1.Ο Περικλής Τριανταφυλλίδης στο έργο του :Η εν Πόντο ελληνική φυλή-Αθήναι 1866 σελ. 60 γράφει:
"Η Σουμελά είχε εις την εκκλησιαστικήν αυτής δικαιοδοσία και το χωρίον Σαντά,τρέφων αρειμάνιους ου μόνον άνδρας αλλά και τας γυναίκας,οπλοφορούσας καθ' όλον το έτος, εν απουσία των ανδρών..."
2. Ο Σανταίος Φίλιππος Χειμωνίδης στο έργο του Ιστορία και στατιστική της Σαντάς-Αθήναι 1902 σελ 141-142, γράφει:
"Καθ' όλον το διάστημα της απουσίας των ανδρών αι γυναίκες ως άλλαι Σπαρτιάτιδες ,είναι οι διευθυνταί των οίκων,αύται περί αυτού φροντίζουσαι.Η φιλεργία των γυναικών ίδια είναι παραδειγματική....
...Άλλαι αρεταί κοσμούσαι την Σανταίαν 'κοδεσποιναν είναι η κοσμιότης και η αυστηρότης των ηθών,η πίστης εις την οικογένειαν και η σοβαρότης..."
 |
| Κ.Παπαμιχαλόπουλος |
"Αι Σανταίαι γυναίκες φημίζονται ως συνεταί, ανδρείαι και εργατικαί. Κατά την απουσία των ανδρών αυται φροντίζουσι περί πάντων εν τω οίκω και ταις έξω εργασίαις φορούσι δ' αυταί εν ώρα ανάγκης τα όπλα των ανδρών προς φύλαξιν της τιμής αυτών και προς υπεράσπισιν και άμυναν της οικογενειακής περιουσίας.
Και κατά τα άλλα δε κέκτηναι αι Σανταιαι γυναίκες άπασας τας αρετάς των καλών συζύγων..."
4. Ο Δ. Οικονομίδης στο έργο του:" Ο Πόντος και τα δίκαια του εν αυτώ ελληνισμού", Αθήναι 1929, σελ. 68 μας πληροφορεί:
"...Αι Σανταίαι είναι εύσωμοι και τολμηραί ως οι άνδρες των. Εξησκημέναι εις την χρήσιν των όπλων, οπλοφορούσι και αυται εν ώρα ανάγκης. Ηνδραγάθησαν πολλάκις αυταί και μέγαν έδειξαν ηρωισμόν , ώστε και δικαίως δύνανται να θεωρώνται ως αλλαι Αμαζόνες..."
5. Στάθης Αθανασιάδης (Γεροστάθης) στο έργο του: Ιστορία και Λαογραφία της Σαντάς, γράφει για τις αρετές και την τυραννισμένη ζωή των γυναικών της Σαντάς. Ιδιαίτερα τονίζει την εργατικότητα τους και καταλήγει:
"Αν ήταν να στήσουν ηρώο για την εργατικότητα της γυναίκας αυτό θα έπρεπε να στηθεί για τις Σανταίες".
6. Ο Σίμος Λιανίδης , Σανταιος συγγραφέας, πεζογράφος, ποιητής, θεατρογράφος, λαογράφος, τιμημένος για το έργο του από την ακαδημία Αθηνών,είναι εκείνος που ύμνησε κυριολεκτικά την γυναίκα της Σαντάς του Πόντου και την Σανταία γυναίκα που ήρθε ρίζωσε και έζησε εδώ στην Ελλαδική γη.
