Νεότουρκοι

 Όρος με τον οποίο χαρακτηρίζονταν οι οπαδοί των φιλελευθέρων μεταρρυθμίσεων και αντίπαλοι του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β και ιδίως τα μέλη του Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος (ittihat ve Terakki Cemiyeti).

To ΚΕΠ ιδρύθη­κε ως παράνομη μυστική οργάνωση το Μάιο του 1887 από σπουδαστές της Αυτο­κρατορικής Στρατιωτικής Ιατρικής Ακαδημίας της Κωνσταντινούπολης.

Το 1889 οργανώθηκε σε πιο στέρεες βάσεις από τους Ιμπραήμ Τέμο (Αλβανό), Μεχμέτ Ρεσήτ (Τσερκέζο) και Αμπντουλλάχ Τζεβντέτ και Ισαάκ Σουκουτί (Κούρδους).

 Στα 1897 ο πυρήνας της Κωνσταντινούπολης εξαρθρώθηκε από τις μυστικές υπηρεσίες του σουλτάνου. Έκτοτε το επίκεντρο των δραστηριοτήτων της οργάνωσης μεταφέρθηκε στην Ευρώπη, όπου ένας αριθμός εξόριστων Οθωμανών διανοούμενων και τέως κρα­τικών αξιωματούχων, με κύριους εκπροσώπους τον Αχμέτ Ριζά και τον ανιψιό του σουλτάνου πρίγκιπα Σαμπαχεντίν επιδόθηκε σε έντονη προπαγάνδα κατά της απο­λυταρχίας του Χαμίτ.

ABDUL HAMID

Τα κύρια αιτήματα των κομιτατικών ήταν η επαναφορά του Συντάγματος του 1876 και η δημιουργία ενός κράτους, το οποίο θα συνάσπιζε όλους τους υπηκόους, μουσουλμάνους, χριστιανούς και άλλους, γύρω από το ιδανικό του οθωμανισμού, της προσήλωσης στην κοινή πατρίδα.

Οι κομιτατικοί της Ευρώπης πήραν το όνομα «Νεότουρκοι» από την αντικαθεστωτική εφημερίδα «Η Νέα Τουρ­κία», που εξέδιδε στο Παρίσι ο Μαρωνίτης Λιβανέζος Χαλίλ Γκανίμ, η οποία συνδέ­θηκε με την οργάνωση.

 Με πρωτοβουλία των Νεότουρκων της Ευρώπης οργανώθη­καν το 1902 και το 1907 στο Παρίσι το Πρώτο και το Δεύτερο Συνέδριο των Λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο πρίγκιπας Σαμπαχεντίν, εξέχουσα μορφή του νεοτουρκικού κινήματος, υποστήριξε στα συνέδρια την παραχώρηση ευρύτατης αυτο­νομίας στις εθνότητες της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η εξέλιξη των πραγμάτων υπήρξε εντελώς διαφορετική.

Ο ρόλος, που έπαιξε ο στρατός στο πραξικόπημα του 1908 και στη συντριβή του χαμιτικού αντιπραξικοπήματος του 1909, μετατόπισε υπέρ των στρατιωτικών το κέντρο βάρους της οργάνωσης. Σταδιακά οι Νεότουρκοι εφάρμοσαν μια απηνή πολιτική αφομοίωσης ή εξόντωσης των εθνοτήτων της αυτοκρατορίας.

Κορυφαία δείγματα αυτής της πολιτικής αποτελούν οι διωγμοί κατά των Ελλήνων της Θράκης και της Μικράς Ασίας στα 1914 και η γενοκτονία των Αρμενίων.

 Έχο­ντας αρχικά παραμείνει στο περιθώριο της πολιτικής ζωής, οι Νεότουρκοι συγκέ­ντρωσαν σταδιακά όλη την εξουσία στα χέρια τους και με επικεφαλής την τριανδρία Εμβέρ, Ταλαάτ και Τζεμάλ εγκατέστησαν ένα συγκεντρωτικό, δικτατορικό καθε­στώς. Αμφιταλαντευόμενοι αρχικά μεταξύ Αντάτ και Κεντρικών Δυνάμεων, ώθησαν τελικά τη χώρα στον πόλεμο με το μέρος της Γερμανίας. Μετά την ήττα της Τουρ­κίας το Κομιτάτο κηρύχθηκε εκτός νόμου και τα κορυφαία μέλη του καταδικάστη­καν σε θάνατο (τα περισσότερα ερήμην) με την κατηγορία της έσχατης προδοσίας.

 Πολλά μέλη του Κομιτάτου προσχώρησαν στο κεμαλικό κίνημα που συμμετείχαν στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση.

 Την σκιαγράφηση των Νεότουρκων και την παντελή άγνοια των αρμοδίων Ελλήνων βλέπε κεφ. Νεότουρκοι, στα απομνημονεύ­ματα του Αλεξάνδρου Δ. Ζάννα: Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, «ο Μακε­δονικός Αγώνας»,

Απομνημονεύματα. Π. Αργυρόπουλος, Α. Ζάννας, Κ. Μαζαράκης-Αινιάν, Α. Σουλιώτης - Νικολαΐδης, Ναούμ Σπανός, Β. Σταυρόπουλος, Θεσσα­λονίκη 1984, 118κ.ε.,προ πάντων 124-125.