Η Τρυγόνα

Ακεί πέραν σ’ ορμανόπον, έστεκεν κι εποίνεν ξύλα.

Τα ξύλα τ’ς έταν οξέας κι άντρας άτ’ς έτον μυξέας.

 Πορπατεί και πάει ομάλια, τ’ ορταρόπα τ’ς αρνομάλλια, 

πορπατεί και πάει τίκια, τ’ ορταρόπα τ’ς ειν’ τιφτίκια.

Η τρυγόνα με τ’ αντζία πάει σ’ ορμάν’ σερεύ’ τσατσία κλπ.

Σημείωση: Στο τέλος του πρώτου ημίστιχου προστίθεται η επωδός: «Η Τρυγόνα, η Τρυγόνα», ενώ στο τέλος του δεύτερου ημίστιχου « Τρυγόνα, η κορώνα». Ο στίχος είναι πάντα τροχαϊκός δεκαεξασύλλαβος.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ
Η «Τρυγόνα» είναι τραγούδι και χορός. Οι παραπάνω στίχοι καλύπτουν το βασικό περιεχόμενο του τραγουδιού. Στη συνέχεια τους, ακούονται συχνά και άλλοι στίχοι, όπως

«και το κορτσόπον εν έναν, για τ’ ατό θα ξύνω αίμαν 

τα κορτσόπα είναι δύο, τ’ έναν εν τ’ εμόν τό βίον»,

 που αποτελούν κατοπινές προσθήκες, άσχετες με το νόημα του τραγουδιού.

Τόσο από το περιεχόμενο του τραγουδιού, όσο και από την εικόνα του χορού, συγκροτείται ένας μύθος, που εκφράζει και παρουσιάζει τη δύσκολη ζωή μιας νοικοκυράς. Η Τρυγόνα είναι η κοπέλλα, που ατύχησε στο γάμο της. Πήρε άντρα ανάξιο, «μυξέαν». Μοχθεί νύχτα-μέρα μέσα στό σπίτι. Ανεβαίνει όμως και στό βουνό για ξύλα.
Ο ομώνυμος χορός αποτελεί θετική συμβολή στην έννοια του μύθου. Από το μάζεμα των ξύλων «τσατσία» ξεκινά η χορευτική διαδικασία. Οι χορευτές σκύβουν προς τα δεξιά σε δυο φάσεις και απότομα κινούνται προς τα αριστερά. Οι κινήσεις δείχνουν, ότι γίνεται μάζεμα ξύλων από τα δεξιά, που ρίχνονται έπειτα στα αριστερά.
Το άγριο τοπίο του δάσους προκαλεί δέος στην ψυχή της Τρυγόνας, η οποία, για να το εξουδετερώσει ψυχολογικά, τραγουδά τον καημό της. Διασκεδάζει ταυτόχρονα τη σκληρή της μοίρα. Ετσι, το δράμα της γίνεται τραγούδι και χορός της ζωής.
Ο μύθος της Τρυγόνας παρουσιάζει μιά δραματική πτυχή της κοινωνικής ζωής του ποντιακού λαού. Εμφανίζει ένα κοινωνικό πρόβλημα. Η ποντιοπούλα αντιμετωπίζει την αρνητική συμπεριφορά του ανάξιου συζύγου της. Ομως, δεν πτοείται. Οδηγείται από την κοινωνική ιδέα, να προστατέψει την οικογένεια, τα ηθικά και οικονομικά συμφέροντά της. Δεν υποκύπτει στη μοίρα της. Επιστρατεύει τις ψυχικές της δυνάμεις και νικά τις αντιξοότητες. Αναδεικνύεται, έτσι, ηρωΐδα της ζωής, καταξιώνοντας τις ηθικές αξίες.

Στάθης Ι. Ευσταθιάδης