Ο Πόντος παίρνει τη θέση του και παίζει το σπουδαίο ρόλο του στο ανατολικό τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας επί Διοκλητιανού (284-305 μ.Χ.). Από τότε προετοιμάζεται η ένταξή του στο βυζαντινό κράτος, που αρχίζει τη λειτουργία του με το Μ. Κωνσταντίνο (306-337).
Από τότε που χωρίστηκε και ανεξαρτητοποιήθηκε το ανατολικό τμήμα και λειτουργούσε πια ως Βυζαντινό κράτος (τέλη 4ου αι.), ο Πόντος ήταν η ακραία βορειοανατολική επαρχία της αυτοκρατορίας, με έδρα την Κωνσταντινούπολη.
Τα κέντρα αυτής της επαρχίας ήταν διαφορετικά από περίοδο σε περίοδο. Μέχρι τα μέσα του 6ου αι. (Ιουστινιανός) διοικητικό κέντρο του Πόντου ήταν η Νεοκαισάρεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι, πολιτιστικά και πολιτικά, υστερούσε η Τραπεζούντα, ιδιαίτερα επί Κωνσταντίνου του Μεγάλου.
Επί Ιουστινιανού δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην περιοχή. Πρώτα - πρώτα, το διοικητικό κέντρο μεταφέρεται στην Τραπεζούντα, η οποία γίνεται το πολιτικό, στρατιωτικό, πνευματικό και οικονομικό κέντρο του Πόντου.
Είναι σπουδαία τα έργα που εκτελούνται και τα μνημεία που ανεγείρονται στην Τραπεζούντα (τείχη, υδραγωγείο, ναοί, οχυρά, το λιμάνι της πόλης κ.α.). Έπειτα, ο εκχριστιανισμός των λαών της γειτονικής Κολχίδας και του Καυκάσου, που συντελέστηκε επί Ιουστινιανού, δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για την εμπορική και οικονομική ανάπτυξη, όχι μόνο της Τραπεζούντας αλλά και όλης της γύρω περιοχής.
Αλλά και ο Ηράκλειος (610-641) την Τραπεζούντα διάλεξε ως βάση των επιχειρήσεων και των πολέμων του κατά των Περσών (622-627), δεδομένου ότι είχε στο πλευρό του τους εκχριστιανισμένους, πέραν της Τραπεζούντας, ανατολικούς λαούς. Την ίδια περίοδο, 6ος - 7ος αι., η Τραπεζούντα γίνεται γνωστή και ως πνευματικό κέντρο του Πόντου για την πασίγνωστη σχολή Μαθηματικών και Αστρονομίας, που λειτουργούσε στην πόλη (γύρω στο 560). Την ίδρυσε ο μαθηματικός Τυχικός ο Τραπεζούντιος.
Αρχές του 9ου αι. έχουμε μια σημαντική διοικητική αλλαγή στον Πόντο. Το 824 ιδρύεται το θέμα Χαλδίας, με έδρα την Τραπεζούντα, ενώ το 863 το θέμα Κολωνίας, με έδρα τη Νικόπολη. Παράλληλα, η Παφλαγονία αποτελεί ξεχωριστό θέμα, από το έτος 826, με κέντρα την Αμάσεια, την Αμισό και τη Σινώπη.
Η Τραπεζούντα, και η Χαλδία, γνωρίζουν μεγάλη οικονομική και εμπορική ανάπτυξη επί Μακεδονικής δυναστείας (β' μισό 9ου αι. ). Από το λιμάνι της διακινούνται μεγάλες ποσότητες προϊόντων από και προς τη Δαμασκό, τη Βαγδάτη και ανατολικότερα. Στο 10ο αι. αναπτύσσεται περισσότερο το θέμα Χαλδίας (πρωτεύουσα η Τραπεζούντα), καθώς επεκτείνεται μέχρι το Φάση ποταμό και μέχρι τη Θεοδοσιούπολη.
Αξίζει να γίνει ιδιαίτερος λόγος για την πνευματική ζωή του Πόντου από τον 9ο ως τον 11ο αι. Πρώτα - πρώτα, σ’ αυτή την περίοδο ανάγεται η αρχή του ακριτικού έπους, του έπους «Διγενής Ακρίτας», αλλά και η πλουσιότατη παραγωγή των ακριτικών δημοτικών τραγουδιών, που παρουσιάζουν πλούσια θεματολογία και ποικιλία παραλλαγών από περιοχή σε περιοχή του Πόντου. Ο ακριτικός, γενικά, κύκλος συνιστά την ιδιαίτερη πνευματική δημιουργία του Πόντου.
Έπειτα, σ’ αυτή την περίοδο ανήκουν οι τρεις μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες του Πόντου: ο όσιος Νίκων ο «Μετανοείτε», θερμός ιεραπόστολος και μετέπειτα προστάτης και πολιούχος της Σπάρτης· ο Όσιος Αθανάσιος Αθωνίτης, ιδρυτής του αγιορείτικου Μοναστηριού της Μεγίστης Λαύρας (963) και, ο Ιωάννης Η' Ξιφιλίνος , Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1064-1075) και συγγραφέας αξιόλογων αγιολογικών έργων.
Η περίοδος της δυναστείας των Μακεδόνων είναι λαμπρή για τον Πόντο και στο στρατιω-τικοπολιτικό τομέα. 0 Αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Μακεδών (976-1025) προσαρτά τα αρμενικά κρατίδια, στα ανατολικά του Πόντου, μέχρι την περιοχή του Καρς, ενώ, παράλληλα, διεξάγει νικηφόρες μάχες κατά του ηγεμόνα της Γεωργίας, με επιχειρησιακό κέντρο την Τραπεζούντα.
Την ίδια περίοδο (11ος αι.) εμφανίζονται στο προσκήνιο της ιστορίας οι Σελτσούκοι Τούρκοι.
Στην περίοδο αυτή εμφανίζονται στον Πόντο ορισμένοι τοπικοί άρχοντες (δούκες) με τάσεις αυτονομίας και ανεξαρτησίας από την κεντρική εξουσία της Κων/πολης, επειδή οι Αυτοκράτορες του Βυζαντίου απασχολούνταν σε άλλα μέτωπα.
Πρώτος απ' όλους είναι ο Θεόδωρος Γαβράς, ο οποίος κατορθώνει να απελευθερώσει την Τραπεζούντα από τους Σελτσούκους Τούρκους, το 1075, και να επεκτείνει την κυριαρχία του ανατολικότερα.
Οι αποστασίες των Γαβράδων συνεχίστηκαν και το 12ο αι. με το Γρηγόριο Γαβρά-Ταρωνίτη και τον Κων/νο Γαβρά (1123/24, 1138/40).
Τελικά, ο Πόντος επανέρχεται στους κόλπους του Βυζαντινού κράτους επί Αυτοκρατορίας Μανουήλ Α' Κομνηνού (1143-1180).
Από τότε που χωρίστηκε και ανεξαρτητοποιήθηκε το ανατολικό τμήμα και λειτουργούσε πια ως Βυζαντινό κράτος (τέλη 4ου αι.), ο Πόντος ήταν η ακραία βορειοανατολική επαρχία της αυτοκρατορίας, με έδρα την Κωνσταντινούπολη.
Τα κέντρα αυτής της επαρχίας ήταν διαφορετικά από περίοδο σε περίοδο. Μέχρι τα μέσα του 6ου αι. (Ιουστινιανός) διοικητικό κέντρο του Πόντου ήταν η Νεοκαισάρεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι, πολιτιστικά και πολιτικά, υστερούσε η Τραπεζούντα, ιδιαίτερα επί Κωνσταντίνου του Μεγάλου.
Επί Ιουστινιανού δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην περιοχή. Πρώτα - πρώτα, το διοικητικό κέντρο μεταφέρεται στην Τραπεζούντα, η οποία γίνεται το πολιτικό, στρατιωτικό, πνευματικό και οικονομικό κέντρο του Πόντου.
Είναι σπουδαία τα έργα που εκτελούνται και τα μνημεία που ανεγείρονται στην Τραπεζούντα (τείχη, υδραγωγείο, ναοί, οχυρά, το λιμάνι της πόλης κ.α.). Έπειτα, ο εκχριστιανισμός των λαών της γειτονικής Κολχίδας και του Καυκάσου, που συντελέστηκε επί Ιουστινιανού, δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για την εμπορική και οικονομική ανάπτυξη, όχι μόνο της Τραπεζούντας αλλά και όλης της γύρω περιοχής.
Αλλά και ο Ηράκλειος (610-641) την Τραπεζούντα διάλεξε ως βάση των επιχειρήσεων και των πολέμων του κατά των Περσών (622-627), δεδομένου ότι είχε στο πλευρό του τους εκχριστιανισμένους, πέραν της Τραπεζούντας, ανατολικούς λαούς. Την ίδια περίοδο, 6ος - 7ος αι., η Τραπεζούντα γίνεται γνωστή και ως πνευματικό κέντρο του Πόντου για την πασίγνωστη σχολή Μαθηματικών και Αστρονομίας, που λειτουργούσε στην πόλη (γύρω στο 560). Την ίδρυσε ο μαθηματικός Τυχικός ο Τραπεζούντιος.
Αρχές του 9ου αι. έχουμε μια σημαντική διοικητική αλλαγή στον Πόντο. Το 824 ιδρύεται το θέμα Χαλδίας, με έδρα την Τραπεζούντα, ενώ το 863 το θέμα Κολωνίας, με έδρα τη Νικόπολη. Παράλληλα, η Παφλαγονία αποτελεί ξεχωριστό θέμα, από το έτος 826, με κέντρα την Αμάσεια, την Αμισό και τη Σινώπη.
Η Τραπεζούντα, και η Χαλδία, γνωρίζουν μεγάλη οικονομική και εμπορική ανάπτυξη επί Μακεδονικής δυναστείας (β' μισό 9ου αι. ). Από το λιμάνι της διακινούνται μεγάλες ποσότητες προϊόντων από και προς τη Δαμασκό, τη Βαγδάτη και ανατολικότερα. Στο 10ο αι. αναπτύσσεται περισσότερο το θέμα Χαλδίας (πρωτεύουσα η Τραπεζούντα), καθώς επεκτείνεται μέχρι το Φάση ποταμό και μέχρι τη Θεοδοσιούπολη.
Αξίζει να γίνει ιδιαίτερος λόγος για την πνευματική ζωή του Πόντου από τον 9ο ως τον 11ο αι. Πρώτα - πρώτα, σ’ αυτή την περίοδο ανάγεται η αρχή του ακριτικού έπους, του έπους «Διγενής Ακρίτας», αλλά και η πλουσιότατη παραγωγή των ακριτικών δημοτικών τραγουδιών, που παρουσιάζουν πλούσια θεματολογία και ποικιλία παραλλαγών από περιοχή σε περιοχή του Πόντου. Ο ακριτικός, γενικά, κύκλος συνιστά την ιδιαίτερη πνευματική δημιουργία του Πόντου.
Έπειτα, σ’ αυτή την περίοδο ανήκουν οι τρεις μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες του Πόντου: ο όσιος Νίκων ο «Μετανοείτε», θερμός ιεραπόστολος και μετέπειτα προστάτης και πολιούχος της Σπάρτης· ο Όσιος Αθανάσιος Αθωνίτης, ιδρυτής του αγιορείτικου Μοναστηριού της Μεγίστης Λαύρας (963) και, ο Ιωάννης Η' Ξιφιλίνος , Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1064-1075) και συγγραφέας αξιόλογων αγιολογικών έργων.
Η περίοδος της δυναστείας των Μακεδόνων είναι λαμπρή για τον Πόντο και στο στρατιω-τικοπολιτικό τομέα. 0 Αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Μακεδών (976-1025) προσαρτά τα αρμενικά κρατίδια, στα ανατολικά του Πόντου, μέχρι την περιοχή του Καρς, ενώ, παράλληλα, διεξάγει νικηφόρες μάχες κατά του ηγεμόνα της Γεωργίας, με επιχειρησιακό κέντρο την Τραπεζούντα.
Την ίδια περίοδο (11ος αι.) εμφανίζονται στο προσκήνιο της ιστορίας οι Σελτσούκοι Τούρκοι.
Στην περίοδο αυτή εμφανίζονται στον Πόντο ορισμένοι τοπικοί άρχοντες (δούκες) με τάσεις αυτονομίας και ανεξαρτησίας από την κεντρική εξουσία της Κων/πολης, επειδή οι Αυτοκράτορες του Βυζαντίου απασχολούνταν σε άλλα μέτωπα.
Πρώτος απ' όλους είναι ο Θεόδωρος Γαβράς, ο οποίος κατορθώνει να απελευθερώσει την Τραπεζούντα από τους Σελτσούκους Τούρκους, το 1075, και να επεκτείνει την κυριαρχία του ανατολικότερα.
Οι αποστασίες των Γαβράδων συνεχίστηκαν και το 12ο αι. με το Γρηγόριο Γαβρά-Ταρωνίτη και τον Κων/νο Γαβρά (1123/24, 1138/40).
Τελικά, ο Πόντος επανέρχεται στους κόλπους του Βυζαντινού κράτους επί Αυτοκρατορίας Μανουήλ Α' Κομνηνού (1143-1180).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου