Ο ΦΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΤΣΑΡΤΣΗ

Κατά τό 1921 οι Τούρκοι (κατά διήγηση του Νικ. Τοπαλίδη) εξ αι­τίας των ληστειών και των φόνων των ανταρτών έστησαν φυλάκιο στο Τάσκιοπρου και αλλού που εμπόδιζαν την εισαγωγή τροφίμων στη Σαντά.

Το Μάρτιο συνήλθαν αντιπρόσωποι των ενοριών και ύστερα από συζήτηση με­ταξύ τους και με τους αντάρτες, αποφάσισαν να δώσουν κάθε μήνα 1 0 παγκανότες στον καθένα αντάρτη, με τη συμφωνία να πάψουν πια οι αντάρτες να ενοχλούν τους Τούρκους' για να δικαιολογήσουν δε την κατανομή και την είσπραξη της εισφοράς, όρισαν αυτούς ως καρτιάνους (φύλακες) των παρχαριών. Κάθε αγελάδα θά πλήρωνε ορισμένο ποσό.

Παρχάρ' σο Καρακαπάν

 Η πρώτη πληρωμή έ­γινε από τα χρήματα που ο Φιλ. Χειμωνίδης έφερε από το Βατούμ. Ο πρώ­τος μήνας δεν είχε περάσει όταν οι αντάρτες πληροφορήθηκαν ότι από το Κωφολείβαδο θά περάσουν Τούρκοι με χρήματα.

Παραβαίνουν τη συμφωνία πηγαίνουν και τους σκοτώνουν και αφού παράβηκαν τη συμφωνία είχαν την απαίτηση να πληρωθούν το μηνιάτικό τους.

Δυστυχώς για τη Σαντά, οι αντάρτες σε κάθε ενορία είχαν και ένα ή περισσότερους φίλους, πού είτε από συμφέρον, είτε από φόβο ήταν όργα­να τους π.χ. στην ενορία Ισχανάντων είχαν δεξί τους χέρι τον Γιάννη Κουφαζήν, στου Κοσλαράντων τον Κώστα Χειμωνίδη (τ' Ούσταλάβας). Οι άνθρωποι αυτοί κατέδιδαν στους αντάρτες το κάθε τι πού λεγόταν ή σχε­διαζόταν εναντίον τους, και έτσι οι αντάρτες ήξεραν όλα τα μυστικά κάθε ενορίας.

Αφού οι αντάρτες είχαν παραβεί τη συμφωνία, οι Σανταίοι δεν θέλη­σαν πια να τούς πληρώσουν και τότε οι ίδιοι οι αντάρτες έκαμαν αυθαίρετα κατάλογο φορολογίας διαφόρων προσώπων (εκτός από τούς Ίσχανάντας) π.χ. από τον Νικ. Τοπαλίδη ζήτησαν 150 παγκανότες (ατομική του εισφο­ρά και του χωριού Κοσλαράντων του οποίου ήταν αντιπρόσωπος). Πολλοί από φόβο πλήρωσαν όλο το ποσό πού τούς ζήτησαν ή μέρος αυτού. Ο Ν. Τοπαλίδης ύστερα από παράκληση της μητέρας του πλήρωσε 30 παγκανό­τες και μια αγελάδα.

Οι Πιστοφάντ' αρνήθηκαν να πληρώσουν τίποτε. Τότε οι αντάρτες πη­γαίνουν και παίρνουν δύο αγελάδες. Την επομένη έστειλαν τα χρήματα οι Πιστοφάντ' αλλά κατήγγειλαν την πράξη στη Γενική Δημογεροντία.

 Την μεθεπόμενη έγινε συνεδρίαση των προκρίτων στο σχολείο Ισχανάντων, οι οποίοι πρότειναν στους αντάρτες να κρατήσουν τη μια αγελάδα και να επιστρέψουν την άλλη· οι αντάρτες δεν το δέχτηκαν αλλά ούτε και οι Πι­στοφάντ' .Ο Αλέξης μάλιστα Τσαρτσής πού ήταν αντιπρόσωπος Πιστοφάντων, επειδή είχε το θάρρος, διότι τρεις φορές εξυπηρέτησε τούς αντάρτες, καταφέρθηκε εναντίον της πράξης αυτής, είπε δε ότι θα την καταγγείλει στις Αρχές.

Ο Χαράλ. Λαζαρίδης ή Χορόης έτρεξε στο σπίτι του, πήρε το όπλο του και γύρισε, αλλά δε βρήκε τον Αλέξη πού το μυρίστηκε και έφυγε. Ρώτησε τον Ευκλείδη πού του είπε: Άλλο ντο στέκς; Σή Γοργόρ το λιθάρ τον πρόφθασε και τον σκότωσε.

Η  κυβέρνηση κάμνει στρατόπεδα συγκεντρώσεως και εκτοπίζει στο εσωτερικό τους Έλληνες από 18—30 και κατόπι μέχρι 50. Η Σαντά έγι­νε καταφύγιο των καταδιωκομένων.

Οι αντάρτες εξακολουθούν να διαρπάζουν και να σκοτώνουν. Γι’ αυ­τό στην Τραπεζούντα, στη Ματσούκα και αλλού γίνονται ετοιμασίες για να εκτοπίσουν τούς Σανταίους, να λεηλατήσουν το βίο τους και να εξολοθρεύ­σουν τούς αντάρτες.

Κατά τα τέλη του Ιουλίου ήρθε κάποιος χιλίαρχος με καβαλάρηδες πού είπε στους προκρίτους ότι η Σαντά εκτός του ότι δεν έδωσε κανένα στρατιώτη, φιλοξενεί φυγόστρατους και αντάρτες από άλλα μέρη· γι' αυ­τό ετοιμάζονται να έρθουν από παντού τσετέδες και στρατός. Όλοι οι νέοι έφυγαν στο δάσος.

Τον Αύγουστο έφυγαν και οι χωροφύλακες τού σταθμού. Στις αρχές Σεπτεμβρίου ήρθε πληροφορία ότι ξεκίνησε στρατός για τη Σαντά και πολλοί άνδρες έφυγαν στα δάση.

Στις 3 ήρθε ο Ι. Δοξόπουλος από τη Γαλλίανα με μερικούς στρατιώ­τες και τη διαταγή του μεράρχου Τραπεζούντας (πού έφθασε στο Τσεβιζλίκ με 3 συντάγματα), να ετοιμασθούν οι ηλικίες 20—45 και τη Δευτέρα να ανεβούν στου Γαζουχλού και εκεί να ενωθούν με άλλους από άλλες περι­φέρειες για να πάνε στην Αργυρούπολη, αλλιώς όλοι οι Τούρκοι από το Ρίζαιο ως τα Πλάτανα θα τρέξουν για να καταλάβουν τη Σαντά , θα μείνουν 6 μήνες για να καταστρέψουν τα χωριά και να πιάσουν τούς αντάρτες.

Την άλλη μέρα αποφασίσθηκε να σταλούν 60 στρατιώτες στον καθένα από τούς οποίους θα δοθούν 60 παγκανότες στον Κύριλλο είχε σταλεί ο μουχτάρης και ο Ι. Κουφατζής για να φέρουν την απόφαση της δημογεροντίας και να παρακαλέσουν να δοθεί ακόμα 3 μέρες προθεσμία για να ε­τοιμασθούν.

Στις 5 άρχισαν να έρχονται άλλοι από Κιμισλή και άλλοι από Γαζουγλού καβαλάρηδες και πεζοί και τσετέδες μαζί με το μέραρχο.

Είχε διαδοθεί ότι θα γίνει εκτοπισμός των κατοίκων και γι' αυτό αρ­κετές γυναίκες και παιδιά έφυγαν στο δάσος.

Στις 9 έγινε συνάντηση των ανταρτών με απεσταλμένο τού μεράρχου και τούς είπε ότι αν δεν παραδοθούν θα κάψει ό στρατός τη Σαντά. Οι αντάρτες απάντησαν ότι γνωρίζουν ότι η καταστροφή της πατρίδας τους έ­γινε, γι' αυτό όλα είναι περιττά, ας κάνει ή κυβέρνηση ότι νομίζει καλό.

Στάθη Αθανασιάδη (Γεροστάθη)