Οι μεγάλες ποντιακές οικογένειες των Υψηλαντών και Μουρούζηδων Μέρος 4ο

Λόγω της περιπλοκότητας του αξιόλογου, κατά τα άλλα, κειμένου, δίνουμε ένα βοηθητι­κό γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας: Ο Κων­σταντίνος και ο αδελφός του Τριαντάφυλλος είναι παιδιά του προύχοντα Κυριάκου Υψη­λάντη.

 Οι δυο τους φεύγουν από την Τραπε­ζούντα στα μέσα του 17ου αιώνα και πάνε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Κωνσταντίνος γεννά τον Ιωάννην, που έγινε και χατζής (Χατζη-Γιάννης). Ο Χατζηγιάννης γεννά τον Κωνσταντίνο,που γίνεται ποστέλνικος και ονομάζεται και Χαρτμάνος. 
Γιος του Κωνσταντίνου είναι ο Ιω­άννης που αποκτάει και την επωνυμία άγας. Από τον τελευταίο αυτόν Ιωάννη, το λεγόμενο και άγα Γιαννάκη, και τη Σμαράγδα, γεννιέται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.

Αλέξανδρος Υψηλάντης

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης (1726-1806) ήταν, ό­πως είδαμε, εγγονός του Κωνσταντίνου Υψη­λάντη, του ποστέλνικου και Χαρτμάνου, και γιος του Ιωάννη, του επονομαζόμενου άγα Γιαννάκη, Μεγάλου Διερμηνέα της Πύλης.

Πο­λύ νωρίς έγινε ο πιο διάσημος πολιτικός της ε­ποχής του. Με την ιδιότητα του Μεγάλου Διερ­μηνέα της Πύλης, στην οποία είχε διοριστεί το 1774, και βοηθούμενος από το Μεγάλο βεζίρη, κατόρθωσε να αποτρέψει την εκτέλεση της δια­ταγής του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Α' (1773- 1789) για τη γενική σφαγή των Ελλήνων μετά τα Ορλωφικά. Επίσης, με δική του εισήγηση και ενέργεια, αποφάσισε ο σουλτάνος Σελίμ ο Γ' (1789-1807) να εξαφανίσει τους δυνατούς και τυραννικούς Ντερεμπέηδες (τιμαριούχους) του Πόντου και τους Γενίτσαρους, και να εγκαι­νιάσει μεταρρυθμιστικά μέτρα στην Οθωμανι­κή αυτοκρατορία.

Τον ίδιο χρόνο, 1774, ανέ­λαβε την ηγεμονία της Βλαχίας, πήρε μέρος στις διαπραγματεύσεις για την υπογραφή της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) και αναδιοργάνωσε την ηγεμονία ρυθμίζοντας το φορολογικό της σύστημα και τον τρόπο στρα­τολογίας των μικρών ελληνοσλαβικών δυνάμεων του. Τέλος, οργάνωσε το κρατίδιο του διοι­κητικά, δικαστικά, οικονομικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά, με ελληνικό πνεύμα και ελληνι­κές αρχές. Αξιόλογος στάθηκε ο νομικός κώδικάς του που καταρτίστηκε με βάση το εθιμικό δίκαιο και τη βυζαντινή νομοθεσία.

Με τις προσπάθειές του για την ανάπτυξη της παιδείας, κυρίως, κατά τη δεύτερη περίοδο της ηγεμονίας του στη Βλαχία (1796-1798), το Βουκουρέστι έγινε κέντρο των ελληνικών σπουδών και η ηγεμονία του ονομάστηκε «χρυ­σή εποχή της Βλαχίας».

 Κατά την πρώτη πε­ρίοδο της ηγεμονίας του, οι γιοι του Κωνστα­ντίνος (1760-1816) και Δημήτριος σχημάτισαν την εντύπωση ότι μπορούσαν να αρχίσουν την απελευθέρωση του υπόδουλου Γένους, στηριγ­μένοι μόνο στις στρατιωτικές δυνάμεις του πα­τέρα τους Αλέξανδρου.

Η αποτυχία της κίνη­σης οδήγησε σε εφήμερη κρίση ανάμεσα στην οικογένεια των Υψηλαντών και την Υψηλή Πύ­λη. Κατά τις αυστρορωσικές διαπραγματεύ­σεις για τον διαμελισμό της Τουρκίας, και την ενδεχόμενη εφαρμογή του «ελληνικού σχεδί­ου» της Μεγάλης Αικατερίνης (1782 κ.εξ.), ο Αλέξανδρος προσπάθησε να προτείνει δική του λύση στο Ανατολικό Ζήτημα, υποβάλλοντας στον Ιωσήφ Β' σχέδιο για την ανεξαρτητοποί­ηση της Ελλάδας.

Η έναρξη του δεύτερου, επί Αικατερίνης, ρωσοτουρκικού πολέμου (1787- 1792), ανάγκασε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να εγκαταλείψει τη Βλαχία, όπου, μετά τη λήξη των εχθροπραξιών και την υπογραφή της συν­θήκης του Ιασίου (1792) ξαναγύρισε, για να α­ναλάβει και πάλι, με την έγκριση της Πύλης, την ηγεμονία (1796-1798). 
Ύστερα όμως από την ενεργό ανάμιξη των Ρώσων στα πράγματα των ηγεμονιών, ο Υψηλάντης υποχρεώθηκε να αφήσει τη θέση του και να ιδιωτεύσει στην Κωνσταντινούπολη.

Με την έκρηξη του νέου ρωσοτουρκικού πολέμου του 1806-1812, ο Αλέ­ξανδρος πλήρωσε ακριβά τη δραστηριότητα του γιου του Κωνσταντίνου υπέρ των Ρώσων: το 1806 φυλακίστηκε και ύστερα από βασανι­στήρια καρατομήθηκε, ενώ ταυτόχρονα, η τε­ράστια περιουσία του (πάνω από 5 εκατομμύ­ρια γρόσια) διοχετεύτηκε στα ταμεία του σουλ­τάνου.

Άξιος διάδοχος του Αλέξανδρου ήταν ο προαναφερμένος Κωνσταντίνος Υψηλάντης (1760- 1816). Εκπαιδεύτηκε στη Γερμανία και, νέος α­κόμα, άρχισε να διοργανώνει αντιτουρκική ε­ξέγερση σιη Βλαχία, όταν ο πατέρας του Αλέ­ξανδρος ήταν εκεί ηγεμόνας. Λίγο αργότερα, ωστόσο, δίνοντας αποδείξεις για την πίστη του στην οθωμανική κυριαρχία, ανέλαβε τη θέση του Μεγάλου Διερμηνέα (1796-1799).

 Το 1796 συνέταξε τον περίφημο οργανισμό «Νιζάμ-τζεδίτ», που συνετέλεσε στην αναδιοργάνωση του τουρκικού στρατού και το 1799 κέρδισε το θρόνο του ηγεμόνα της Μολδαβίας προκαλώντας με τη συνετή διοίκηση του, την οικονο­μική ευμάρεια και την εσωτερική τάξη του κρατιδίου του.

 Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1802 ανέλαβε την ηγεμονία της Βλαχίας και α­πό τη θέση του αυτή πρόσφερε πολλές υπηρεσίες στους χριστια­νικούς λαούς της επικράτειάς του.

Ο ίδιος υποκίνησε και ενίσχυσε την ένοπλη εξέγερση των Σέρβων για την ελευθερία τους από τον τουρκικό ζυγό. Αντιτάχθηκε όμως στην επιρροή των Γάλλων πάνω στην Τουρκία, προξενώντας έτσι την αντίδραση του Γάλλου πρεσβευτή στην Πό­λη, ο οποίος κατάφερε τελικά να προκαλέσει την πτώση του Κωνσταντίνου από το θρόνο του ηγεμόνα της Βλαχίας (1806).

Μετά την έξωση του από τη Βλαχία, ο Κ. Υψηλάντης πέρασε στο στρατόπεδο των Ρώ­σων, τους οποίους συνόδευσε στη νικηφόρα προέλαση τους ως το Βουκουρέστι. Επέστρεψε όμως στη Ρωσία (Κίεβο) μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βελιγραδίου (1812).

Το 1816, αφού δέχτηκε άφθονες τιμές από τον τσάρο Αλέξανδρο, γύρισε από την Πετρούπο­λη στο Κίεβο, όπου και πέθανε (1816).

Τέλος 4ου μερους

Χρήστος Σαμουηλίδης