ΔΙΩΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΜΥΡΝΗΣ (1911-1914)

Το 1911 πήρα μετάθεση για τη Σμύρνη, όπου παρέ­μεινα μέχρι το Μάιο του 1917. Τότε οι Τούρκοι διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με τις ΗΠΑ. Στην περίοδο 1914-1917 ήμουν υπεύθυνος για τα συμ­φέροντα της Αντάντ στη Μικρά Ασία και είχα στενή συνεργασία με τον Ραχμί Μπέη, αυτόν το διορατικό στρατηγό που είχε αναλάβει καθήκοντα διοικητή.

Στο διάστημα αυτό οι Έλληνες υπήκοοι της Μικράς Ασίας δεν είχαν υποστεί κανένα διωγμό, γιατί, όπως μου εξήγησε ο ίδιος ο Ραχμί Μπέης, ο βασιλιάς Κων­σταντίνος εμπόδιζε την εμπλοκή της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ και κατά συνέπεια οι Τούρκοι τον θεωρούσαν σύμμαχο τους.

Δεν είχαν όμως την ίδια ευνοϊκή μεταχείριση και οι ραγιάδες, δηλαδή οι Οθω­μανοί υπήκοοι που είχαν ελληνική ιθαγένεια και ήταν χριστιανοί στο θρήσκευμα. Σε αυτή την κατηγορία α­νήκαν οι περισσότεροι τεχνίτες, οι καλύτεροι έμποροι και οι πιο άξιοι επαγγελματίες της πόλης.

Ραγιάδες ήταν εξάλλου και οι πιο παραγωγικοί αγρότες της ε­παρχίας. Αυτοί είχαν εισαγάγει την καλλιέργεια της σουλτανίνας, αυτοί βελτίωσαν την επεξεργασία των καπνών, αυτοί έφτιαξαν τα ομορφότερα σπίτια και τις ωραιότερες πόλεις της χώρας.

Οι ραγιάδες ανέ­πτυσσαν με ταχύτατο ρυθμό έναν πολιτισμό που πολύ σύντομα θα πλησίαζε σε λάμψη την αρχαία Ιωνία. Κή­ρυξαν, λοιπόν, εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα τζαμιά.

 Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμά­νους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς Έλληνες. Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρι­να άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων, ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε πράξεις βίας και σε σφαγές.

 Συ­ναντήθηκαν τότε όλοι οι διπλωμάτες της Σμύρνης και αποφάσισαν να επισκεφθούν το βαλή (γενικό διοικητή) και να επιστήσουν την προσοχή της εξοχότητάς του στο γεγονός ότι η συγκεκριμένη αρθρογραφία, σε συν­δυασμό με τη γενική αναταραχή, θα μπορούσε να δια­ταράξει την ηρεμία αυτής της ειρηνικής επαρχίας.

Όλοι οι πρόξενοι επισκέφθηκαν το βαλή, με μοναδι­κή εξαίρεση το Γερμανό, ο οποίος είπε ότι δεν μπορού­σε να συμμετάσχει σε μια τέτοια πρωτοβουλία χωρίς την εξουσιοδότηση της κυβέρνησής του. Αυτή η αδρά­νεια του Γερμανού αξιωματούχου στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή τεκμηριώνει την εκτίμηση ότι οι Γερμα­νοί ήταν σε μεγάλο βαθμό συνένοχοι με τους Τούρκους συμμάχους τους για τις απελάσεις και τις σφαγές των χριστιανών. Εδώ που τα λέμε κανείς δεν αμφιβάλλει για το γεγονός ότι η Γερμανία ενέπνευσε την απέλαση των Οθωμανών Ελλήνων της Μικράς Ασίας σαν μία προπαρασκευαστική κίνηση του πολέμου που ήδη προ­ετοίμαζε.

Οι απελάσεις και η τρομοκράτηση (με δολοφονίες και άλλες βιαιότητες) των ραγιάδων που ζούσαν στα παράλια της Μικράς Ασίας δεν τράβηξαν την προσοχή

των Δυτικών.

Αυτές οι κινήσεις, όμως, είχαν όλα τα διακριτικά σημάδια πολεμικών μέτρων. Οι Τούρκοι εξάλλου ισχυρίστηκαν ότι τα μέτρα αυτά υπαγορεύο­νταν από «λόγους εθνικής άμυνας» Για το θέμα αυτό έχει δημοσιευτεί μια ενδιαφέρουσα μελέτη στην Έκδο­ση No 3, της Ελληνοαμερικανικής Εταιρείας, το 1918.

 Στη μελέτη αυτή αναφέρεται ότι, πριν από την έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου και στη διάρκειά του, ξεριζώ­θηκαν από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία ενάμισι εκα­τομμύριο Έλληνες. Επίσης αναφέρεται ότι οι μισοί από αυτούς πέθαναν από την πείνα, τις κακουχίες και τις βιαιότητες του καθεστώτος.

Τα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου, στα οποία αναφέρθηκα προηγουμένως, άρχισαν να δημο­σιεύονται εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή. Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν «πα­ραγγελία» της κυβέρνησης, που μου φαίνεται απί­στευτο ότι δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρ­φωτοι Τούρκοι. 

Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνιση τους και κάτι ευτελείς λιθογραφίες, κατασκευασμένες στο πόδι, τρομερά κακότεχνες —προφανώς αποτελού­σαν «έργα τέχνης» ντόπιων «καλλιτεχνών».

 Οι λιθο­γραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμά­νες, καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε στη­ρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό —ούτε καν σε στημένες κατηγορίες. Οι εικόνες αυτές αναρ­τήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία. Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και ξεσήκωσε τους Τούρκους —κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους.

Στη Σμύρνη και στη Θεσσαλονίκη άρχισαν αμέσως να σημειώνονται κρούσματα βίας —κυρίως φόνοι. Στις εφημερίδες έβλεπες κάθε μέρα ειδική στήλη με κατάλογο των θυμάτων δολοφονίας της προηγούμενης μέρας —ο αριθμός τους κυμαίνονταν από δώδεκα μέχρι είκο­σι άτομα την ημέρα!

Ανάμεσά τους ήταν και απλοί αγρότες που τους πυροβολούσαν «άγνωστοι» την ώρα που πήγαιναν στα αμπέλια τους. Οι δολοφόνοι τούς παραμόνευαν συνήθως κρυμμένοι πίσω από δέντρα και βράχια.

Θυμάμαι την περίπτωση δύο νεαρών Ελλή­νων που είχαν μόλις είχαν τελειώσει το γυμνάσιο. Ε­πιστρέφοντας χαρούμενοι στο αγρόκτημά τους, απο­φάσισαν να περάσουν τη νύχτα στην αγροικία (στον κουλά).

Κάποιος τους χτύπησε την πόρτα αργά τη νύ­χτα και μόλις άνοιξαν βρέθηκαν αντιμέτωποι με φονιά­δες που τους κατέσφαξαν χρησιμοποιώντας τσεκούρια. Τελικά οι Τούρκοι πήραν πρόσθετα μέτρα για να διώ­ξουν οριστικά όσους ραγιάδες αρνούνταν να εγκατα­λείψουν τη γη τους.

Οι Οθωμανοί Έλληνες που έμεναν πεισματικά στον τόπο τους, εξακολουθούσαν να αριθ­μούν εκατοντάδες χιλιάδες. Τους ξερίζωσαν από τα χωριά τους και τους εκτόπισαν στα ενδότερα.

Πολλοί κατάφεραν να διαφύγουν με καΐκια και διασκορπίστη­καν στα ελληνικά νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα. Δε χρειάστηκαν παραπάνω από μερικές χιλιάδες Τούρκων για να καταστρέψουν την περιοχή που άκμαζε στα χέ­ρια των Ελλήνων, από την Πέργαμο μέχρι τη Λυδία.

Επισκέφθηκα όλα αυτά τα μέρη και τράβηξα φωτογρα­φίες των ερειπωμένων αγροικιών και των εγκαταλειμ­μένων χωριών. Οι Τούρκοι είχαν μετατρέψει τις κατσί­κες σε διακοσμητικά στοιχεία και τα καλύτερα αμπέλια σε καυσόξυλα!

Τα περισσότερα χριστιανικά σπίτια της Μικράς Α­σίας είχαν ξύλινο σκελετό, για να έχουν ελαστικότητα σε περίπτωση σεισμού. Οι Τούρκοι τα κατεδάφιζαν. Έβαζαν ένα γερό δοκάρι κόντρα στις πόρτες και στα παράθυρα και το τράβαγαν δυνατά με μπόλικα βόδια.

Ο Τούρκος που καταλάμβανε ερημωμένα χριστιανικά χωριά έπαιρνε τη γυναίκα και τα κατσίκια τους και έκανε τόπο διαμονής του ένα από τα εγκαταλειμμένα σπίτια. Στη συνέχεια άρχιζε να καταστρέφει με τον προαναφερόμενο τρόπο όλα τα γύρω οικοδομήματα. Γιατί; Μα για να χρησιμοποιεί τα κουφώματα σαν καυσόξυλα.

 Όταν τελικά η ακτίνα δράσης μεγάλωνε και βαριόταν να πηγαίνει μακριά για να γκρεμίζει, μετακόμιζε με την οικογένεια και τα ζώα του σε ένα άλλο εγκαταλειμμένο χριστιανικό σπίτι και άρχιζε νέο κύκλο καταστροφών στα άθικτα σπίτια που βρί­σκονταν τριγύρω.

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου όπως και όταν άρχισε ο Μεγάλος Πόλεμος, οι Τούρκοι επιστράτευαν βίαια τους ραγιάδες και τους χρησιμοποιούσαν σαν σκλάβους. Δεν τους εμπιστεύονταν με όπλα και τους έβαζαν να σκάβουν τάφρους. Τους στερούσαν το φα­γητό, το ρουχισμό και δεν τους έφτιαχναν ούτε καν πρόχειρο κατάλυμα για προστασία από την κακοκαι­ρία ή για ξεκούραση. Πολλοί πέθαναν από την πείνα και τις κακουχίες.

Για να καταλάβετε καλύτερα τη νοοτροπία των Τούρκων, θα αναφέρω πώς έχτισαν τη «Μεγάλη Τουρ­κική Βιβλιοθήκη» της Σμύρνης. Χρησιμοποίησαν τους Έλληνες σαν οικοδόμους και ανέθεσαν, φυσικά, την επίβλεψη σε Τούρκους με μαστίγια. Όταν κάποτε επέ­στησα την προσοχή του Ραχμί Μπέη στο γεγονός ότι τα βιβλία που ήταν γραμμένα στην τουρκική γλώσσα ήταν πολύ λίγα για να δικαιολογείται η οικοδόμηση τόσο μεγάλης βιβλιοθήκης, μου απάντησε:

«Όλα θα γίνουν με τη σειρά. Πρώτα θα αποκτήσουμε το κτίριο. Αμα το κτίριο είναι έτοιμο, τότε αναγκαστι­κά θα εμφανιστούν και τα βιβλία που θα πρέπει να το γεμίσουν. Ακόμα πάντως και αν δε βρεθούν αυτά τα βιβλία, υπάρχει λύση. Θα μεταφράσουμε στα τουρκικά όλα τα γερμανικά βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει μέ­χρι σήμερα».

Το κτίσμα έμεινε γιαπί. Και αφού δεν ολοκληρώθηκε ποτέ δε χρειάστηκε να μεταφραστούν και τα βιβλία...

Τζωρτζ Χόρτον