Η θέση της γυναίκας

Παροδοσιακή στολή Σαντάς του Πόντου

Η εικόνα της ελληνικής ποντιακής οικογένειας κυρίως στην ύπαιθρο ίσως να φαίνεται εξαιρετικά σκληρή κρινόμενη σύμφωνα με τα σύγχρονα κοινωνικά πρότυπα, ιδιαίτερα σε ό,τι έχει σχέση με τη θέση της γυναίκας σ' αυτή. Αυτή,

όμως, η θεώρηση θα ήταν άδικη αν δεν συνυπολογιστούν και άλλες παράμετροι της ζωής των Ελλήνων του Πόντου.

Το μοντέλο της ποντιακής οικογενειακής οργάνωσης, με τη συσπείρωση και συμβίωση τριών ή ακόμη και τεσσάρων γενεών κάτω από την ίδια στέγη, υπαγορεύεται από την ανάγκη της ίδιας της επιβίωσης του τουρκοκρατούμενου ποντιακού ελληνισμού.

Η συσπείρωση, όμως, αυτή απαιτεί σκληρή πειθαρχία με συγκεκριμένους κανόνες και διακριτούς ρόλους για κάθε μέλος της οικογένειας. Στις συνθήκες αυτές, όπου ο ποντιακός ελληνισμός επιβίωσε μέσα από οριακές σε πολλές περιπτώσεις καταστάσεις, είναι φυσικό η γνώση και η πείρα των γεροντότερων να παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιβίωσή του.

 Εκτός όμως από αυτή τη μέχρι σκληρότητας πειθαρχημένη συνοχή, βασικά χαρακτηριστικά της συμβίωσης των μελών της ποντιακής οικογένειας είναι η αλληλεγγύη, η στοργή και η αλληλοεκτίμηση.

Παρά το γεγονός ότι η διαβίωση της, νέας κυρίως, γυναίκας στο πλαίσιο της ποντιακής οικογένειας ούτως ή άλλως είναι σκληρή, θα πρέπει να τονιστεί καταρχάς ότι το γεγονός αυτό έχει γενική ισχύ τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις και μάλιστα χωρίς να γίνεται διάκριση μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών τάξεων.

 Η ιεράρχηση, άλλωστε, και η διαβάθμιση περιορισμών και δικαιωμάτων, όπως ήδη έχει τονιστεί, ισχύει και στην περίπτωση των αρρένων μελών της οικογένειας.

Θα άξιζε, όμως, σίγουρα αλλά και θα ήταν πιο δίκαιη μια μικρή μόνο σύγκριση της θέσης της Ελληνίδας γυναίκας με αυτή της Τουρκάλας.

Από τα επιμέρους στοιχεία προκύπτει σαφής και τεράστια διαφορά υπέρ της πρώτης. Τα πράγματα για την Τουρκάλα γυναίκα δεν είναι καθόλου ευνοϊκά. Το αντίθετο μάλιστα: το ίδιο το ισλαμικό δίκαιο αναγνωρίζει την ανδρική υπεροχή. Κατά το κοράνι, «οι άνδρες είναι κατά πολύ ανώτεροι των γυναικών» και, κατά συνέπεια, δικαιούνται «να τις εξουσιάζουν».

 Κατά τον προφήτη του Ισλάμ, η γυναίκα είναι «λειψή στα λογικά» και «κακιά από τη φύση της, σατανάς, αίτιο διχοστασίας και μηχανορραφιών, είναι γρουσούζα, ύπουλη και απατεών», συμπεραίνοντας ότι «δεν υπάρχει καλή γυναίκα» και πως όλες του είναι του ίδιου φυράματος.

Το ιδεολογικό, λοιπόν, πλαίσιο που καθορίζει τη θέση της Τουρκάλας γυναίκας είναι δεδομένο. Αυτονόητες συνέπειες είναι τα μονόπλευρα δικαιώματα υπέρ του άνδρα (πολυγαμία, λύση του γάμου απλώς με τη ρήση 3 φορές από το σύζυγο της φράσης «σε χωρίζω», υποχρέωση της γυναίκας να κρύβει το πρόσωπό της, η πλήρης απουσία κοινωνικής ζωής και κάθε είδους ψυχαγωγίας - στις γυναίκες απαγορεύεται να χορεύουν δημόσια και σ' αυτό εν πολλοίς οφείλεται η έλλειψη δικών τους φολκλορικών χορών).

 Όλα αυτά, που αναφέρονται στην Τουρκάλα γυναίκα, αντιπαρατιθέμενα με τη σκληρότητα οπωσδήποτε της καθημερινής ζωής της Ελληνίδας γυναίκας από τον Πόντο, ασφαλώς κατατάσσουν την πρώτη σε πολύ χειρότερη θέση.

 Η σύγκριση αυτή επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τη θέση της Τουρκάλας, αν συνυπολογιστούν οι αμέτρητες γιορτές με τα συνεχή πανηγύρια (βασικές κοινωνικές εκδηλώσεις των Ελλήνων του Πόντου, όπου κυρίως γνωρίζονται και ερωτεύονται οι νέοι και γενικά συναναστρέφονται οι άνθρωποι), οι χοροί και τα γλέντια, που σε πολλές περιπτώσεις διαρκούν μέχρι τις πρωινές ώρες, στα οποία συμμετέχουν οι Πόντιες γυναίκες κάθε ηλικίας. 

Οι εκδηλώσεις αυτές γλυκαίνουν τη ζωή τους με πινελιές χαράς, τη μαγεία των οποίων εμείς οι νεότεροι μπορούμε να φανταστούμε μόνο, βλέποντας το πάθος για χορό και τραγούδι των υπέργηρων σημερινών Ποντίων γυναικών, που σιγά - σιγά φεύγουν από τη ζωή.

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914)

και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο

ΑΘΗΝΑ 2004