Οι μεγάλες ποντιακές οικογένειες των Υψηλαντών και Μουρούζηδων Μέρος 5ο

Σπουδαία παιδιά του Κωνσταντίνου ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο πρωτεργάτης της Ελλη­νικής Επανάστασης, και ο Δημήτριος Υψηλά­ντης, στρατηγός και πολιτικός, μια από τις ει­λικρινέστερες και σημαντικότερες φυσιογνω­μίες του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας.

Ο Αλέξανδρος, γιος του Κωνσταντίνου και της δεύτερης γυναίκας του Ελισάβετ Βακαρέσκου, στρατιωτικός, λόγιος, αρχηγός της Φιλι­κής Εταιρείας και της αποτυχημένης εξέγερ­σης στη Μολδοβλαχία, γεννήθηκε στην Κων­σταντινούπολη το 1792 και πέθανε στη Βιέννη το 1828.

Το 1810 κατατάχτηκε στο σώμα των έφιππων σωματοφυλάκων του τσάρου με το βαθμό του ανθυπίλαρχου. Πήρε μέρος στους να­πολεόντειους πολέμους, και στη μάχη της Δρέσ­δης (1913) έχασε το δεξί του χέρι. Στο συνέδριο της Βιέννης ήταν υποστράτηγος και μέλος της αυτοκρατορικής ακολουθίας του τσάρου Αλέξανδρου.

Αλλά ο Υψηλάντης πέρασε στην αθανασία από την ημέρα (12 Απριλίου 1820) που ο εκπρόσωπος της Φιλικής Εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθος πρόσφερε σ' αυτόν την αρ­χηγία της μυστικής επαναστατικής οργάνωσης των Ελλήνων.

Ο Αλέξανδρος, ύστερα από την άρνηση του Καποδίστρια, ανέλαβε ως «Γενικός Επίτροπος της Αρχής» (με το ψευδώνυμο Καλός και τα αρ­χικά γράμματα α ρ), δηλαδή την ηγεσία του α­γώνα. Έτσι, έδωσε στην απελευθερωτική κί­νηση το απαραίτητο κύρος και προώθησε τα ως τότε καταστρωμένα επαναστατικά σχέδια στο στάδιο της οργάνωσης και της πραγματοποίησής τους.

Καταπιάστηκε πρώτα πρώτα να αναδιαρθρώσει τους κανονισμούς της Εται­ρείας και να υλοποιήσει τις ενέργειες των Φιλικών που αποσκοπούσαν στη συνεργασία των Ελλήνων με τους Σέρβους.

 Κατόπιν ασπάστη­κε και οργάνωσε το σχέδιο της Φιλικής να αρ­χίσει την επανάσταση από την Πελοπόννησο. Για να επιβάλει την πειθαρχία στα μέλη της Εταιρείας, συνέταξε στρατιωτικό κανονισμό και το μοίρασε στις Εφορείες, ενώ ταυτόχρο­να έριξε στην κυκλοφορία γραμμάτια συνει­σφορών με ιδιόχειρη υπογραφή του για την αύξηση των οικονομικών της οργάνωσης.

Τον Οκτώβρη του 1820 έφτασε στο Ισμαήλι της Βεσσαραβίας, με σκοπό να επισπεύσει την επανάσταση, πάντοτε όμως με στόχο να αρχίσει από την Πελοπόννησο. Η διάδοση, ω­στόσο, των σχεδίων της Εταιρείας ανάμεσα σε πλήθος κατοίκων, η εξέγερση των Ρουμάνων χωρικών με επικεφαλής τον Τιούντορ Βλαδιμηρέσκου και η έλλειψη επαφής με τους Σέρ­βους και τους Βούλγαρους πατριώτες (ύστερα προπάντων από τη σύλληψη, του απεσταλμέ­νου του Υψηλάντη προς τον Μίλος Ομπρένοβιτς, Αριστείδη Παπά), ανάγκασαν τους συνωμότες να αποκαλύψουν τα σχέδιά τους νωρί­τερα και να αρχίσουν την επανάσταση πριν α­πό τον καθορισμένο χρόνο, και όχι σύμφωνα με όσα είχαν προγραμματιστεί.

Στις 21 Φε­βρουαρίου του 1821, ο Υψηλάντης, έχοντας μαζί του τους αδελφούς του Νικόλαο και Γε­ώργιο, πέρασε τον Προύθο ποταμό και με ι­σχυρό απόσπασμα ιππέων, μπήκε θριαμβευ­τικά στο Ιάσι.

Οι εξελίξεις στο κίνημα αυτό εί­ναι γνωστές. Επανειλημμένες εκκλήσεις του Υψηλάντη προς τον τσάρο (που συνεδρίαζε τό­τε στη Λιουμπλιάνα) έμειναν όχι μόνο χωρίς ανταπόκριση, αλλά προκάλεσαν, ύστερα από πιέσεις του Μέττερνιχ, την αποκήρυξη της ε­πανάστασης από τους Ρώσους. Το τελειωτικό χτύπημα εναντίον του κινήματος (που ύστερα από μερικές πρόσκαιρες επιτυχίες, αναγκά­στηκε να αντιμετωπίσει ισχυρές τουρκικές δυ­νάμεις, οι οποίες, παρά τις Συνθήκες, είχαν ει­σβάλει στις ηγεμονίες), δόθηκε στη μάχη του Δραγατσανίου (7 Ιουνίου 1821).

Ο Υψηλάντης, αφού έχασε το μεγαλύτερο μέρος των ανδρών του (Ιερός Λόχος), και αφού προδόθηκε από τους Ρουμάνους και μερικούς συμπατριώτες του, υποχώρησε προς τα αυστριακά σύνορα,  ενώ πιστός του συνεργάτης Γιωργάκης Ολύ­μπιος κάλυπτε τη φυγή του με την ηρωική άμυνά του στη μονή του Σέκου.

Ο Αλέξανδρος, αφού μάταια προσπάθησε να περάσει τα Καρπάθια με πλαστό διαβατή­ριο και το όνομα Δημήτρης Παλαιογενείδης προδόθηκε, πιάστηκε και κλείστηκε από τους Αυστριακούς στο φρούριο του Μούνκατς, μα­ζί με μερικούς από τους στενότερους συνερ­γάτες του (τους αδελφούς του Νικόλαο και Γε­ώργιο, τον Kων. Καβαλλερόπουλο, το Γεράσι­μο Ορφανό και το Γεώργιο Λασσάνη).

Από το Μούνκατς ο Υψηλάντης μεταφέρθηκε, ύστερα από τη σοβαρή επιδείνωση της υγείας του, στο βοημικό φρούριο Τερέζιενσταντ, όπου και έ­μεινε άλλα 6 χρόνια, ως την αποφυλάκισή του (24 Νοεμβρίου 1827).

 Η κατάστασή του όμως δεν του επέτρεψε ούτε την ελευθερία του να χαρεί ούτε το επαναστατημένο του έθνος να βοηθήσει. Τον Γενάρη του 1828, δυο μήνες με­τά την αποφυλάκισή του, πέθανε στη Βιέννη.

Ο Δημήτριος Υψηλάντης, μικρότερος αδελφός του προηγούμενου, γεννήθηκε στην Κωνστα­ντινούπολη το 1793 και πέθανε στο Ναύπλιο το 1832. Σπούδασε σε στρατιωτικές σχολές της Γαλλίας και υπηρέτησε ως μέλος των ουσάρων της αυτοκρατορικής φρουράς του τσάρου στην Πετρούπολη, φτάνοντας ως το βαθμό του λο­χαγού.

Πήρε κι αυτός μέρος στους ναπολεό­ντειους πολέμους. Όταν ο Αλέξανδρος ανέλα­βε την Γενική Επιτροπεία της Αρχής, ο Δημή­τριος εγκατέλειψε τη θέση του στη Ρωσία, πέ­ρασε στο Κισνόβι και, εν ονόματι του αδελφού του, ανέλαβε να τον αντιπροσωπεύσει στην Πε­λοπόννησο ως «πληρεξούσιος του Γενικού Επι­τρόπου της Αρχής». Φτάνει στην Ύδρα μαζί με τους συντρόφους του (υπολείμματα του Ιε­ρού λόχου και Γερμανούς φιλέλληνες) στις 8/20 Ιουνίου 1821.

Περνά στο στρατόπεδο των Ελλήνων πολιορκητών της Τριπολιτσάς και α­ναλαμβάνει την αρχιστρατηγία των επανα­στατών.

Ο Δημήτριος προσπάθησε, από την πρώτη στιγμή, να σχηματίσει τακτικό στρατό, να ορ­γανώσει εθνική τυπογραφία και να δώσει δη­μοκρατική πολιτική μορφή στις κατά τόπους ε­παναστατικές επιτροπές. Βρήκε θερμό συ­μπαραστάτη του το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη που τον βοήθησε να ξεπεράσει τις αντιδράσεις των Πελοποννήσιων προκρίτων.

Εμφανίστηκε όμως επί σκηνής ο Αλέξαν­δρος Μαυροκορδάτος, φορέας της αγγλικής ε­πιρροής, ο οποίος αναδείχθηκε σύντομα (από τον Οκτώβριο κιόλας του 1821) σε πολιτικό α­ντίπαλο του και εχθρό της πολιτικής του στην Ελλάδα.

Ο Υψηλάντης ωστόσο οργάνωσε και εκτέ­λεσε σοβαρές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, όπως την πολιορκία του Ναυπλίου και του Αργους (Γενάρης του 1822), τις εκστρατεί­ες εναντίον των Αθηνών, την άμυνα εναντίον των δυνάμεων του Δράμαλη στην Κόρινθο, στα Δερβενάκια και στο Αγινόρι, και την αντίστα­ση εναντίον του Ιμπραήμ στους Μύλους της Λέρνης (Ιούνιος 1825).

Εξαιτίας της θεαματι­κής νίκης του εκεί, δόθηκε η ονομασία Υψηλά­ντης στη νεοϊδρυμένη τότε ομώνυμη πόλη της Αμερικής. Πολέμησε επίσης στα Βέρβενα και στην τελευταία μάχη του αγώνα, στην Πέτρα (12 Σεπτεμβρίου 1829), πράγμα που έγινε α­φορμή να ειπωθεί η φράση, ότι ο αδελφός του Αλέξανδρος άρχισε την επανάσταση στη Μολ­δοβλαχία και ο ίδιος, ο Δημήτριος, την τελεί­ωσε στην Πέτρα.

Μετά την άφιξη στην Ελλάδα του Καποδί­στρια ως κυβερνήτη, ο Δημήτριος Υψηλάντης αναλαμβάνει (σαν πρώτος στρατάρχης της νε­ότερης Ελλάδας) την οργάνωση των ατάκτων σε τακτικό εθνικό στρατό, συγκροτημένο σε χι λιαρχίες και απαλλαγμένο από τους γέρους ο­πλαρχηγούς, που δεν έστεργαν στο βαθμό του χιλίαρχου και ήθελαν να γίνουν όλοι στρατηγοί.

 Οι αυθαιρεσίες των στρατιωτικών περιορίστη­καν σημαντικά (χάρη και στο διαρκές πολεμι­κό συμβούλιο) και, παρά την αντίδραση των δυσαρεστημένων, παλαιών αρματολών, καθιε­ρώνεται για πρώτη φορά ενιαία στρατιωτική τακτική και πειθαρχία. Γενικά ο Δημήτριος στάθηκε μια από τις σημαντικότερες μορφές του 1821. Θυσίασε τα πάντα: πλούτη, γαλήνη, μέλλον κλπ. για την επανάσταση κατ έδωσε με το παράδειγμά του (της μετριοπάθειας, της πειθαρχίας, του ενθουσιασμού, της ειλικρίνει­ας και της αυτοθυσίας), την ευκαιρία σε πολ­λούς, κυρίως στρατιωτικούς, να ξεπεράσουν τις μικρότητες της διχόνοιας.

Η γαλλική του μόρ­φωση τον έσπρωξε να θελήσει να διαδώσει στην Ελλάδα ιδέες προοδευτικές και δημο­κρατικές. Χαλιναγώγησε τους πρωτόγονους ο­πλαρχηγούς από τις αυθαιρεσίες του πολέμου (σφαγές, κακοποίηση αιχμαλώτων κλπ.) και

γενικά πάλεψε για την επιβολή του πο­λιτισμού στη χώρα καθώς και την εξουδετέρωση των καταλοίπων της τουρ­κοκρατίας και του κοτσαμπασισμού στην Ελλάδα.

Ο Νικόλαος Υψηλάντης, νεότερος α­δελφός του Αλέξανδρου και του Δημή­τριου, ουσιαστικός αρχηγός της δύνα­μης των νεαρών σπουδαστών του Ιερού Λόχου που πολέμησαν στο Δραγατσάνι, βρέθηκε δεσμώτης με τα άλλα δύο α­δέλφια του, όπως αναφέρθηκε πιο πά­νω, τον Αλέξανδρο και το Γεώργιο στο φρούριο του Μούνκατς και του Τερέζτενστατ. Ασχολήθηκε με τα γράμματα και έγινε συγγραφέας απομνημονευ­μάτων για τα γεγονότα που έζησε και την πο­λιτική στην Ευρίόπη στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα.

Τέλος 5ου μέρους

Χρήστος Σαμουηλίδης