Κωστης Μοσκωφ

Ρώσος ποιητής Αλέξανδρος Πούσκιν καταχώρησε στην ποίηση του τους παρακάτω στίχους:
Όταν άνθρωπος πεθάνει ένα αστράκι σβήνει στου σύμπαντος τα μάκρη. 

Με τον θάνατο του Κωστή Μοσκώφ (28-6-98) ιστορικού, δοκιμιογράφου, ποιητή και δημοσιογράφου δεν έσβησε έτσι απλά ένα αστεράκι στα μάκρη του ηλιακού μας συστήματος, αλλά ένα φωτεινό αστέρι, που σαν από «αό­ρατες φωνές» εντελλόμενο, ανέλαβε να φωτίζει το δρόμο της Ανατολής για να προσεγγίζεται απρόσκοπτα από τη Δύση.
Ο πλειοψηφών δημοτικός σύμβουλος στις εκλογές του δήμου Θεσσαλο­νίκης, ο για ένα μικρό χρονικό διάστημα δήμαρχος στην πόλη της «νύφης του Θερμαϊκού», ο μορφωτικός σύμβουλος της πρεσβείας της Ελλάδας στο Κάιρο και ο εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια, ο Κωστής Μοσκώφ, είχε την καταγωγή (από την πλευρά του πατέρα του) από τον ποντιακό ελληνισμό της Ανατολής. (Παπάζογλου το οικογενειακό επίθετο. Το Μοσκώφ προέκυψε ως προσωνυμία).

Μοίρα κρυφή στο σταυροδρόμι των Βαλκανίων

Σαν από συντυχιά της μοίρας κρυφή ανταμώσανε στο σταυροδρόμι των βαλκανικών λαών, στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη, το 1936, ο Ηρακλής Μοσκώφ - ο πατέρας του - από τα Κοτύωρα του Πόντου, και η Αμίνα Αριγκόνι - η μητέρα του - από τη μιλανέζικη οικογένεια Πιέρο Ντ' Αριγκόνι της Ιταλίας και σμίξανε . Από την ένωση τους γεννήθηκε στις 15 Νοεμβρίου του 1939, λίγους μήνες μετά την έναρξη του β' παγκόσμιου πολέμου, ο Κωστής. Στην πενήντα εννέα χρόνων πορεία του πάνω στη γη, παρέμεινε νοσταλγός αθεράπευτος της πατρώας γης. «Όχι, η Ανταλλαγή δεν έγινε ή και να έγινε την καταργούμε», γράφει. Και αλλού: «Οι πρόγονοι μου θα είναι πάντα στον Πόντο - ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και τις κορφές του Τσάμπασι».
Στάθηκε θηρευτής του πολιτισμού της Δύσης εξαιτίας των σπουδών του στο Παρίσι. Άνθρω­πος του πάθους, ταυτισμένος με τις κληρονομιές του από την Ανατολή, άνθρωπος, δηλαδή, του καημού και άνθρωπος του κόσμου, προϋπόθεση της γνωριμίας του με τον πολιτισμό της Δύσης. Η ζωή και το έργο του εκφράζουν σημασιολογικά, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τους στίχους του Αγγέλου Σικελιανού:
«Ανάμεσα σ' Ανατολή και Δύση στέκει ο Ακρίτες ο Έλλενος και στει γιοφύρι μ' άστρα». Υπήρξε Έλλενος, όπως αποκαλείται - ο Έλλεν, ο. Έλληνας, δηλαδή - , στα δημοτικά τρα­γούδια του Πόντου και Τραντέλλενος (τριάντα φορές Έλληνας), όπως δηλώνεται στον υπέρ­τατο βαθμό αξιοσύνης ο πολίτης στην δημώδη ποίηση των Ποντίων.

Όλο το σώμα μας μέσα στην ιστορία ...

Σπούδασε Ιστορία. Η μεταπτυχιακή του διατριβή τιτλοφορείται: «Η ιστορία του εργατικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη». Αισθάνεται οικειότητα με την Ιστορία. Κινείται άνετα ανάμεσα στις σελίδες της, γιατί διατηρεί την πεποίθηση ότι οι πρόγονοι του υπήρξαν τα θύμα­τα της ακούσιας ανταλλαγής των πληθυσμών μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Γράφει: «Όλο το σώμα μας μέσα στην Ιστορία στην καθ' ημάς Ανατολή με ενδιέφερε». Αμέσως παρακάτω στην ίδια σε­λίδα, δίνει επεξηγήσεις, γιατί δεν αγαπά τις ασάφειες: «Υπήρχε μια συναισθηματική σχέση του παππού Αριγκόνι με την Ανατολή». «Στη Θεσσαλονίκη, νέο παιδί και χήρος, παντρεύτηκε μια Ελληνίδα από την Αδριανούπολη, την Ευγενία Φωτιάδου», και συνεχίζει: « Με την Ανατολή είχα τη σχέση ως Πόντιος και ως γόνος μιας οικογένειας πατριωτική. Είχα και μια προπαιδεία. Πέντε σεμινάρια που παρακολούθησα, διαρκείας τεσσάρων χρόνων ήταν ανθρωπογεωγρα­φία της Μέσης Ανατολής».

Μέσω Καβάφη, διάλογος με το Ισλάμ

Με αυτόν τον εξοπλισμό στις αποσκευές του η αποστολή του στην Αίγυπτο δεν έμεινε χωρίς πολλούς εύχυμους καρπούς. Ο Κωνσταντί­νος Καβάφης, που τιμά, γίνεται η θετική απαρχή για διάλογο με το Ισλάμ. Οι δημοσιογράφοι της Αιγύπτου γράφουν: «Οι Αιγύπτιοι μι­σούν τους κατακτητές τους. Πλην του Μοσκώφ που κατάκτησε την καρδιά τους».
Αγάπησε τον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη γιατί έζησε μέσα στην Ιστορία και τη μετακένωσε με τη μέθοδο των «στοχαστικών προσαρμογών» στους συγχρόνους του. Γιαυτό και ο Κωστής Μοσκώφ μεταφέρει με την ποίηση του το απώτερο παρελθόν, ως μάθημα διδαχής, στο σήμε­ρα. Όπως είναι επόμενο, δεν καταφέρνει να ξεφύγει από την περιρρέ­ουσα ατμόσφαιρα της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Ιστορικό περίγραμμα οκτακοσίων χρόνων σε έξι γραμμές

 
Σε ένα κείμενο έξι σειρών, δίνει σε περίληψη, με τη μέγιστη οικονο­μία λέξεων, το ιστορικό περίγραμμα οκτακοσίων χρόνων. Αναφέρεται στους πριν από την Άλωση χρόνους, έως την Καταστροφή, φωτίζοντας τα αίτια με λέξεις αιχμηρές: «Μνήμες παλιές πριν την Άλωση. Διαδρο­μή από το Δορύλαιο μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ... Καλπάζω σιδε­ρόφρακτος. Μαζί μου ο καημός της Ρωμιοσύνης, χλωμός Γανυμήδης ... Όπιο του χρόνου που μόλις άνθισε: πορφυρό από το αίμα σου υψίπεδο της Φρυγίας. Φεύγει μαζί μου, χάνεται η καθ' ημάς Ανατολή ... Σαγγάριος».
Ώρες, ώρες σαν ντελής ή καλύτερα « άμον Πόντιος τελίκανλης», μεθυσμένος σαν από το «παλαλόν μελ'»*, το ίδιο που έφαγαν οι Μύριοι του Ξενοφώντα, γιατί γράφει: «Οι πρόγονοι μου μεταχειρίζονταν το δρόμο που είχαν πάρει οι Μύριοι και από τα υψώματα των Κοτυώρων είχαν αναφωνή­σει το 'θάλαττα, θάλαττα'», φορεί τη μάσκα του ασύνετου. Προσβάλλει το πολεμοκάπηλο ελληνικό παρελθόν μαζί και τη ροπή στην καλοφαγία των Ελλήνων. «Ιστορία, με τα πλην και με τα συν σου. Ανάμεσα στο θεϊκό κριάρι και την περιστερά προτιμήσαμε, βλέπεις, τα παχιά βόδια του Υπερίωνα».

«Έκλαιγες συχνά, τελευταία, (χωρίς λόγο)» ...

«Αδύνατο να αποσυντεθώ, τόσο που σε αγάπησα», είπες. Όσοι όμως αγάπησαν τη ζωή ήταν αδύνατο να διαθέτουν το ίδιο σθένος προκειμένου ν' αντιμετωπίσουν τα γραμμένα της μοίρας του. Πρώτος και καλύτερος ο πατέρας του, ο Ηρακλής Μοσκώφ. Στο ποίημα ΤΟ ΣΥ ΠΑΤΕΡΑΣ ΔΕΣΠΟΤΑΣ τον αποκαλύπτει «ανεπαισθήτως». Έκλαιγες συχνά τελευταία «χωρίς λόγο» . Στην εντός της παρένθεσης φράση «χωρίς λόγο» χωράνε όλες οι αναλύσεις των ειδικών.
Τον επηρεασμό από τον συμβολισμό του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη δεν τον αποστερήθηκαν οι στίχοι του, ούτε οι λέξεις σύμβολα του Αλεξανδρινού σημείωσαν απουσία, από τα γραπτά του, όπως: σκιές, μνήμη, σιωπή, Ζάκρο, Κομαγηνή.. Στο ποίημα «Η γιαγιά μου η Ορντού» (Ορντού, η γενέτειρα του πατέρα) συγκατοικούν:
 α) η ιστορική ατμό­σφαιρα ως περίγυρος του Κ. Καβάφη,
β) ο αναστεναγμός του Γ. Σεφέρη για την Αγία Ανάπα, και
γ) οι γοργόνες του Ο. Ελύτη, πάντα γυμνόστηθες μπροστά στην πλώρη.
Πρό­κειται για ποίηση καιρών λυπημένων που υπαγορεύει τη «συνιστορία» των λαών της Ανατολής. «Και εκείνη έγινε δελφίνι της Μαύρης Θάλασσας Αγία Πέ­στροφα του Τσιάμπαση, Παναγία Σκούνα του Σοχούμ και της Σουμελά, Γοργόνα κατάπλωρη στο Μεγάλο Καράβι...».

Του έβαλε τρικλοποδιά η μοίρα ...

Ωστόσο το μικρόψυχο φέρσιμο της Μοίρας των ανθρώ­πων συνηθίζει να βάζει τρικλοποδιά στους πρωτοπόρους, τους πρωτοκλασάτους. Άπονα υπαγορεύει στους γιατρούς ν' ανοίξουν τα επτασφράγιστα μυστικά του πεπρωμένου του, οι οποίοι και αποφαίνονται: «Καρκίνος στον λεμφαδένα».
Είναι μόλις τριάντα χρόνων. Πατέρας δυο παιδιών, μιας συζύγου που υπεραγαπά και μιας αποστολής που οριοθε­τείται στα απέραντα σύνορα του ελληνισμού όπως όρισε ο Αριστο­τέλης, ή ο Μέγας Αλέξανδρος, ή ο Ρήγας Φεραίος; ή ο Κωνστα­ντίνος Καβάφης;
Άγνωστο. Σί­γουρα όμως, όπως ο ίδιος ορα­ματίστηκε τον σύγχρονο ρόλο των Ελλήνων στην Ανατολή. «Όταν λέμε Ανατολή, εννοούμε όλη την ανεστραμμένη ημισέλη­νο της Ανατολικής Μεσογείου, από τον Βόσπορο έως το Σουέζ, με προεκτάσεις στην εν­δοχώρα της Ανατολίας, της Συρίας ή της Ιορδανίας και της Αιγύπτου. Όλη αυτή η περιοχή που μας πάει πίσω, στα ελληνιστικά χρόνια, κατοικείται από πληθυσμούς που διάκεινται φιλικά προς τη σύγχρονη Ελλάδα.
Ο Κωστής Μοσκώφ, αφού είχε θέσει βάσεις στην Αίγυπτο, σκεφτόταν σοβαρά την περίπτωση της Τουρκίας, όπου έβλεπε τα πε­ριθώρια συνεργασίας μέσα από την ανάκληση μιας κοινής μνήμης και εμπειρίας». Τύχη όμως ζοφερή του ανέκοψε την πορεία. Εικοσιοκτώ χρόνων και ακούει τα βήματα του «δρεπανοφόρου»...! Γράφει τους στίχους, σαν ανυποψίαστη εξομολόγηση:
Ζήτησα μια ζωή «καμωμένη από ουρανούς και περιβόλια», μα Εσύ με σκάβεις...

Συμφιλίωση με τον θάνατο

Με αυτά και από αυτά φανερώνεται πως συμφιλιώθηκε με το θάνατο, έστω κι αν αρνείται να αποδεχτεί «το τέ­λος του ταξιδιού». Ως «Διγενής Ακρίτες» γνωρίζει πως τον χά­ροντα δεν θα τον αντιπαλέψει στα «μαρμαρένια αλώνια», αλλά στο «χωράφι» της δράσης, την ώρα που οργώνει «έναν πανώριον τόπον»* «Ο ποιητής θρυμματισμένος - σπασμένο κανάτι», περιφέρεται μέσα στην Ιστορία. Μεταμορφώνει τη Σταύρωση σε Ανάσταση, έστω κι αν τον ακολουθεί κατά βήμα η χαρμολύπη, λέξη που αγαπά, σύμφυτη με το ξερίζωμα και το ρίζωμα των Ποντίων της γενιάς του, ταυτόσημη με τις «ριπές οι μνήμες - χαρακιές / και το μπλουτζίν αγριεμένο», γιαυτό και την περιφέρει στα γραπτά του.

Έφυγε για να πάει κατευθείαν στον Καύκασο

Ο Κωστής Μοσκώφ του Ηρακλέους πέθανε στις 28 Ιουνίου 1998 στη Θεσσαλονίκη «Η Θεσσαλονίκη Μητέρα μου. H μητριά μου» . Ανέ­βηκε , όχι στη βάρκα του «ψυχοπομπού», κατά Λουκιανό, αλλά στη βάρκα «σκούνα Σοχούνα» για να πάει κατευθείαν στον Καύκασο Γιατί, ως άλλος Προμηθέας Δεσμώτης, έβαλε στοίχημα με τους θεούς, πως τα «όρνεα» μόνον το συκώτι του μπορούσαν να καταφάγουν, όχι την ψυχή του, το πνεύμα του, τον Λόγο του. Οι άνθρωποι έχουν μερίδιο στην Αθανασία και παραμένουν ζωντανοί, όσο λειτουργούν σαν «ψαλλόμενη χορδή» «Το κύριο προϊόν μας μέσα στον Καιρό ο Λόγος»
Θα ενταχθεί στις σελίδες της Ιστορίας, όχι σαν απόγονος πλουσίων εμπόρων του καπνού, αλλά σαν μυθικός Ανταίος που κράτησε στους ώμους του τα «μύρια όσα προβλήματα» χώριζαν τους ανθρώπους στην πιο ευαίσθη­τη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Έστησε γέφυρες συγκοινωνί­ας και διαύλους επικοινωνίας μεταξύ λαών αλλοεθνών, αλλόγλωσσων, αλλόθρησκων. Πέτυχε να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι αρχηγοί κρατών «που πνίγονται μέσα στις καθημερινές δυσχέρειες που προβάλλει η δύ­σκολη μας ιστορία κι ακόμη πιο δύσκολη γεωγραφία μας». Επέβαλε τα Καβάφεια στην Αίγυπτο, αφού προηγουμένως κατέστησε το σπίτι, όπου έζησε και έγραψε ο ποιητής της Αλεξάνδρειας επισκέ­ψιμο, ως μουσείο. Αντιπαρέβαλλε πειστικά επιχειρήματα στην αντίδραση: «Θα πουν τον πολιτισμό μας ομοφυλόφι­λο».
Έφερε σε επικοινωνία τους διανοούμενους της Ανα­τολής με την ποίηση του Ρίτσου, του Σεφέρη, του Τσίρκα. Άνοιξε σχολεία για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας στους Άραβες Μετέφρασε ο ίδιος και κυκλοφόρησε σε βι­βλία αραβική και εβραϊκή ποίηση. Ήρθε από την Ανατολή, αφού πέρασε από τη Δύση και πέτυχε να στήσει τ' ουρανού τη σκάλα. Θεώρησε πως η «συνιστορία» των Ελλήνων και των λαών της Ανατολικής Μεσογείου αποτελούν το «κοινό» σκαλοπάτι «μνήμης» προς τον πολιτισμό. «Έστησε γιοφύρι μ' άστρα». Προς ώρας θα μπορούν ν' ανεβούν στην κλίμακα την ουρανοθέμελη, όπως ο ίδιος φαίνεται να ορίζει με τους στίχους του:
«Οι ταξιδιώτες στη χώρα των σοφών» που δεν κρατούν έχθρα για κανέναν στην ψυχή υπέρμετρο ζήλο για το τίποτα».



Νόρα Κωνσταντινίδου
 
(Εκπαιδευτικός-συγγραφέας)





ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

*Ντελής(ο), ο τρελός, ο παράφρονας

*Τελίκανλης (ο), από το Τουρκ. Deli-Kanli, αυτός που

φέρνει τρελό αίμα, ο θερμόαιμος νεανίας

*Παλαλόν μελ' (το), μέλι από τα άνθη των αυτοφυών στην

περιοχή του Πόντου φυτών, της αζαλέας της Ποντικής.

Πρόκειται για το «μαινόμενον μέλι» στην Κύρου Ανάβαση

του Ξενοφώντα (Η,20).

*«Πανώριον τόπον» πανέμορφος τόπος, στον οποίο ο Ακρίτας αντάμωσε τον χάροντα σε αντίθεση με τα «μαρμα­ρένια αλώνια»