Η Σαντά- Φιλίππου παπά Χειμωνίδη

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΑ

Η Σαντά βρίσκεται σε απόσταση 10 ωρών (με τα πόδια) Ν.Α. της Τραπεζούντας και 20 ωρών Β.Δ. της Βαϊβούρτης. Η περιοχή διαιρείται, από τον ποταμό Γιάμπολη , στο ανατολικό και δυτικό τμήμα, και ορίζεται από τις τοποθεσίες:
Τελήκ Πουνάρ
Χαϊν Κετιγή
Κουζκλή Πελί
Τσοράκ Κετεγή
Ουτς τας
Ιαρέτ Τεπέ
Κιοσάν γιαλί
Κολόσαπασι
Ουλουκλή πουνάρ
Ταρήκι αμ
Ισχάμ μεζιρεσί
Τσαρτακλή.
Μια κοιλάδα με κατεύθυνση από βορρά προς νότο, καθώς απλώνεται ανάμεσα στα βουνά Καράκαπ (2550 μ.) και Ζιαρέτ (2650 μ.) σένα κυμαινόμενο πλάτος 1200 ως 1650 μ., καταλήγει ως φυσικός δρόμος, στην εύφορη κοιλάδα του χωριού με τις εφτά ενορίες και τα γραφικά παρχάρια.
Πρόκειται για μια καθαρά ελληνική περιοχή, σχεδόν αποκομμένη από τον έξω κόσμο, με θαυμάσια φυσική οχύρωση και προστασία.

  
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ

Η περιοχή της Σαντάς, όπως το Σταυριν και η Κρωμνη υπάγονται στο Καϊμακαμλίκι Αργυρούπολης του Βιλαετιού Τραπεζούντας, ενώ εκκλησιάσθηκα ανήκε, παλιότερα στη Μητρόπολη Χαλδιας (Αργυρούπολης), έπειτα στην Εξαρχία της Παναγίας Σουμελά, μετα τα μέσα του 19ου αι., και τελευταία πριν από την ανταλλαγή, στη Μητρόπολη Ροδοπόλεως(Λιβεράς). Γενικά τα κοινά της Σαντάς διαχειρίζονταν:
Ο έφορος των σχολείων
Ο μουχτάρης(Πρόεδρος)
Και οι δυο Αζάδες(σύμβουλοι).

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΆ

Σύμφωνα με προξενική μαρτυρία, ο συνολικός πληθυσμός του χωριού, στα μέσα του 19ου αι. (1857), υπολογίζεται σε 3075 ψυχές, από τις οποίες το 59% ήταν Έλληνες και το 41% Κρυπτοχριστιανοί, δηλαδή κρυφοί Έλληνες. 

Είναι από τους λίγους οικισμούς που δεν είχαν καθόλου μουσουλμάνους. Όμως στα τέλη του αιώνα, ο πληθυσμός ανεβαίνει στις 6.000-7.000 άτομα. Διατηρείται , μάλιστα σ’αυτό το επίπεδο ως τις παραμονές της Ανταλλαγής: οι εφτά κώμες της Σαντάς είχαν συνολικά 1200-1300 ελληνικές οικογένειες, δηλαδή περίπου 6.000 ψυχές.

  Οι Σανταίοι ασκούσαν ποικίλα επαγγέλματα, ακόμη και αστικά, κι ήταν γνωστοί σ’όλον τον Πόντο ως εξαίρετοι επαγγελματίες λιθοξόοι, χτιστές, σιδηρουργοί, ζωγράφοι, χαλκείς, κεραμοποιοί, μικρέμποροι, γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ιερείς, δάσκαλοι.

  Η Σαντά ήταν γνωστή και για την διασπορά των κατοίκων της. Η Κόχαλη και η Κούχλα της Γεμουράς, καθώς και μια ολόκληρη συνοικία του Καραγούλ, κατοικούνταν εξ ολόκληρου από Σανταίους. Έπειτα αρκετοί Σανταίοι ήταν εγκατεστημένοι στη Σάννα, στη Δρόϊνα και στη Μέσσυνα της Γεμουράς. Τέλος, πολλοί, κατά περιόδους, μετοίκησαν και εγκαταστάθηκαν στη νότια Ρωσία.

  Παρά τον όγκο αυτής της διασποράς, υπήρχαν στη Σαντά την περίοδο (τέλη του 19ου αι.), 15 ιερείς,8 ναοί, 7 παρεκκλήσια, 5 σχολεία, 9 δάσκαλοι και κάπου 360 μαθητές.

Παραθέτουμε πίνακα του πληθυσμού, των εκκλησιών και των ιερέων , κατά ενορίες, στα τέλη του 19ου αι. και στις παραμονές της Ανταλλαγής , σε παράλληλη αντιστοιχία.

Η Σαντά τέλη του 19ου Αι,

Άγιος Κωνσταντίνος-Ζουρνατσαντων

Ενορίες                                            Σπίτια                        Εκκλησίες                        Ιερείς

1.Πιστοφαντων                                       300           Άγιος Χριστόφορος(ενοριακή)
                                                                                      Άγιος Γεώργιος(Παρεκκλήσι)
                                                                                      Άγιος Παντελεήμων(Παρεκκλήσι)        2

2.Τσακαλαντων                                        53            Ζωοδόχου Πηγής(ενοριακή)
                                                                                      Άγιος Γεώργιος(παρεκκλήσι)                 1

3.Ισχαναντων                                        260              Αγία Κυριακή(ενοριακή)
                                                                                      Άγιος Γεώργιος(παρεκκλήσι)                 5

4.Τερζαντων                                           200             Άγιος Θεόδωρος(ενοριακή)
                                                                                     Μεταμορφώσεως(παρεκκλήσι)              2

5.Πιναταντων                                          60           Προφήτης Ηλίας(ενοριακή)
                                                                                    Άγιος Γεώργιος(παρεκκλήσι)                   1


6.Κοζλαράντων                                       60            Πέτρου και Παύλου(ενοριακή)                1

7. Ζουρνατσάντων                                120             Άγιος Γεώργιος(ενοριακή)
                                                                                    Κων/νου & Ελένης(ενοριακή)
                                                                                     Αγία Κυριακή(παρεκκλήσι)                  2


Σύνολο                                               1050                                                                                     14

Η Σαντά παραμονές της Ανταλλαγής (1923)

Ενορίες                          Κύριος Ναός                  Ιερείς        Παρεκκλήσια             Πληθυσμός

1. Πιστοφάντων           Άγιος Χριστόφορος          7-8     Άγιος Παντελεήμων  400 οικογένειες
                                                                                                 Άγιος Γεώργιος

2.Ισχανάντων             Αγία Κυριακή                    5-7                                             300 οικογένειες

3.Τερζάντων              Άγιος Θεόδωρος                              Μεταμορφώσεως     200 οικογένειες  

4. Ζουρνατσάντων    Άγιος Κωνσταντίνος
                                      Άγιος Γεώργιος                                                                   170 οικογένειες

5. Πινατάντων            Προφήτης Ηλίας                           Άγιος Γεώργιος        150 οικογένειες

6. Κοσλαραντων         Άγιος Πέτρος & Παύλος                                                    60  οικογένειες

7. Τσακαλαντων          Ζωοδόχος Πηγή                          Άγιος Γεώργιος            60 οικογένειες

                                     
Εκτός από τις ενορίες αυτές, στη Σαντά ανήκαν και τα Φτελένια, μικροί δηλαδή συνοικισμοί:
Δώδεκα Αλάτια ενορίας Ισχανάντων
Κοπαλάντων ενορίας Ζουρνατσάντων
Χαρατσάντων ενορίας Πινατάντων
Αλιάντων ενορίας Κοσλαράντων.
Σήμερα σ’ολη αυτή την έκταση κατοικούν μόνο 150 Τούρκοι, κι αυτοί ήρθαν από αλλού. Είναι επήλυδες. Όσο για τις εκκλησίες, σχεδόν όλες είναι ερειπωμένες ή μισοερειπωμένες. Μόνο το παρεκκλήσι της Άγιας Κυριακής, μεταξύ Πιστοφάντων και Ζουρνατσάντων, διατηρείται , και τούτο, γιατί έγινε τζαμί.