Το ποντιακό τραγούδι είναι τρισυπόστατο: Κείμενο, μουσική και χορός. η τριπλή αυτή έκφραση αποκαλύπτει πλούτο συναισθημάτων. Αναπαριστάνει επεισόδια και περιστατικά του εθνικού και κοινωνικού βίου. Θυμίζει δόξες του παρελθόντος με τρόπο ολοζώντανο στα πλαίσια πολύπλευρης καλλιτεχνικής διαδικασίας. Το τρισυπόστατο δεν είναι χωρίς εξαιρέσεις. Ο πυρρίχιος χορός συνήθως εκτελείται χωρίς τραγούδι. Το ίδιο και ο χορός κότσαρι. Τα ποντιακά μοιρολόγια δεν χορεύονται.
Οι ρυθμοί των ποντιακών τραγουδιών παρουσιάζουν κάποιες ιδιοτυπίες σε σύγκριση με τα ελλαδικά δημοτικά τραγούδια. Οι βασικοί ρυθμοί είναι δύο: Ο πεντάσημος ή 5/8 (τίκ ή λαγγευτόν, πυρρίχιος κ.ά.) και ο εννεάσημος ρυθμός ή 9/8 (χορός διπάτ).Υπάρχουν όμως και άλλοι ρυθμοί.
Ο στίχος στο ποντιακό τραγούδι είναι δεκαπεντασύλλαβος. Αποτελείται από δυο ημίστιχα. Οκτασύλλαβο το πρώτο και επτασύλλαβο το δεύτερο. Είναι ο κανόνας. Έχουμε όμως και εξαιρέσεις. Υπάρχουν δεκαεξασύλλαβοι, δεκατετρασύλλαβοι, δωδεκασύλλαβοι, ακόμη και δεκασύλλαβοι στίχοι. Το τραγούδι του Ακρίτα, π.χ., συγκροτείται από δεκαπεντασύλλαβους στίχους.
Ακρίτας όντες έλαμνεν σην παραποταμέαν.
Στο εύθυμο τραγούδι «Καρδοφόνα» έχουμε δεκασύλλαβο στίχο.
Ναι Φόνα, Φόνα, κόρ’ καρδοφόνα.
Το ποιητικό μέτρο είναι κατά κανόνα το ιαμβικό. Είναι δισύλλαβο μέτρο, πού αποτελείται από μια βραχεία (πού προηγείται) κι από μια μακρά συλλαβή (που ακολουθεί). Τονίζεται φυσικά ή μακρά συλλαβή. Το μέτρο τούτο χρησιμοποιήθηκε πρώτα στην αρχαία Ελλάδα από τους σατιρικούς ποιητές. Συνδέεται με τις θρησκευτικές γιορτές του Διόνυσου και της Δήμητρας. Κυριαρχεί στην αρχαία σκωπτική ποίηση. Και τούτο, γιατί ο ιαμβικός στίχος είναι γοργότερος και καταλληλότερος για σύντομο και αγωνιστικό λόγο. Γι' αυτό ακριβώς, ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τον ίαμβο «λεκτικόν», επειδή το μέτρο τούτο χρησιμοποιείται ιδίως στα δράματα. Πολλοί ποιητές της αρχαιότητας, όπως ο Αρχίλοχος, Αλκαίος, Σαπφώ, Σόλων, Σιμωνίδης κ.ά., χρησιμοποιούν τον ίαμβο.
Πέρα όμως από το ιαμβικό μέτρο, στα ποντιακά τραγούδια εμφανίζεται κάπου-κάπου και το τροχαϊκό μέτρο, πού συγκροτείται από δυο συλλαβές, όπως και το ιαμβικό, πλην όμως, με αντίστροφο τρόπο. Εδώ προηγείται η μακρά συλλαβή και ακολουθεί η βραχεία. Τροχαϊκό μέτρο συνήθως δεν συναντούμε σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο. Είναι χαρακτηριστικό των δεκαεξασύλλαβων και δεκατετρασύλλαβων στίχων. Οι στίχοι του τραγουδιού της Λεμόνας είναι γραμμένοι σε τροχαϊκό μέτρο και είναι δεκαεξασύλλαβοι.
Σίτια ’ πέγνα ’ μάλια - ’ μάλια, είδ ’ όρμάνια καί λιβάδια κλπ.
Και ενα παράδειγμα δεκατετρασύλλαβου στίχου τροχαϊκού μέτρου.
Όϊ ν' άηλί εμέν, ν’ αηλί, σο κιφάλι μ’ κατ’ λαλεί.
Και η ρίζα του τροχαϊκού μέτρου ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα.
Σε ορισμένα ποντιακά τραγούδια έχουμε συνύπαρξη και των δυο παραπάνω ποιητικών μέτρων, μάλιστα μέσα στον ίδιο στίχο. Ξεκινάει, π.χ., ο στίχος με το ιαμβικό μέτρο και τελειώνει με το τροχαϊκό. Δηλαδή, στο πρώτο ημίστιχο έχουμε ιαμβικό, ενώ στο δεύτερο ημίστιχο τροχαϊκό μέτρο.
Ας έμνε παληκάρι - δώδεκα χρονών.
Η γλώσσα, που χρησιμοποιείται στα ποντιακά τραγούδια, είναι η ποντιακή διάλεκτος. Ελληνικότατη και πλούσια σ' εκφραστικότητα. «... Τυγχάνει γνησία διάλεκτος τού μεγάλου καί κυρίου κορμού της ελληνικής γλώσσης, πολλώ γνησιωτέρα άλλων τοπικών διαλέκτων αυτής. — Η διάλεκτος αύτη δύναται να καυχηθή ότι ανάγει μέγα μέρος τού πλουσίου λεξιλογίου αυτής εις την Ιλιάδα και την Οδύσσειαν του Ομήρου...» (Κ. Παπαμιχαλόπουλος).
Ο Σ. Κυριακίδης παρατηρεί, ότι από την «Κοινή Αττική» περισσότερο απέχουν οι διάλεκτοι Πόντου, Καππαδοκίας, Κύπρου και Κ. Ιταλίας. Στην ποντιακή διάλεκτο κυριαρχούν ιωνικά στοιχεία. Κατά τον Σ. Κυριακίδη, η διάλεκτος των Ελλήνων του Πόντου προέρχεται από την «Κοινή Αττική». Η άποψη αυτή φαίνεται ότι στηρίζεται στο γεγονός του αποικισμού του Πόντου από Έλληνες, που αρχίζει τον 8ο π.Χ. αιώνα.
Αν όμως δεχτεί κανείς, ότι Έλληνες υπήρχαν στον Πόντο πολύ πιο πριν, τότε μια διαφορετική άποψη ανταποκρίνεται περισσότερο στην ιστορική πραγματικότητα. Στην περίπτωση αυτή, πιο σωστό είναι να πούμε, ότι η ποντιακή διάλεκτος, βασικά, έχει ιωνική προέλευση με αναπόφευκτες επιδράσεις από την «Κοινή Αττική».
Πρέπει να παρατηρηθεί, ότι υπάρχουν και ποντιακά τραγούδια, όπου το γλωσσικό στοιχείο παρουσιάζει ποικίλα ιδιώματα, που απέχουν σε σημαντικό βαθμό από την κοινή ποντιακή διάλεκτο. Τραγούδια, π.χ., του δυτικού Πόντου εμφανίζουν έντονα γλωσσικά ιδιώματα των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Τούτο εξηγείται από το γεγονός, ότι οι περιοχές του δυτικού Πόντου είχαν, μέσω της Προποντίδας, πολλαπλές και πιο πυκνές επικοινωνίες και επαφές με τους κατοίκους αυτών των νησιών.
Καλώς την κυρά-νύφη μας, τώρα πούρθες στο σπίτι μας.
Στάθης Ευσταθιάδης
Από το βιβλίο του : "Τα τραγούδια του Ποντιακού λαού"
Εκδόσεις: Αδελφών Κυριακίδη
Οι ρυθμοί των ποντιακών τραγουδιών παρουσιάζουν κάποιες ιδιοτυπίες σε σύγκριση με τα ελλαδικά δημοτικά τραγούδια. Οι βασικοί ρυθμοί είναι δύο: Ο πεντάσημος ή 5/8 (τίκ ή λαγγευτόν, πυρρίχιος κ.ά.) και ο εννεάσημος ρυθμός ή 9/8 (χορός διπάτ).Υπάρχουν όμως και άλλοι ρυθμοί.
Ο στίχος στο ποντιακό τραγούδι είναι δεκαπεντασύλλαβος. Αποτελείται από δυο ημίστιχα. Οκτασύλλαβο το πρώτο και επτασύλλαβο το δεύτερο. Είναι ο κανόνας. Έχουμε όμως και εξαιρέσεις. Υπάρχουν δεκαεξασύλλαβοι, δεκατετρασύλλαβοι, δωδεκασύλλαβοι, ακόμη και δεκασύλλαβοι στίχοι. Το τραγούδι του Ακρίτα, π.χ., συγκροτείται από δεκαπεντασύλλαβους στίχους.
Ακρίτας όντες έλαμνεν σην παραποταμέαν.
Στο εύθυμο τραγούδι «Καρδοφόνα» έχουμε δεκασύλλαβο στίχο.
Ναι Φόνα, Φόνα, κόρ’ καρδοφόνα.
Το ποιητικό μέτρο είναι κατά κανόνα το ιαμβικό. Είναι δισύλλαβο μέτρο, πού αποτελείται από μια βραχεία (πού προηγείται) κι από μια μακρά συλλαβή (που ακολουθεί). Τονίζεται φυσικά ή μακρά συλλαβή. Το μέτρο τούτο χρησιμοποιήθηκε πρώτα στην αρχαία Ελλάδα από τους σατιρικούς ποιητές. Συνδέεται με τις θρησκευτικές γιορτές του Διόνυσου και της Δήμητρας. Κυριαρχεί στην αρχαία σκωπτική ποίηση. Και τούτο, γιατί ο ιαμβικός στίχος είναι γοργότερος και καταλληλότερος για σύντομο και αγωνιστικό λόγο. Γι' αυτό ακριβώς, ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τον ίαμβο «λεκτικόν», επειδή το μέτρο τούτο χρησιμοποιείται ιδίως στα δράματα. Πολλοί ποιητές της αρχαιότητας, όπως ο Αρχίλοχος, Αλκαίος, Σαπφώ, Σόλων, Σιμωνίδης κ.ά., χρησιμοποιούν τον ίαμβο.
Πέρα όμως από το ιαμβικό μέτρο, στα ποντιακά τραγούδια εμφανίζεται κάπου-κάπου και το τροχαϊκό μέτρο, πού συγκροτείται από δυο συλλαβές, όπως και το ιαμβικό, πλην όμως, με αντίστροφο τρόπο. Εδώ προηγείται η μακρά συλλαβή και ακολουθεί η βραχεία. Τροχαϊκό μέτρο συνήθως δεν συναντούμε σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο. Είναι χαρακτηριστικό των δεκαεξασύλλαβων και δεκατετρασύλλαβων στίχων. Οι στίχοι του τραγουδιού της Λεμόνας είναι γραμμένοι σε τροχαϊκό μέτρο και είναι δεκαεξασύλλαβοι.
Σίτια ’ πέγνα ’ μάλια - ’ μάλια, είδ ’ όρμάνια καί λιβάδια κλπ.
Και ενα παράδειγμα δεκατετρασύλλαβου στίχου τροχαϊκού μέτρου.
Όϊ ν' άηλί εμέν, ν’ αηλί, σο κιφάλι μ’ κατ’ λαλεί.
Και η ρίζα του τροχαϊκού μέτρου ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα.
Σε ορισμένα ποντιακά τραγούδια έχουμε συνύπαρξη και των δυο παραπάνω ποιητικών μέτρων, μάλιστα μέσα στον ίδιο στίχο. Ξεκινάει, π.χ., ο στίχος με το ιαμβικό μέτρο και τελειώνει με το τροχαϊκό. Δηλαδή, στο πρώτο ημίστιχο έχουμε ιαμβικό, ενώ στο δεύτερο ημίστιχο τροχαϊκό μέτρο.
Ας έμνε παληκάρι - δώδεκα χρονών.
Η γλώσσα, που χρησιμοποιείται στα ποντιακά τραγούδια, είναι η ποντιακή διάλεκτος. Ελληνικότατη και πλούσια σ' εκφραστικότητα. «... Τυγχάνει γνησία διάλεκτος τού μεγάλου καί κυρίου κορμού της ελληνικής γλώσσης, πολλώ γνησιωτέρα άλλων τοπικών διαλέκτων αυτής. — Η διάλεκτος αύτη δύναται να καυχηθή ότι ανάγει μέγα μέρος τού πλουσίου λεξιλογίου αυτής εις την Ιλιάδα και την Οδύσσειαν του Ομήρου...» (Κ. Παπαμιχαλόπουλος).
Ο Σ. Κυριακίδης παρατηρεί, ότι από την «Κοινή Αττική» περισσότερο απέχουν οι διάλεκτοι Πόντου, Καππαδοκίας, Κύπρου και Κ. Ιταλίας. Στην ποντιακή διάλεκτο κυριαρχούν ιωνικά στοιχεία. Κατά τον Σ. Κυριακίδη, η διάλεκτος των Ελλήνων του Πόντου προέρχεται από την «Κοινή Αττική». Η άποψη αυτή φαίνεται ότι στηρίζεται στο γεγονός του αποικισμού του Πόντου από Έλληνες, που αρχίζει τον 8ο π.Χ. αιώνα.
Αν όμως δεχτεί κανείς, ότι Έλληνες υπήρχαν στον Πόντο πολύ πιο πριν, τότε μια διαφορετική άποψη ανταποκρίνεται περισσότερο στην ιστορική πραγματικότητα. Στην περίπτωση αυτή, πιο σωστό είναι να πούμε, ότι η ποντιακή διάλεκτος, βασικά, έχει ιωνική προέλευση με αναπόφευκτες επιδράσεις από την «Κοινή Αττική».
Πρέπει να παρατηρηθεί, ότι υπάρχουν και ποντιακά τραγούδια, όπου το γλωσσικό στοιχείο παρουσιάζει ποικίλα ιδιώματα, που απέχουν σε σημαντικό βαθμό από την κοινή ποντιακή διάλεκτο. Τραγούδια, π.χ., του δυτικού Πόντου εμφανίζουν έντονα γλωσσικά ιδιώματα των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Τούτο εξηγείται από το γεγονός, ότι οι περιοχές του δυτικού Πόντου είχαν, μέσω της Προποντίδας, πολλαπλές και πιο πυκνές επικοινωνίες και επαφές με τους κατοίκους αυτών των νησιών.
Καλώς την κυρά-νύφη μας, τώρα πούρθες στο σπίτι μας.
Από το βιβλίο του : "Τα τραγούδια του Ποντιακού λαού"
Εκδόσεις: Αδελφών Κυριακίδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου