Απονομή δικαιοσύνης - Ανταρτοδικεία του απελευθερωτικού στρατού του Πόντου. Δικαστική δωσιδικία, λήψη και εκτέλεση αποφάσεων

α. Γενικά:

Ασφαλώς θα ίσχυε ο νόμος της ζούγκλας, εάν στις δύσκολες μέρες της τιτά­νιας σύγκρουσης του ελληνισμού του Πόντου με τον κατακτητή δεν υπήρχαν δι­καστικές αρχές και μάλιστα με δικαιοδοσίες απόλυτες. 

Κι αυτό σημαίνει την ά­σκηση ποινικής και πειθαρχικής δίωξης, τη διαδικασία ανάκρισης, την εκδίκαση της υπόθεσης, την έκδοση της σχετικής απόφασης, καθώς και την εκτέλεσή της από τα ίδια όργανα της δικαστικής διαδικασίας. 

Οι περισσότερες υποθέσεις και διαφορές στις περιοχές επικράτειας των ανταρτών, κατά κανόνα επιλύονταν από τη δημογεροντία και σε μερικές περιπτώσεις από τους ίδιους τους οπλαρχηγούς προσωπικά.

 Όμως τα θέματα που προέκυπταν στους κόλπους των ένοπλων α­ντάρτικών σωμάτων, επιλύονταν άλλοτε από τους αρχηγούς των ενόπλων συγκρο­τημάτων δηλ. από μονοπρόσωπους δικαστές, ενώ άλλοτε σε σοβαρές περιπτώσεις καλούνταν τα συμβούλια των οπλαρχηγών. Ένα είδος άγριας απονομής της δι­καιοσύνης, ίσχυε στις τάξεις των αγράμματων και απαίδευτων παλικαριών της ανεξαρτησίας.

β. Πρακτική εφαρμογή του δίκαιου.

Συγκεκριμένα οι πηγές μας παραδίδουν την περίπτωση ενός ανταρτοδικείου με πρόεδρο τον ίδιο το γενικό αρχηγό των ανταρτικών σωμάτων Αντών πασά.

Το 1917 πληροφορείται ο Αντών πασάς, ότι κάποιος από τους καλούς οπλαρ­χηγούς του ο Σαρχοσούν Φιλός από το χωριό Κοτσενλέρ της Πάφρας, είχε αθέμι­τες σχέσεις με τη γυναίκα κάποιου άλλου αντάρτη και απειλούσε τους πάντες και τα πάντα όσους ήθελαν να τον εμποδίσουν ή να του κάνουν παρατήρηση γι’ αυτή του την πράξη.

 Για τις ενέργειες αυτές, καθώς και άλλες υπερβάσεις του Φιλός, παραπονέθηκαν στον αρχηγό Αντών πασά συγχωριανοί αλλά και συγγενείς της γυναίκας του Αντάρτη που ήταν σε άλλη περιοχή με πρόθεση να τον συνετίσουν, όμως αυτός παρά τις υποδείξεις των συμπολεμιστών του, δε δέχθηκε να συμμορ­φωθεί και συνέχιζε τις αθέμιτες σχέσεις του.

Όμως κάποια μέρα τον καλεί ο Αντών πασάς στην τοποθεσία Τσαμλίκ (πευκόδασος) μεταξύ του χωριού του Φιλός Κοτσενλέρ και Κελουσαγί για να δικασθεί για όσα έπραξε. Στην αρχή ο Φιλός αρνείται να προσέλθει στο χώρο που ορίστηκε για τη δίκη του. 

Στη συνέχεια όμως συλλαμβάνεται με εντολή του αρχηγού και προσάγεται πλέον βίαια στον τόπο που όρισε ο Αντών πασάς, όπου καλεί και άλλους καπεταναίους ως μέλη του “Ανταρτοδικείου” και με γραμματέα τον Ηλία Πάνου. 

Μετά από συζήτηση αποφασίζουν να του επιβάλλουν την ποινή του θανάτου και να τον εκτελέσουν για τις “ανόσιες πράξεις” του. Τα εγκλήματα τιμής θεωρούνταν βαρύτατα αδικήματα στις τάξεις των ανταρτών, αλλά και στο λαό του Πόντου. Και φυσικά οι έννοιες αυτές κρατούσαν τον ελληνισμό του Πό­ντου σταθερά στις επάλξεις του. 

Βέβαια, πριν τον εκτελέσουν, ο Αντών πασάς του απαγγέλλει τόσο το κατηγορητήριο όσο και την απόφαση ότι η ποινή είναι “θάνατος”, εκτός εάν δώσει στο δικαστήριο το ποσό των 1000 παγκανότων ή υ­ποδείξει το χώρο από όπου μπορούν να βρουν τα χρήματα.^[1].

Ο οπλαρχηγός Φιλός δε μπορούσε βέβαια να είχε μαζί του 1000 παγκανότες, αλλά ούτε και κρυμμένα χρήματα κάπου αλλού, γιατί ήδη τα ξόδευε μαζί με τη φίλη του. Προ του κινδύνου της εκτέλεσής του, άρχισε να παρακαλεί ο Φιλός τους διάφορους παρευρισκόμενους στη δίκη καπεταναίους, τους οποίους εγνώριζε, ζητώντας να του δανείσουν από λίγα χρήματα ο καθένας, ώστε να συμπληρωθεί το ποσό των 1000 παγκανότων ως εξόφληση της ποινής. 

Όμως την ώρα που ο Φιλός ζητούσε τα χρήματα, Αντών πασάς έκανε νεύμα να μη του δώσει κανείς χρήματα και μη έχοντας ο ίδιος το ποσό αυτό και στην προσπάθειά του να κινεί­ται από εδώ και από εκεί ώστε να βρεί χρήματα, ο υπεύθυνος για την εκτέλεσή του καπετάνιος τον πυροβολεί και τον σκοτώνει^[2]. Αυτό ήταν το τέλος ενός οπλαρ­χηγού που εκτελέστηκε για λόγους τιμής από τους ίδιους τους συμπολεμιστές του.

Ο Αντών πασάς δε δίστασε να δικάσει, να καταδικάσει και να εκτελέσει έναν από τους πιο καλούς του καπεταναίους τον περίφημο Σαρχοσούν Φιλός, προκειμένου να παραδειγματίσει και άλλους επίδοξους αντάρτες ή καπεταναίους που τυχόν θα επιχειρούσαν έστω να σκεφθούν κάτι παρόμοιο. 

Στην καταδικαστική απόφαση, ήταν γραμμένη από το γραμματέα Ηλία Πάνου και η φράση: “Καλός καπετάνιος και γενναίος πολεμιστής. Έπαιρνε με βίαιο τρόπο χρυσαφικά και χρήματα με την απειλή όπλου από διάφορους χωρικούς και τα μετέφερε στην ε­ρωμένη του, γυναίκα πολεμιστή που απουσίαζε σε άλλα μέρη. Έκανε και σε με­ρικές περιπτώσεις τον προδότη στους Τούρκους προκειμένου να απαλλαγεί από την ενοχλητική παρουσία κάποιων συγγενών της ερωμένης του”.

Ένοπλοι Σανταίοι 1910.

Βέβαια, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την ύπαρξη του στοιχείου της προδοσίας για ιδιοτελείς σκοπούς για έναν καπετάνιο της ολκής του Φιλός αγά. Όμως σε έναν πόλεμο μέχρι εσχάτων, τα όρια δράσης και αντίδρασης δεν έχουν περιορισμούς. “Αυτή η μοναδική στο είδος της απόφαση ποντιακού “ανταρτοδικείου”, με όλα τα στοιχεία της απλότητας, της αγριότητας, αλλά και της δίκαιης απονομής της δικαιοσύνης, ως στοιχείο και ως γραπτό κείμενο θα μπορούσε σήμερα να αποτελέσει ένα κειμήλιο ιστορικής σημασίας, αν οι Βούλ­γαροι το 1941 δεν αφαιρούσαν και δεν έκαιγαν το ιστορικό αρχείο του Ηλία Πά­νου στη Νέα Μπάφρα Σερρών, όπου υπηρετούσε ως δάσκαλος. 

Πρέπει να ομο λογηθεί ότι τα δικαστήρια των οπλαρχηγών και οι ποινές που θεσπίστηκαν για τους παραβάτες των κανονισμών, συνετέλεσαν στην πρόληψη ένοπλων συγκρού­σεων μεταξύ των ενόπλων ομάδων, αλλά και τη μη επέμβαση πλέον των ενόπλων στα θέματα της διοικήσεως των χωριών και των πόλεων. Ακριβώς λόγω κενού κεντρικής εξουσίας ήτοι κεντρικής κυβέρνησης με συντακτική εξουσία, οι ανταρτικές ομάδες είναι διαιρεμένες σύμφωνα με τις θεωρητικές αρχές των ηγετών τους. 

Τα ίδια συμβαίνουν και σήμερα με τις ανταρτικές μονάδες, τα ίδια συνέβησαν και με τις ανταρτικές δυνάμεις στο Β' παγκόσμιο πόλεμο.

Αχιλλέας Στεφ. Ανθεμίδης

Διδάκτορα Νομικής του  Πανεπιστημίου  Gottingen

---

^[1]   Η έννοια της δικαιοσύνης, όπως διατυπώθηκε από τους αρχαίους προγόνους μας, με τις αποφάσεις της Ηλιαίας, δεν ήταν δυνατό να ισχύει στις συνθήκες του ανταρτοπολέμου στα ποντιακά βουνά. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο μιλούμε για την απονομή ενός είδους “άγριας δικαιοσύνης”.

^[2] Από το αρχείο του Αντωνιάδη, που μας παραχωρήθηκε ευγενώς, εδώ και χρόνια.