Έως τη δεκαετία του 1980, η σχετική με τον Πόντο και τους Πόντιους ιστοριογραφία κινήθηκε μέσα στα γνωστά μονοπάτια της γενικής αναφοράς σε ανθρώπους και γεγονότα, κλίνοντας πάντοτε προς τη λαογραφία, που ήταν η πεπατημένη για τον ποντιακό χώρο.
Υπήρξαν κάποιες εξαιρέσεις, όπως π. χ. του Οδυσσέα Λαμψίδη, που φώτισε πολλές πλευρές του βυζαντινού, κυρίως, Πόντου, του Γεωργίου Κανδηλάπτη - Κάνι, που παρέδωσε στους νεότερους πολύτιμες πληροφορίες, κυρίως για την περιοχή της Χαλδίας, του Στάθη Ευσταθιάδη, που συγκέντρωσε τα τραγούδια του ποντιακού λαού, του Σίμου Λιανίδη, που συγκέντρωσε τα παραμύθια του ποντιακού λαού, του Άνθιμου Παπαδόπουλου, του Στάθη Αθανασιάδη και του Δημήτρη Τομπαΐδη, που παρουσίασαν εξαιρετικές μελέτες τους για την ποντιακή διάλεκτο και, τέλος των ξεχωριστών μελετητών Πολυχρόνη Ενεπεκίδη και Χάρη Τσιρκινίδη, που αποκάλυψαν άγνωστα στοιχεία, που ήταν κρυμμένα στη Βιένη και στο Παρίσι. Οι σημαντικοί αυτοί Πόντιοι μελετητές εισχώρησαν κάπως σε τομείς της ιστορίας των Ποντίων, αλλά οι λίγες αυτές εξαιρέσεις υπάρχουν, ακριβώς, για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Μέσα στη δεκαετία του 1980 και ιδίως μετά το 1ο Παγκόσμιο Παμποντιακό Συνέδριο του 1985, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν με την εμφάνιση μιας εξάδας νεότερων ιστοριογράφων, προερχομένων μέσα από τα σπλάχνα της ποντιακής οικογένειας, που ο καθένας έκανε τομή στην ιστορία των Ποντίων, μελετώντας και παρουσιάζοντας έναν ιδιαίτερο τομέα της.
Πρόκειται για τους ιστοριογράφους Ερμή Μουρατίδη που μελέτησε το θέατρο των Ποντίων, Κώστα Φωτιάδη, που παρουσίασε στοιχεία για τους εξισλαμισμούς και τη γενοκτονία, Στάθη Πελαγίδη, που ενδιέτριψε ιδιαιτέρως στα θέματα της εγκατάστασης των προσφύγων, του κρυπτοχιστιανικού προβλήματος και της γενοκτονίας, Πάνο Καϊσίδη, που δημοσίευσε μελέτες του για τη λογοτεχνία και τα έντυπα των Ποντίων, Βλάση Αγτζίδη, που ερεύνησε και παρουσίασε πτυχές της ιστορίας του ελληνισμού της Σοβιετικής Ένωσης και τέλος, τον Χρήστο Σαμουηλίδη, που επεξέτεινε τα ενδιαφέροντά του σε μια μεγάλη κλίμακα, από τη «γλώσσα» των Ποντίων μέχρι και τους «Μωμόγερους».
Χρήστος Σαμουηλίδης. Είναι ο μελετητής με τη μεγαλύτερη προσφορά στην προβολή της ιστορίας τον ποντιακού ελληνισμού. Οι μελέτες του είχαν ως αντικείμενο τη γενικότερη ιστορία των Ποντίων, αλλά εξειδικεύτηκαν και σε ορισμένους τομείς, με την παρουσίαση στοιχείων και απόψεων που δεν μπορούν να αγνοηθούν από κανέναν, όπως στην περίπτωση της ποντιακής, για την οποία υποστηρίζει ότι είναι γλώσσα και όχι διάλεκτος.
Τα δημοσιεύματά του γενικά, αλλά και μερικά για επιμέρους θέματα, όπως για το παραδοσιακό λαϊκό δρώμενο «Μωμόγεροι», απασχόλησαν ξένους και Έλληνες μελετητές, μερικοί από τους οποίους στηρίχτηκαν στα στοιχεία που παραθέτει, για να γράψουν δικές τους σχετικές μελέτες.
Ερμής Μουρατίδης. Υπήρξε ο πρώτος που κατάλαβε ότι η ιστορία των Ποντίων θα πρέπει να χωριστεί σε τομείς και ο κάθε ιστοριογράφος να αναλάβει να ερευνήσει έναν από αυτούς. Ως ειδήμονας στα θεατρικά - είναι θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης - διάλεξε τον δύσκολο τομέα της ενδελεχούς περιπλάνησης στις δαιδαλώδεις ατραπούς του ποντιακού θεάτρου και της παρουσίασης των συγγραφέων, των έργων και των παραστάσεων στις περιοχές όπου έζησαν οι Πόντιοι.
Καρπός αυτής της προσπάθειας ήταν οι τέσσερις τόμοι για το ποντιακό θέατρο στον μικρασιατικό Πόντο, στη νότια Ρωσία (2 τόμοι για τις χώρες της Σοβιετικής Ένωσης) και στην Ελλάδα.
Με τα έργα του Μουρατίδη, οι νέες γενιές των Ποντίων, οι νέες γενιές των Ελλήνων γενικότερα, είναι εφοδιασμένες με πολλές και σημαντικές πληροφορίες, που θα τις βοηθήσουν, όχι μόνον να γνωρίσουν αυτόν τον τομέα του ποντιακού πολιτισμού, αλλά και να εισχωρήσουν βαθύτερα σε αυτόν, εφόσον θελήσουν να προχωρήσουν την έρευνα ακόμη πιο πολύ.
Κώστας Φωτιάδης. Πριν από τις δημοσιεύσεις του, οι γνώσεις για τους εξισλαμισμούς, τους κρυπτοχριστιανούς και τη γενοκτονία περιορίζονταν σε όσα έλεγαν οι παλαιότεροι Πόντιοι ή στα όσα αποσπασματικά και παρεμπιπτόντως δημοσιεύονταν σε ποντιακές εφημερίδες και περιοδικά. Εμπεριστατωμένη και συστηματική μελέτη για τους τομείς αυτούς της ιστορίας των Ποντίων έκανε ο Κώστας Φωτιάδης, ο οποίος έδωσε στον ποντιακό ελληνισμό τα όπλα για τον αγώνα που κάνει για την αναγνώριση της γενοκτονίας και τον επαναπροσδιορισμό στην αντιμετώπιση τον προβλήματος των ελληνόφωνων μουσουλμάνων του Πόντου, τους οποίους έχει ξεχάσει η Ελλάδα. «Οι εξισλαμισμοί στον Πόντο» αποτελούν ένα μνημειώδες έργο, το οποίο θα πρέπει κάποτε να διαβάσουν όλοι οι Έλληνες.
Στάθης Πελαγίδης. Έχει δημοσιεύσει αρκετές μελέτες, αλλά κορωνίδα τον έργου του αποτελούν τα όσα αναφέρονται στις εγκαταστάσεις των προσφύγων - ιδιαιτέρως των Ποντίων - σε διάφορες περιοχές και η παρουσίαση των μεγάλων προβλημάτων των κρυπτοχριστιανών και της ποντιακής γενοκτονίας.
Η αντιμετώπιση του θέματος των προσφυγικών εγκαταστάσεων έγινε από τον Πελαγίδη μεθοδικά, με την παράθεση στοιχείων και πινάκων, προερχομένων από τα κρατικά αρχεία. Σε αυτό, ακριβώς, υπολείπονται των μελετών του τα δημοσιεύματα των λίγων που έγραψαν - πιο πολύ συναισθηματικά - για τις εγκαταστάσεις των Ποντίων προσφύγων.
Πάνος Καϊσίδης. Μερικοί μελετητές, και μάλιστα Πόντιοι, υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει ποντιακή λογοτεχνία (στην καθαρεύουσα, στην ποντιακή διάλεκτο ή στη δημοτική) ή ότι τα όσα λογοτεχνήματα έχουν γραφεί, δεν είναι άξια λόγου. Ο Καϊσίδης κατέδειξε με τις έρευνές του - κυρίως στις εφημερίδες και τα περιοδικά των Ποντίων - ότι η ποντιακή λογοτεχνία (σε στίχους και στον πεζό λόγο) δεν είναι ευκαταφρόνητη.
Υπάρχουν λογοτεχνήματα παλαιά, αλλά και σύγχρονα, που αξίζουν της προσοχής όλων.
Αλλά και με τις μελέτες του για τις εφημερίδες και τα περιοδικά των Ποντίων έκανε γνωστό ότι, όπως και στον υπόλοιπο ελληνισμό, ο ποντιακός τύπος έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο, από το 1880 και μετά. Ελάχιστοι γνώριζαν πριν ότι ο ποντιακός ελληνισμός γύρω από τον Εύξεινο Πόντο εκφραζόταν, διαμαρτυρόταν, αγωνιζόταν και μέσα από τα έντυπά τον.
Βλάβης Αγτζίδης. 'Οταν οι Έλληνες διάβασαν για πρώτη φορά τα δημοσιεύματά τον για τους Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης, εξεπλάγησαν, γιατί, όσα και να είχαν ακούσει, δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι εκεί υπάρχει ελληνισμός και μάλιστα με μεγάλη συμβολή σε όλους τους τομείς της ζωής των περιοχών εκείνων.
Ο Αγτζίδης ήταν εκείνος που για πρώτη φορά μίλησε για γενοκτονία τον ποντιακού ελληνισμού στη Σοβιετική Ένωση κατά τη μαύρη περίοδο τον σταλινισμού.
Έτσι, δίπλα στο αίτημα για την αναγνώριση της γενοκτονίας από τους Τούρκους στον μικρασιατικό Πόντο, με τον Αγτζίδη μπαίνει και το αίτημα για αναγνώριση της γενοκτονίας από τους σταλινικούς.
Οι έρευνες του για τον ποντιακό ελληνισμό στη Σοβιετική Ένωση αποκάλυψαν και ορισμένες σκοτεινές πλευρές του ζητήματος της έκδοσης εφημερίδων και περιοδικών στην περιοχή αυτή.
Υπήρξαν κάποιες εξαιρέσεις, όπως π. χ. του Οδυσσέα Λαμψίδη, που φώτισε πολλές πλευρές του βυζαντινού, κυρίως, Πόντου, του Γεωργίου Κανδηλάπτη - Κάνι, που παρέδωσε στους νεότερους πολύτιμες πληροφορίες, κυρίως για την περιοχή της Χαλδίας, του Στάθη Ευσταθιάδη, που συγκέντρωσε τα τραγούδια του ποντιακού λαού, του Σίμου Λιανίδη, που συγκέντρωσε τα παραμύθια του ποντιακού λαού, του Άνθιμου Παπαδόπουλου, του Στάθη Αθανασιάδη και του Δημήτρη Τομπαΐδη, που παρουσίασαν εξαιρετικές μελέτες τους για την ποντιακή διάλεκτο και, τέλος των ξεχωριστών μελετητών Πολυχρόνη Ενεπεκίδη και Χάρη Τσιρκινίδη, που αποκάλυψαν άγνωστα στοιχεία, που ήταν κρυμμένα στη Βιένη και στο Παρίσι. Οι σημαντικοί αυτοί Πόντιοι μελετητές εισχώρησαν κάπως σε τομείς της ιστορίας των Ποντίων, αλλά οι λίγες αυτές εξαιρέσεις υπάρχουν, ακριβώς, για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Μέσα στη δεκαετία του 1980 και ιδίως μετά το 1ο Παγκόσμιο Παμποντιακό Συνέδριο του 1985, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν με την εμφάνιση μιας εξάδας νεότερων ιστοριογράφων, προερχομένων μέσα από τα σπλάχνα της ποντιακής οικογένειας, που ο καθένας έκανε τομή στην ιστορία των Ποντίων, μελετώντας και παρουσιάζοντας έναν ιδιαίτερο τομέα της.
Πρόκειται για τους ιστοριογράφους Ερμή Μουρατίδη που μελέτησε το θέατρο των Ποντίων, Κώστα Φωτιάδη, που παρουσίασε στοιχεία για τους εξισλαμισμούς και τη γενοκτονία, Στάθη Πελαγίδη, που ενδιέτριψε ιδιαιτέρως στα θέματα της εγκατάστασης των προσφύγων, του κρυπτοχιστιανικού προβλήματος και της γενοκτονίας, Πάνο Καϊσίδη, που δημοσίευσε μελέτες του για τη λογοτεχνία και τα έντυπα των Ποντίων, Βλάση Αγτζίδη, που ερεύνησε και παρουσίασε πτυχές της ιστορίας του ελληνισμού της Σοβιετικής Ένωσης και τέλος, τον Χρήστο Σαμουηλίδη, που επεξέτεινε τα ενδιαφέροντά του σε μια μεγάλη κλίμακα, από τη «γλώσσα» των Ποντίων μέχρι και τους «Μωμόγερους».
Τα δημοσιεύματά του γενικά, αλλά και μερικά για επιμέρους θέματα, όπως για το παραδοσιακό λαϊκό δρώμενο «Μωμόγεροι», απασχόλησαν ξένους και Έλληνες μελετητές, μερικοί από τους οποίους στηρίχτηκαν στα στοιχεία που παραθέτει, για να γράψουν δικές τους σχετικές μελέτες.
Ερμής Μουρατίδης. Υπήρξε ο πρώτος που κατάλαβε ότι η ιστορία των Ποντίων θα πρέπει να χωριστεί σε τομείς και ο κάθε ιστοριογράφος να αναλάβει να ερευνήσει έναν από αυτούς. Ως ειδήμονας στα θεατρικά - είναι θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης - διάλεξε τον δύσκολο τομέα της ενδελεχούς περιπλάνησης στις δαιδαλώδεις ατραπούς του ποντιακού θεάτρου και της παρουσίασης των συγγραφέων, των έργων και των παραστάσεων στις περιοχές όπου έζησαν οι Πόντιοι.
Καρπός αυτής της προσπάθειας ήταν οι τέσσερις τόμοι για το ποντιακό θέατρο στον μικρασιατικό Πόντο, στη νότια Ρωσία (2 τόμοι για τις χώρες της Σοβιετικής Ένωσης) και στην Ελλάδα.
Με τα έργα του Μουρατίδη, οι νέες γενιές των Ποντίων, οι νέες γενιές των Ελλήνων γενικότερα, είναι εφοδιασμένες με πολλές και σημαντικές πληροφορίες, που θα τις βοηθήσουν, όχι μόνον να γνωρίσουν αυτόν τον τομέα του ποντιακού πολιτισμού, αλλά και να εισχωρήσουν βαθύτερα σε αυτόν, εφόσον θελήσουν να προχωρήσουν την έρευνα ακόμη πιο πολύ.
Η αντιμετώπιση του θέματος των προσφυγικών εγκαταστάσεων έγινε από τον Πελαγίδη μεθοδικά, με την παράθεση στοιχείων και πινάκων, προερχομένων από τα κρατικά αρχεία. Σε αυτό, ακριβώς, υπολείπονται των μελετών του τα δημοσιεύματα των λίγων που έγραψαν - πιο πολύ συναισθηματικά - για τις εγκαταστάσεις των Ποντίων προσφύγων.
Υπάρχουν λογοτεχνήματα παλαιά, αλλά και σύγχρονα, που αξίζουν της προσοχής όλων.
Αλλά και με τις μελέτες του για τις εφημερίδες και τα περιοδικά των Ποντίων έκανε γνωστό ότι, όπως και στον υπόλοιπο ελληνισμό, ο ποντιακός τύπος έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο, από το 1880 και μετά. Ελάχιστοι γνώριζαν πριν ότι ο ποντιακός ελληνισμός γύρω από τον Εύξεινο Πόντο εκφραζόταν, διαμαρτυρόταν, αγωνιζόταν και μέσα από τα έντυπά τον.
Βλάβης Αγτζίδης. 'Οταν οι Έλληνες διάβασαν για πρώτη φορά τα δημοσιεύματά τον για τους Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης, εξεπλάγησαν, γιατί, όσα και να είχαν ακούσει, δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι εκεί υπάρχει ελληνισμός και μάλιστα με μεγάλη συμβολή σε όλους τους τομείς της ζωής των περιοχών εκείνων.Ο Αγτζίδης ήταν εκείνος που για πρώτη φορά μίλησε για γενοκτονία τον ποντιακού ελληνισμού στη Σοβιετική Ένωση κατά τη μαύρη περίοδο τον σταλινισμού.
Έτσι, δίπλα στο αίτημα για την αναγνώριση της γενοκτονίας από τους Τούρκους στον μικρασιατικό Πόντο, με τον Αγτζίδη μπαίνει και το αίτημα για αναγνώριση της γενοκτονίας από τους σταλινικούς.
Οι έρευνες του για τον ποντιακό ελληνισμό στη Σοβιετική Ένωση αποκάλυψαν και ορισμένες σκοτεινές πλευρές του ζητήματος της έκδοσης εφημερίδων και περιοδικών στην περιοχή αυτή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου