Οριζόντιος και κατακόρυφος διαμελισμός του Πόντου

Η περιοχή του Πόντου βρίσκεται στο ΒΔ. άκρο της Μ. Ασίας, καταλαμβάνοντας την ΝΑ. αντίστοιχα περιοχή του Ευξείνου Πόντου.

Ενώ η απέναντι βόρεια περιοχή του Ευξείνου παρουσιάζεται ομαλή και συνεχίζεται στο εσωτερικό της αχανούς επίπεδης ρωσικής στέπας (όχι, όμως, και η ανατολική περιοχή του Ευξείνου, στις ακτές της οποίας καταλήγουν τμήματα της οροσειράς του Καυκάσου), στη νότια, όπου βρίσκεται ο Πόντος, μόνο στην περιοχή Σαμψούντας, στο δυτικά, το έδαφος είναι ομαλό.

Εκεί βρίσκεται και η μοναδική πεδινή έκταση, την οποία διαρρέει ο ιστορικός ποταμός Άλυς, ο μεγαλύτερος της Μ. Ασίας, που από τις εκβολές του σ' αυτή την περιοχή είναι πλωτός σε βάθος αρκετών χιλιομέτρων από τη θάλασσα, που, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία της εποχής, αντιστοιχεί σε χρόνο περίπου 9 ωρών. Εκτός της περιοχής λοιπόν αυτής, όλος ο υπόλοιπος Πόντος παρουσιάζει πανύψηλα βουνά που καταλήγουν απότομα στη θάλασσα, δημιουργώντας απόκρημνες, σχεδόν απρόσιτες, ακτές, που τέμνονται κάθετα από άπειρους μικρούς και μεγάλους ορμητικούς ποταμούς.

Το εσωτερικό του Πόντου είναι ορεινό, με μεγάλο υψόμετρο. Κατά κανόνα, το κατοικημένο μέρος των εσωτερικών ποντιακών βουνών βρίσκεται σε υψόμετρο μεταξύ 1.000 - 1.500 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Πάνω από τα 1.500 μέτρα στις περισσότερες περιοχές - μεταξύ 1.800 και 2.300 μέτρων - βρίσκονται τα «Παρχάρια», τα καταπράσινα οροπέδια, όπου καταφεύγουν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οι Πόντιοι κτηνοτρόφοι των αγροτικών και ορεινών περιοχών, αλλά και οι κάτοικοι των αστικών περιοχών για να παραθερίσουν, λόγω του υγιεινού κλίματος.

Πρόκειται για ένα βασικό στοιχείο του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου, που αντανακλάται στα τραγούδια και γενικά στην καθημερινή τους ζωή, στο οποίο θα επανέλθουμε σε επόμενο κεφάλαιο.

Το έδαφος του Πόντου είναι ορεινό. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν εκτάσεις γης κατάλληλες για καλλιέργεια γεωργικών προϊόντων. Κυριότερα από αυτά είναι το καλαμπόκι, με το οποίο τρέφονται οι αγροτικοί πληθυσμοί καθώς και τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα των πόλεων, τα καρύδια και τα φουντούκια, τα οποία εξάγονται στη Ρωσία και την Ευρώπη και των οποίων η καλλιέργεια συνέχεια επεκτείνεται, τα φασόλια, που εξάγονται κυρίως στη Γαλλία, και άριστης ποιότητας καπνός, κυρίως στο δυτικό Πόντο (Μπάφρα, Αμισός).

Επίσης, εξαιρετικής ποιότητας οπωρικά παράγονται στις περιοχές των Σαντζακιών Λαζιστάν και Αργυρούπολης, ενώ δημητριακά παράγει κυρίως η περιοχή Αμισού, δυτικά.

Μεγάλη ποσότητα ξυλείας από τους Καζάδες Σουρμένων και Κερασούντας εξάγεται στην Αγγλία. Αξιόλογη είναι και η κτηνοτροφία της περιοχής. Μόνο στο Βιλαέτι Τραπεζούντας, στις αρχές του 20^ού αιώνα, υπάρχουν 300.000 βόδια και βούβαλοι, 800.000 πρόβατα και αίγες και 50.000 περίπου ίπποι, όνοι και ημίονοι. Κυρίως, όμως, το Βιλαέτι έχει πλούσια κοιτάσματα μετάλλων, τα οποία εξάγονται από τα περίπου 120 μεταλλεία πάνω στα Ποντικά όρη.

Στο Σαντζάκι Τραπεζούντας βρίσκονται 21 αργυρούχου μολύβδου, 34 χαλκού, 3 χαλκού και μολύβδου, 2 μαγγανίου, 10 σιδήρου, 2 γαιανθράκων.

Στο Σαντζάκι Αργυρούπολης βρίσκονται 37 αργυρούχου μολύβδου, 34 χαλκού κ.ά. Επίσης, σημαντική είναι η αλιεία της περιοχής, τα περίφημα «Χαψία» (γαύρος) στην περιοχή Τραπεζούντας - είναι μια από τις βασικές τροφές των φτωχών κοινωνικών στρωμάτων, αλλά λόγω της μεγάλης ποσότητας αλιευμάτων χρησιμοποιείται ακόμη και ως λίπασμα στους αγρούς -, χαβιάρι στην περιοχή της Μπάφρας και κυρίως στις εκβολές των ποταμών κ.λπ.

Σημαντικό μειονέκτημα του Πόντου από οικονομική άποψη είναι η έλλειψη ασφαλών λιμένων για τη διακίνηση των προϊόντων που παράγει, παρά την ύπαρξη εκτεταμένων παραλίων και την ύπαρξη όρμων στις μεγάλες πόλεις, που χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες αυτές (Τραπεζούς, Πλάτανα, Ορντού, Ζεφύριον μεταξύ Τρίπολης και Κερασούντας κ.λπ.).

Ποταμοί

Ξεκινώντας από τα δυτικά προς τα ανατολικά, βρίσκεται ο μεγαλύτερος ποταμός της Μ. Ασίας, ο Άλυς (τουρκικά: «Kizil Irmak» = Ερυθρός ποταμός). Με μήκος 960 χιλιομέτρων, πηγάζει από το όρος του Αντιταύρου, στην περιοχή της Σεβάστειας, και κάνει ένα μεγάλο κύκλο κατεβαίνοντας νοτιοδυτικά προς την Καππαδοκία.

Στη συνέχεια, ανεβαίνει προς τα βορειοδυτικά, περνάει ανατολικά της Άγκυρας και έπειτα, ανεβαίνοντας βορειοανατολικά, χύνεται στην περιοχή της Μπάφρας, μεταξύ Αμισού και Σινώπης, στο δυτικό Πόντο. Είναι πλωτός σε απόσταση 12 ωρών από τη θάλασσα.

Ακολουθεί ο ποταμός Ίρης (τουρκικά: «Yesil Irmak» = Πράσινος ποταμός), που πηγάζει από την περιοχή της Σεβάστειας, διαρρέει την Αμάσεια και στη συνέχεια - σε απόσταση περίπου 20 ωρών από τη θάλασσα - ενώνεται με τον παραπόταμό του Λύκο (τουρκικά: «Kelkit Ηay»), που πηγάζει από το όρος Παρυάδρης Ν. της Αργυρούπολης και ρέει δυτικά, σχεδόν παράλληλα με τις ακτές.

 Ο Ίρις εκβάλλει στην περιοχή του Τσαρσαμπά, ανατολικά της Αμισού. Κυρίως αυτοί οι δύο ποταμοί ευθύνονται για το υγρό κλίμα αλλά και για την ευφορία του εδάφους της περιοχής Αμισού.

 Δυτικά της Τραπεζούντας, στην περιοχή της Τρίπολης, εκβάλλει ο ποταμός Χαρσιώτης (τουρκικά: «Harsit»), ο οποίος πηγάζει από τα βουνά ανατολικά της Αργυρούπολης και στον άνω ρου του ονομάζεται Κάνις.

 Ανατολικότερα είναι ο Πυξίτης ποταμός (τουρκικά: «Degirmen Dere» = Μυλοπόταμος), που πηγάζει από τις βόρειες πλαγιές του όρους Παρυάδρη Ν. της Τραπεζούντας, όπου βρίσκεται η κοιλάδα της Ματσούκας και οι τρεις ιστορικές μονές του Πόντου. Μετά από μια ορμητική ροή, εκβάλλει στις ανατολικές παρυφές της Τραπεζούντας.

Τέλος, στο ανατολικό άκρο του Πόντου, εκβάλλει ο ποταμός Άκαμψις (τουρκικά: «Coruh Su»), ο οποίος πηγάζει από τις ανατολικές κορυφές του όρους Παρυάδρη, ρέει ανατολικά, σχεδόν στα όρια του Πόντου, και χύνεται στα σύνορα με τη Γεωργία.

Εκτός από τους πέντε αυτούς ποταμούς, υπάρχουν πολλοί μικρότεροι, που διασχίζουν τον Πόντο κάθετα, από νότο προς βορρά, και εκβάλλουν στον Εύξεινο Πόντο μετά από σύντομη - και γι' αυτό ορμητική - ροή. Είναι οι: Θερμώδων (τουρκικά: «Terme Ηay»), που εκβάλλει στην ομώνυμη κωμόπολη, ανατολικά της Αμισού και των εκβολών του Ίρη ποταμού, ο Μελάνθιος (τουρκικά: «Melet Irmak»), ανατολικά των Κοτυώρων, και ο ποταμός της Τρίπολης (τουρκικά: «Tirembolu Su»), στα δυτικά της ομώνυμης πόλης.

 Στην περιοχή του Όφη, ανατολικά της Τραπεζούντας, υπάρχουν δύο ποταμοί: ο πρώτος είναι ο Όφις ή Οφιούς και ανατολικότερα ο Ψυχρός (τουρκικά: «Baltaci Dere»). Στη συνέχεια και πιο ανατολικά βρίσκονται ο Καλός ποταμός, ο Ρίζιος («Rize Dere»), που εκβάλλει στην ομώνυμη πόλη, και, ακόμη ανατολικότερα, ο Άψαρος, που εκβάλλει όπως και οι υπόλοιποι στον Εύξεινο, πριν από τον Άκαμψη ποταμό, ο οποίος εκβάλλει σχεδόν στα σύνορα με τη Γεωργία.

Βουνά

Όπως προαναφέρθηκε, ο Πόντος είναι μια κατεξοχήν ορεινή περιοχή, με εξαίρεση τη μικρή περιοχή της Αμισού στα δυτικά, μεταξύ Μπάφρας και Οινόης. Στην περιοχή δεσπόζουν δύο οροσειρές, που βρίσκονται σχεδόν παράλληλα με τις ακτές.

 Η μία είναι του Παρυάδρη (τουρκικά: «Palhar Dag»), που εκτείνεται από την περιοχή νότια της Τρίπολης και Τραπεζούντας και καταλήγει ανατολικά, στα σύνορα με τη Γεωργία, όπου χαμηλώνοντας συναντά τους πρόποδες του Καυκάσου.

Τμήμα της οροσειράς αυτής πρέπει να θεωρηθούν και οι κορυφές Γκιαούρ Νταγ (με υψόμετρο 3.200 μέτρα), ΝΑ. της Αργυρούπολης, και Τσακίλ Νταγ και Καρά Νταγ (3.095 μέτρα), δυτικά, μέχρι και το όρος Κεμέρ Νταγ (2.200 μέτρα) στην περιοχή της Αμάσειας, δυτικά. 

Ποντιακό Πανόραμα

Σήμερα η οροσειρά αυτή αποκαλείται με τη γενική ονομασία «Kuzey Anadolu Daglari» (= Όρη Βόρειας Ανατολίας). Η οροσειρά του Παρυάδρη, ευρισκόμενη σχεδόν παράλληλα με τις ακτές του Ευξείνου, χωρίζει την περιοχή του Πόντου σε δύο μέρη, που προς το εσωτερικό ακολουθούν τα υψίπεδα (από Α. προς Δ.) της Αργυρούπολης, της Νικόπολης, της Νεοκαισάρειας και της Τοκάτης, μέχρι της Αμάσειας δυτικότερα.

Οι περιοχές αυτές βρίσκονται σε υψόμετρο άνω των 1.000 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, εκτός της Αμάσειας, η οποία, ευρισκόμενη προς το τέλος της κοιλάδας στα δυτικά, βρίσκεται σε υψόμετρο περί τα 750 μέτρα περίπου από τη θάλασσα.

 Επιμέρους κορυφές της οροσειράς αυτής μπορούν να θεωρηθούν τα εξής: το όρος των Αμαζόνων (τουρκικά: «Mazon Dag») ΒΑ. του Κεμέρ Νταγ, μεταξύ Αμισού και Οινόης, γνωστό από την ελληνική μυθολογία. Στον κύριο όγκο της οροσειράς βρίσκεται το όρος Ζύγανα, Ν. της Τραπεζούντας (2.738 μέτρα), στον αμαξιτό δρόμο της προς το εσωτερικό της Ασίας.

 Πολύ κοντά και ανατολικά βρίσκεται η ιστορική κορυφή του όρους Θήχη (3.060 μέτρα, στα τουρκικά: Katerli Dag), απ' όπου πιστεύεται ότι οι Μύριοι του Ξενοφώντα αντίκρυσαν τη θάλασσα. Προς τα ανατολικά βρίσκονται τα βουνά: Μatur Dag (2.850 μέτρα), Haros Dag ( Ν. του Ριζαίου, 2.600 μέτρα) Τatus Dag (3.950 μέτρα) κ.ά.

Στα νότια της οροσειράς του Παρυάδρη, βρίσκεται η κοιλάδα που διαρρέεται από τους ποταμούς Λύκο και Ίρη. Είναι η περιοχή όπου, όπως προαναφέρθηκε, βρίσκονται μια σειρά από πόλεις και χωριά. Ακολουθεί η δεύτερη ορεινή ακολουθία, η οροσειρά των Ποντικών ορέων, που είναι μέρος της οροσειράς του Αντίταυρου και συνιστά ουσιαστικά το σύνορο της περιοχής του Πόντου με το Νομό Σεβάστειας, στο νότο. Δύο είναι εδώ οι σημαντικότερες κορυφές: Dumanli Dag (Καπνιστό όρος, με υψόμετρο 2.500 μέτρα), μεταξύ Τοκάτης και Σεβάστειας, και Agikelesi Tepe ( 2.370 μέτρα), νότια της Νικόπολης.

Ακρωτήρια

Τρία είναι τα σημαντικά ακρωτήρια. Δυτικά, στη Σινώπη, είναι η «Συριάς άκρα», το Λεπτό ακρωτήριο (τουρκικά: «ince burnu»). Πρόκειται για το βορειότερο γεωγραφικό σημείο του Πόντου. Στη συνέχεια και περίπου στο γεωγραφικό κέντρο του Πόντου είναι το Ιασώνειο ακρωτήριο, δυτικά των Κοτυώρων.

Τέλος, δυτικά της Τραπεζούντας, μετά την κωμόπολη των Πλατάνων, βρίσκεται το Ιερό ακρωτήριο. Υπάρχουν, επίσης, πολλά ενδιάμεσα μικρότερα ακρωτήρια, που σχηματίζονται λόγω των πολλών υψηλών κορυφών των ορέων, που βρίσκονται σε σχετικά μικρή απόσταση από τη θάλασσα και καταλήγουν σ' αυτή με τις απόκρημνες ακτές τους.

 Κλίμα

Το κλίμα του Πόντου είναι ανάλογο με τις αντίστοιχες γεωγραφικές ζώνες της περιοχής. Έτσι:

α) Στην καταπράσινη παραλιακή ζώνη το κλίμα είναι ομιχλώδες και υγρό (πολύ περισσότερο υγρό είναι στην παραθαλάσσια περιοχή της Αμισού, όπου και εκβάλλει ο Άλυς ποταμός) και προκαλεί συχνά ασθένειες, πολλές φορές θανατηφόρες.

 Για το λόγο αυτό οι κάτοικοι κατά τους θερινούς μήνες μετακινούνται στα οροπέδια και τα χωριά που βρίσκονται στα μεγάλα υψώματα.

 Στη ζώνη αυτή, η πάχνη και ο παγετός είναι σχεδόν άγνωστα φαινόμενα, ενώ ο χειμώνας είναι ήπιος, αλλά υγρός,

 β) Ακολουθεί δεύτερη η ζώνη των οροπεδίων, τα οποία βρίσκονται κοντά στις κορυφές της οροσειράς του Παρυάδρη (τουρκικά: Παλχάρ Νταγ), που κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους είναι ομιχλώδη και σκεπασμένα με χιόνια.

Βρίσκονται σε μέση απόσταση 8-14 ωρών από την παραλία, με τα μέσα πάντα της εποχής, σε όλη σχεδόν την έκταση του Πόντου και παράλληλα προς τη θάλασσα.

Το κλίμα εδώ στα οροπέδια, τα «παρχάρια», κατά τους θερινούς μήνες είναι δροσερό και υγιεινό, με ψυχρά νερά και γι' αυτό το λόγο δέχονται μεγάλες μάζες Ποντίων, που προσέρχονται για τις θερινές τους διακοπές και

γ) Η τελευταία κλιματική ζώνη είναι η «όπισθεν των οροπεδίων χώρα». Πρόκειται για την περιοχή της κοιλάδας από την Αργυρούπολη μέχρι την Αμάσεια, που διαρρέεται από το Λύκο ποταμό, μεταξύ των κορυφών του Παρυάδρη και των Ποντικών ορέων (τμήμα του Αντιταύρου), που αποτελούν το όριο του Πόντου με την περιοχή Σεβάστειας, στα νότια. Πρόκειται για μια περιοχή με ελάχιστα δάση και έδαφος κυρίως πετρώδες.

 Η απουσία δασών δεν είναι άσχετη με την εξάντλησή τους εξαιτίας της χρησιμοποίησής τους ως καύσιμης ύλης στα μεταλλεία της περιοχής. Εδώ ο χειμώνας είναι γενικά ψυχρός, το καλοκαίρι θερμό και το κλίμα είναι γενικά ευχάριστο, ξηρό και υγιεινό.

 Κατανομή της γης

Από τους σχετικούς πίνακες φαίνεται ότι τα δάση καταλαμβάνουν σχεδόν το 1/5 του εδάφους, τουλάχιστον στο Νομό Τραπεζούντας. Στις υπόλοιπες περιοχές το ποσοστό αυτό πρέπει να θεωρηθεί υψηλότερο, γιατί, σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία, οι Έλληνες που αναγκάστηκαν να μετακινηθούν στο δυτικό Πόντο, μετά την παρακμή των μεταλλείων της Χαλδίας, βρήκαν την περιοχή αυτή με απέραντα δάση, τα οποία με μόχθο εκχέρσωσαν μετατρέποντάς τα σε εύφορες εκτάσεις και ιδρύοντας νέα χωριά και κωμοπόλεις.

 Ο σχετικός πίνακας με την κατανομή των γαιών στο Νομό Τραπεζούντας, παρουσιάζει την εξής εικόνα:

Κατανομή γαιών Νομού Τραπεζούντας

Σαντζάκια (διοικήσεις)	Καζάδες (Υπ/σεις)		Καλλιερ­γήσιμη γη	Εδάφη χέρσα	Δάση	Βοσκό­τοποι	Σύνολο
Τραπεζού­ντας	Τραπεζ/ντας Σουρμένων ΒάκφιΚεπίρ Κιόρελε Τρίπολης Κερασούντα Κοτυώρων Οφη		288.171 83.018 92.597 96.000 135.920 240.320 960.130 66.560	493.560 173.601 9.161 71.065 867.872 322.565 418.291 239.863	821800 373.600 211.000 151.600 557.000 665.000 228.000 145.500	815.357 772.009 76.150 148.000 541.430 872.133 2.650.335 551.077	2.418.818 1.502.228 388.888 466.665 2.102.000 2.100.000 4.256.666 1.000.000
Αμισού	Αμισού Μπάφρας Τσαρσαμπά Τέρμε Οινόης Φάτσας		825.675 665.380 980.500 170.300 200.400 180.300	300.161 213.233 597.778 123.827 241.441 114.845	257.300 560.000 80.700 38.000 241.450 127.000	950.300 949.164 225.466 132.317 1.160.342 5.632	2.333.436 2.417.777 1.884.444 464.444 1.854.883 427.777
Λαζικής	Ριζούντας Άτινας Χόπας		204.047 107.463 62.868	252.852 96.118 128.778	498.354	708.867 2.509.750	1.166.666 2.713.331 690.000
Αργυρού­πολης	Αργ/πολης Άρδασας Κελκίτ		337.979 223.641 210.000	339.584 217.396 370.000	205.000 335.000 450.000	906.325 1.589.518 1.432.000	1.788.888 2.365.555 2.462.000
Γενικό Σύνολο			6.131.251	5.591.901	5.946.304	16.996.172	34.804.446
Σύνολο (τετρ. χλμ.)			5.550	5.000	5.450	15.300	31.300

Ένα σημαντικό δεδομένο που προκύπτει από τον πίνακα αυτό είναι ότι στα 31.300 συνολικά τετραγωνικά χιλιόμετρα του Βιλαετιού Τραπεζούντας αντιστοιχούν μόνο 5.550 τετραγωνικά χιλιόμετρα με καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Δηλαδή έχουμε ένα ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό, 17,7%, που μας δίνει μια σαφή εικόνα της μορφολογίας του εδάφους της περιοχής, δεδομένου ότι χαρακτηριστικά ανάλογα με του Βιλαετιού Τραπεζούντας υπάρχουν και στις υπόλοιπες περιοχές του Πόντου.

Στα 5.550 τετραγωνικά αυτά χιλιόμετρα καλλιεργήσιμης γης του Βιλαετιού Τραπεζούντας, αλλά και στις περιοχές της Αμάσειας, της Κάβζας και της Σινώπης, εκτός δηλαδή του Νομού Τραπεζούντας, καλλιεργούνται τα κύρια προς εξαγωγή προϊόντα του Πόντου, που, συμπληρωματικά σε όσα προαναφέρουμε, είναι: φουντούκια (κυρίως στην παραλιακή ζώνη) δημητριακά, πορτοκάλια και λινόσπορος (ανατολικά της Τραπεζούντας), πατάτες κ.λπ.

Τα 5.450 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασικών εκτάσεων του Νομού Τραπεζούντας αλλά και των υπολοίπων περιοχών του Πόντου καλύπτονται κυρίως από δρυς, καστανιές, πεύκα, έλατα, σημύδες. Ειδικά στην περιοχή της Αμισού υπάρχουν δρυς, έλατα, σφένδαμοι, πλατάνια, μηλιές, καστανιές, πεύκα, κρανιές. Στην περιοχή της Αργυρούπολης κυρίως πεύκα, έλατα, δρυς, λεύκες και σημύδες.

 Συγκοινωνίες

Το λιμάνι της Τραπεζούντας επικοινωνεί με την Κωνσταντινούπολη κυρίως αλλά και τα κυριότερα λιμάνια του Ευξείνου Πόντου. Είναι το μεγαλύτερο διαμετακομιστικό κέντρο της περιοχής. Από την Τραπεζούντα τα καραβάνια παραλαμβάνουν τα προς διαμετακόμιση προϊόντα και μέσω της κύριας εμπορικής οδού, του αμαξιτού δρόμου Τραπεζούντας - Ερζερούμ που ξεκινά από τα νότια της πόλης, τα μετακινούν προς τα βάθη της Ανατολής. Ο δρόμος αυτός από την Τραπεζούντα μέχρι τα περσικά σύνορα έχει μήκος 595 χιλιόμετρα (από Τραπεζούντα μέχρι Αργυρούπολη 100 χιλιόμετρα, από Αργυρούπολη μέχρι Μπαϊπούρτ 93 χιλιόμετρα, από Μπαϊπούρτ μέχρι Ερζερούμ 121 χιλιόμετρα, από Ερζερούμ μέχρι τα περσικά σύνορα 281 χιλιόμετρα).

Παρά τη μεγάλη σπουδαιότητα που έχει από εμπορικής απόψεως η περιοχή του Πόντου, αμαξιτοί οδοί για πολλά χρόνια δεν υπήρχαν, παρά μόνο αυτός της Τραπεζούντας προς τη μικρασιατική ενδοχώρα και την Περσία.

 Ο λόγος είναι ότι η κυβέρνηση, από το 1856, οπότε ίδρυσε το Υπουργείο Δημοσίων Έργων, εγκατέλειψε την ιδέα κατασκευής όλων των άλλων οδών - δευτερευούσης, άλλωστε, γι' αυτήν σημασίας - και αφοσιώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην κατασκευή του προαναφερομένου δρόμου.

Έργο σύμφωνο με τα συμφέροντα όχι μόνο των τοπικών Βιλαετιών Τραπεζούντας και Ερζερούμ, αλλά και αυτά της αυτοκρατορίας και, κυρίως, τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών χωρών, που επέβαλαν τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις μεταφοράς των προϊόντων τους από και προς το λιμάνι της Τραπεζούντας, προς και από το εσωτερικό της Ασίας.

Αλλά ενώ τα πρώτα 160 χιλιόμετρα μέσα στο Βιλαέτι Τραπεζούντας κατασκευάστηκαν σχετικά εύκολα, τα υπόλοιπα 434 χιλιόμετρα από το Βιλαέτι Τραπεζούντας μέχρι τα περσικά σύνορα είχαν μεγάλες δυσκολίες κατασκευής, λόγω του βραχώδους εδάφους και του κάθετου διαμελισμού (πολύ υψηλα και αδιαπέραστα όρη, ποταμοί, κ.λπ.).

Τελικά, η κατασκευή αυτής της αμαξιτής οδού ολοκληρώθηκε το 1872. Όπως προαναφέρεται, έχει συνολικό μήκος από την Τραπεζούντα μέχρι τα περσικά σύνορα 595 χιλιόμετρα, ενώ το πλάτος της είναι 5-6 μέτρα.

Για να γίνει κατανοητή η σημασία της ολοκλήρωσης ενός τέτοιου έργου, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι η Τραπεζούντα είναι κατ' ουσίαν λιμάνι και της Περσίας και της Ανατολικής Μ. Ασίας.

Δρόμος στην Κερασούντα (συνδεει την Κων/πολη με την Γεωργία) φωτο:Βασ. Σακελλαρίδης

Πιο δυτικά και σχεδόν παράλληλα υπάρχει ένας άλλος αμαξιτός δρόμος από την Κερασούντα κάθετα προς τη Νικόπολη, νότια, συνολικού μήκους 122 χιλιομέτρων (Κερασούντα - Κουλάκ Καγιά 50 χιλιόμετρα, Κουλάκ Καγιά - Νικόπολη 72 χιλιόμετρα), με πλάτος 3-5 μέτρα.

Η προσπάθεια που έγινε για τη διάνοιξη αμαξιτού δρόμου Τραπεζούντας - Κρώμνης μέσω Λαραχανής (πολύ κοντά και λίγο ανατολικότερα του δρόμου Τραπεζούντας - Ερζερούμ, στην περιοχή της Παναγίας Σουμελά) δεν ευοδώθηκε.

Άλλος ένας δρόμος από τα παράλια του Ευξείνου είναι αυτός από την Ορντού μέχρι τη Σεβάστεια, μήκους 82 χιλιομέτρων, από την Οινόη μέχρι τη Νεοκαισάρεια, μήκους 102 χιλιομέτρων με 67 μάλιστα γέφυρες, από την Αμισό (Σαμψούντα) μέχρι τη Σεβάστεια μέσω της Αμάσειας και της Τοκάτης.

Ο τελευταίος είναι ένας από τους πιο σημαντικούς δρόμους του Πόντου. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1883, έχει μήκος 57 χιλιόμετρα και πλάτος 6-7 μέτρα. Υπάρχουν και άλλοι μικρότεροι, τοπικής σημασίας, δρόμοι, που συμπληρώνουν το οδικό δίκτυο της περιοχής, όπως Τραπεζούντας - Πλατάνων (14 χιλιόμετρα), Τραπεζούντας - Σουρμένων (16 χιλιόμετρα), Αμισού - Θερμόδωντος (30 χιλιόμετρα) κ.λπ.

Αντώνης Υ. Παυλίδης