Η «ανάκληση» στους Πόντιους κατά τον Οδυσσέα Λαμψίδη

Ο Οδυσσέας Λαμψίδης ήταν ο πρώτος που χρησιμοποί­ησε τον όρο «ανάκληση» στο άρθρο του « Η "ανάκλησις εις τους πρόσφυγας Έλληνας του Πόντου και αι επιπτώσεις αυ­τής δια την έρευναν της ποντικής διαλέκτου".

Αποδίδουμε ένα μέρος - το προλογικό - από το άρθρο αυτό στη νεοελληνική .

"Σε πολλές χώρες παρατηρείται στους πρόσφυγες, περισσότερο ή λι­γότερο σαφώς, το φαινόμενο της «ανάκλησης» ². Το φαινόμενο αυτό μπορεί να παρουσιαστεί σε μεμονωμένα άτομα, όταν δεν ζουν μαζί με άλλα και βρίσκονται σε διάφορα μέρη της ίδιας περιοχής, και σε ομάδες ανθρώπων που κατάγονται από τον ίδιο τόπο και κατοικούν στην ίδια περιοχή.

Μετά τον πόλεμο, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν μακριά από την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Όλοι αυτοί, κυρίως σε στιγμές δύσκολες και σε συνθήκες επίσης δύσκολες, ανακαλούν, από νοσταλγία, στη μνήμη τους την πατρίδα τους, και αισθάνονται έτσι περισσότερο δεμένοι με αόρατους δεσμούς με την πατρίδα τους, καθώς και με όλα όσα συνδέονται με αυτήν.

Ακόμη και εκείνα που θεωρούσαν πριν ως δείγματα καθυστερημένης ζωής, όπως τα δημοτικά διαλεκτικά τραγούδια, οι τοπικοί χοροί, η διάλε­κτος που μιλούσαν κ. ά., τα εκτιμούν τώρα και, μάλιστα, ίσως και περισσότερο από όσο πρέπει.

Το φαινόμενο της ανάκλησης παρουσιάζεται σε διάφορο βαθμό, και ένταση, ανάλογα με την ηλικία του πρόσφυγα, αν το ευνοεί ή όχι το περιβάλλον, στο οποίο ζει, και ανάλογα με το χρονικό διάστημα που λείπει ο πρόσφυγας από την πατρίδα του".

 Εντονότερη η νοσταλγία στους μεγαλύτερους

Η αναφορά του Οδυσσέα Λαμψίδη στην ανάκληση, την ποντιακή αροθυμία ή τη νοσταλγία, επιβεβαιώνει, κατά έναν τρόπο, τις πιο πάνω σκέψεις, σύμφωνα με τις οποίες η ζωή είναι εκείνη, που θυμούνται και νοσταλγούν οι άνθρωποι. Γι'αυτό, άλλωστε, η ανάκληση, η αναπόληση, η νοσταλγία, είναι εντονότερη στους μεγαλύτερους στην ηλικία ανθρώ­πους, οι οποίοι έχουν πολλά να θυμούνται από μια πολύ­χρονη ζωή, ιδιαιτέρως από τη νεανική, που αφήνει πάντοτε ανεξίτηλα σημάδια, ευχάριστα ή δυσάρεστα, πάντοτε, όμως, ικανά να προκαλέσουν την ανάκληση, την αναπόληση.

Η ανάκληση όταν γίνεται μεμονωμένα από άτομα, εκ­δηλώνεται ως διήγηση, ενώ όταν την εκφράζουν ομάδες ατόμων, παίρνει τον χαρακτήρα της δημόσιας εκδήλωσης. Στην πρώτη περίπτωση, η ανάκληση αποτελεί μια γλυκιά νοσταλγία, μια αναπόληση που δεν μοιράζεται, γιαυτό και μετατρέπεται, συνήθως, σε καημό. 

Στη δεύτερη περίπτωση, γίνεται η ανάκληση πανηγύρι, μια μεθυστική συμμετοχή σε κάτι που προκαλεί τη χαρά, ακόμη και στις περιπτώσεις που συνοδεύεται από μια πικρή γεύση.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, η ιστορία αναφέρεται ή πρέπει να αναφέρεται στη ζωή των ανθρώπων, στους αν­θρώπους, ακόμη και όταν αφορά πράγματα, όπως π. χ. τα μνημεία πολιτισμού, που είναι και αυτά άρρηκτα δεμένα με τη ζωή των ανθρώπων.

1. Ο Οδυσσέας Λαμψίδης (1917-2006), κορυφαίος βυζαντινο­λόγος, φιλόλογος και ιστορικός, από τους πολυγραφότερους Έλληνες συγγραφείς, έκανε την εισήγηση αυτή στο 2ο Διεθνές Συνέδριο Διαλεκτολογίας, στο Μαρβούργο(!!)  της Γερμανίας, το 1965. Δημοσιεύτη­κε στο «Αρχείον Πόντου», τόμ. 29ος.

2. Ο Λαμψίδης διευκρινίζει ότι χρησιμοποιεί τον όρο «ανάκλη­ση», που δεν αποδίδεται πλήρως στη γαλλική γλώσσα με τους όρους reviviscence και optimisme de la reminiscence.