Το Φροντιστήριο Τραπεζούντας ως εκπαιδευτικός μηχανισμός της ελληνικής ποντιακής αστικής τάξης

Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης

Η έλλειψη συγκεκριμένων κανονισμών λειτουργίας που αφορούν στο Φροντιστήριο κατά την εξεταζόμενη περίοδο και, κατά συνέπεια, Αναλυτικών Προγραμμάτων είναι ένα σημαντικό πρόβλημα, που εμποδίζει την αποτελεσματική προσέγγισή μας σε μια από τις σημαντικότερες πτυχές του Φροντιστηρίου που έχει σχέση με τους ιδεολογικούς μηχανισμούς που αυτό παρήγαγε. Έτσι, κατ’ ανάγκην, θα περιοριστούμε στα διαθέσιμα στοιχεία μας, που είναι οι περιγραφές επιζώντων αποφοίτων του Φροντιστηρίου, στοιχεία που προκύπτουν από τη βιβλιογραφία, κανονισμούς άλλων σχολείων της περιοχής, καθώς και λίγο παλαιότερα προγράμματα και σύγκρισή τους με ανάλογα προγράμματα σχολικών μηχανισμών της καρδιάς της αυτοκρατορίας, της Κωνσταντινούπολης, όπου και η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

  Φροντιστήριο και Μεγάλη του Γένους Σχολή

Η παρουσία και μόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη, που καθοδηγεί τους ορθοδόξους στο πλαίσιο του συστήματος των εθνικών κοινοτήτων (Milliyet), είναι καθοριστική για κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής των ορθοδόξων όλης της αυτοκρατορίας και, πολύ περισσότερο, για τα εκπαιδευτικά τους πράγματα. Η εκπαιδευτική πολιτική του Πατριαρχείου ασκείται από τον Πατριάρχη μέσω της Κεντρικής Πατριαρχικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής (ΚΠΕΕ), που έχει συγκροτηθεί για πρώτη φορά στις αρχές της έκτης δεκαετίας του 19^ου αιώνα, αμέσως μετά την ψήφιση των Εθνικών Κανονισμών, ενώ στις επαρχίες του οικουμενικού θρόνου ασκείται από  τους μητροπολίτες. Αυτό γίνεται αμέσως φανερό και μόνο με μια απλή ανάγνωση των Κωδίκων Πατριαρχικής Αλληλογραφίας, όπου εμπεριέχεται η αλληλογραφία του Πατριαρχείου με τους τοπικούς μητροπολίτες.

 Ο ρόλος της ΚΠΕΕ έχει ιδιαίτερη σημασία για τις εκπαιδευτικές εξελίξεις όχι μόνο του Πόντου, αλλά ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Αυτή, εκτός των άλλων, εγκρίνει τα διδακτικά βιβλία που θα διδαχτούν στα σχολεία, προωθώντας μέσω αυτών την ιδεολογία του Πατριαρχείου, και επικυρώνει τα συμβόλαια των προς πρόσληψη από τις σχολικές εφορίες εκπαιδευτικών. Βέβαια, η ΚΠΕΕ, σύμφωνα με το 1^ο άρθρο του κανονισμού της, οργανώνει μόνο «τα της εκπαιδεύσεως των εν τη Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως Ορθοδόξων». Η ομπρέλα, όμως, του Πατριαρχείου που την περιβάλλει, καθώς και το αδιαμφισβήτητο κύρος των μελών της, μερικά από τα οποία είναι εξέχοντα στελέχη της ιεραρχίας του Πατριαρχείου, ενώ άλλα παίζουν σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο των ομογενειακών πραγμάτων, κάνουν και τις περιφερειακές ελληνικές κοινότητες να προσαρμόζουν το πλαίσιο της εκπαιδευτικής τους δράσης στις αποφάσεις και γενικά στην πολιτική της. 

Η Μεγάλη του γένους Σχολή
πηγή: istorikathemata

Από το δεδομένο αυτό τεκμαίρεται ότι τα ζητήματα και οι αποφάσεις της ΠΚΕΕ που αφορούν στα σχολεία της Κωνσταντινούπολης, επεκτείνονται μέσω των τοπικών μητροπολιτών και στα περιφερειακά σχολεία, στο μεγαλύτερο τουλάχιστον μέρος τους. Αυτό ισχύει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στην περίπτωση της Μεγάλης του Γένους Σχολής, η οποία έχει άμεση εξάρτηση από το Πατριαρχείο και συνεπώς η λειτουργία της έχει πρώτιστη μεταξύ των ελληνικών σχολείων σημασία για τον οικουμενικό θρόνο. 

Πραγματικά, η συγκριτική ανάλυση του Αναλυτικού Προγράμματος της Μεγάλης του Γένους Σχολής λίγα χρόνια πριν από τις αρχές του 20^ού αιώνα με αντίστοιχο πρόγραμμα μαθημάτων του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας της ίδιας περιόδου που μας είναι διαθέσιμο, βεβαιώνει του λόγου το αληθές. Παρά το γεγονός ότι τα προγράμματα των δύο σχολείων που συγκρίνουμε αναφέρονται σε μια περίοδο με μια μικρή σχετικά χρονική απόσταση από την περίοδο της έρευνας (δύο δεκαετίες νωρίτερα), όμως η συγκριτική παράθεση των προγραμμάτων των δύο σχολείων έχει μεγάλη αξία, γιατί, όπως ελέχθη, σε όλα τα σχολεία του οσμανικού κράτους κεντρικό ρόλο παίζει η ΚΠΕΕ, η οποία συντονίζει τη δράση τους μέσω των τοπικών μητροπολιτών, οι οποίοι, ως είναι φυσικό, μέσω των προγραμμάτων των σχολείων περνούν την ιδεολογία του Πατριαρχείου, αλλά ασφαλώς λαμβάνουν υπόψη τους και τις ιδιαιτερότητες των περιοχών τους. 

Η αξία γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αν συνυπολογιστεί το ειδικό βάρος που έχουν τα δύο σχολεία, τόσο το Φροντιστήριο που είναι ο κυρίαρχος σχολικός μηχανισμός του Πόντου, όσο και η Μεγάλη του Γένους Σχολή, που θεωρείται ως «το ανώτατον εν τω Οθωμανικώ κράτει ελληνικόν εκπαιδευτήριον της εγκυκλίου παιδεύσεως και ηθικής μορφώσεως», ενώ τη δεσπόζουσα θέση της κατοχυρώνει και μόνο το γεγονός ότι είναι πατριαρχική, δηλαδή υπάγεται απευθείας στο Πατριαρχείο έχοντας μάλιστα ως διευθυντή μέλος της γραφειοκρατίας του Πατριαρχείου, συνήθως μητροπολίτη. Τα συμπεράσματα δε που προκύπτουν ασφαλώς εξακολουθούν να ισχύουν λίγα χρόνια αργότερα, την αυγή του 20^ου αιώνα, οπότε οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες τόσο στον Πόντο όσο και σε όλη την αυτοκρατορία δεν είναι αισθητά διαφορετικές.

Οφείλουμε να τονίσουμε ότι κατά την περίοδο αυτή (1880-1881) στο Φροντιστήριο λειτουργεί Σχολαρχείο και Γυμνασιακό τμήμα με πέντε τάξεις, που αντιστοιχούν στο επίπεδο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και αυτό τεκμαίρεται από το γεγονός   ότι παράλληλα λειτουργεί και πρωτοβάθμιο τμήμα με έξι τάξεις, όπως φαίνεται, άλλωστε, και από το αντίστοιχο πρόγραμμα της σελίδας 330 του Α’ μέρους του περιοδικού ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ της Τραπεζούντας. 

Η Μεγάλη του Γένους Σχολή αντίστοιχα, έχοντας κατακτήσει ένα ανώτερο επίπεδο σπουδών, λειτουργεί ως σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης έχοντας οκτώ τάξεις. Στον πίνακα που ακολουθεί συγκρίνουμε τα μαθήματα που διδάσκονται στο δευτεροβάθμιο επίπεδο των δύο σχολείων. Ως προς τα μαθήματα ανά τάξη, έχουμε:

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μ. του Γ. Σχολής και Φροντιστηρίου 

1880-81

ΜΑΘΗΜΑΤΑ	ΜΕΓΑΛΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΣΧΟΛΗ	ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ
Ελληνικά  Θρησκευτικά Ιστορία Μαθηματικά Γεωγραφία	Τάξη Α' Αστεία Ιεροκλέους και Γνώμαι. Αισώπειοι μύθοι. Αιλιανού ιστορία. Εκ των του Χρυσοστόμου ο περί προσευχής ή ο Περί του κατά θεόν πολιτεύεσθαι. Διοδώρου Σικελιώτου τα περί των κυριοτέρων μαχών Η ερμηνεία της θείας λειτουργίας Αι τέσσερις πράξεις επί των ακεραίων, των κοινών κλασμάτων, των συμμιγών και των Δεκαδικών. Γενική περιγραφή Ευρώπης και γεωγραφία της Ελλάδος.	Γνώμαι,νεκρικοί διάλογοι. Αισώπειοι μύθοι. Εξάσκησις εις το ελευθέρως ομιλείν και εκφράζεσθαι τας εννοίας ελευθέρας και κατ’ ήθος ανάγνωσις και εκστήθισις εκλεκτών τεμαχίων και ασμάτων μετ’ ερμηνείας. Εκ της ιεράς ιστορίας η Π.Δ. Ελληνική μυθολογία Πρακτική αριθμητική από της μονάδος μέχρι των συμμιγών. Στοιχειώδεις γνώσεις περί του σχήματος και των μερών της γης. Η Ελλάς και η Τουρκία.
Ελληνικά Θρησκευτικά Ιστορία Μαθηματικά Γεωγραφία	Τάξη Β' Ξενοφώντος Κύρου Ανάβασις, Κύρου Παιδεία και Ισοκράτους ο προς Δημόνικον. Γραμματική το τυπικό και μέρος του κανονικού μέχρι τη συζυγία των βαρυτόνων.  Ιερά ιστορία της Π.Δ. Ελληνική ιστορία βιογραφικώς. Συνέχεια μέχρι τέλους Τα λοιπά κράτη της Ευρώπης	Ξενοφώντος Κύρου Παιδεία, Ι. του Χρυσοστόμου παραβολή του Ασώτου, εκστήθισις εκλεκτών τεμαχίων και ποιημάτων εκ της νέας ελληνικής φιλολογίας. Γραμματική εκ των εις -μι ρημάτων μέχρι τέλους, τεχνολογία και εφαρμογή, απλαί εκθέσεις ιδεών. Τέλος της Π.Δ. και διδασκαλία της Κ.Δ. Ελληνική ιστορία μέχρι των μακεδονικών. Από των κλασμάτων μέχρι τέλους. Ευρώπη και Ασία
Ελληνικά Θρησκευτικά Ιστορία Μαθηματικά Γεωγραφία Γαλλικά Οθωμανικά Μυθολογία	Τάξη Γ' Ξενοφώντος Ελληνικά και Απομνημονεύματα. Ισοκράτους πανηγυρικός. Λυσίου Επιτάφιος. Συνέχεια του κανονικού μέρους της Γραμματικής, ανώμαλα ρήματα. Τα ουσιωδέστερα εκ του ετυμολογικού. Στοιχειώδες συντακτικόν Ιερά ιστορία της Κ.Δ. Συνέχεια της ελληνικής και ρωμαϊκής. Ασκήσεις και προβλήματα. Γεωγραφία των λοιπών ηπείρων. Αλφαβητάριον. Ασκήσεις περί την ανάγνωσιν. Ερμηνεία λέξεων και προτάσεων. Κλίσεις ονομάτων και ομαλά ρήματα. Αλφαβητάριον μετά προφοράς και συλλαβισμού γραμμάτων. Αρχή γραφής. Εξήγησις κειμένου μετά λεξιλογίου. Ελληνική Μυθολογία	Ξενοφώντος Ελληνικά και Απομνημονεύματα. Το ετυμολογικόν και πρακτική ενάσκησις εφ’ όλης της Γραμματικής. Σύνταξις απλών προτάσεων. Ορθογραφικαί ασκήσεις και εκθέσεις ιδεών. Συνέχεια και τέλος της ελληνικής ιστορίας. Συνέχεια και τέλος αριθμητικής και αρχαί γεωμετρίας Δαμασκηνού. Αφρική και Αμερική
Ελληνικά Θρησκευτικά Ιστορία Μαθηματικά Γεωγραφία Λατινικά Γαλλικά Οθωμανικά	Τάξη Δ' Δημοσθένους,Ολυνθιακοί, Φιλιππικοί, Πλάτωνος Κρότων.  Απολογία Σωκράτους, εκ των του Πλουτάρχου Βίων παραλλήλων Αρριανού και Πολυβίου. Εκμάθησις των ανωμάλων ρημάτων, πληρεστέρα και ακριβεστέρα εφαρμογή του τεχνολογικού. Ιερά Κατήχησις Βυζαντινή και νεωτέρα ελληνική.  Θεωρητική αριθμητική. Φυσικομαθηματική. Απλαί προτάσεις και στοιχειώδη μαθήματα. Γραμματικής το τυπικόν κατά τα μέρη του λόγου και θέματα. Ερμηνεία διαφόρων τεμαχίων.  Αισώπειοι μύθοι. Ανώμαλα ρήματα. Επιστολογραφία καθ υπαγόρευσιν. Ανάγνωσις εκ της εγκυκλοπαίδειας Μηλιοπούλου - εξήγησις κατά λεξιλογιον. Προφορικαί ασκήσεις και γραφή.	Ξενοφώντος Οικονομικός, Ισοκράτους προς Δημόνικον, Λυκούργου κατά Λεωκράτους. Συντακτικόν μέχρι των εγκλίσεων, σύνταξις κατ’ εφαρμογήν, εκθέσεις. Εκστήθισις εκ της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσης. Ιερά κατήχησις (Α' και Β' μέρος) Εκ της γενικής ιστορίας τα αρχαία έθνη. Επανάληψις πρακ. Αριθμητικής.  Αρχαί θεωρίας Δαμασκηνού. Βοτανική- Ζωολογία
Ελληνικά Οθωμανικά Θρησκευτικά Ιστορία Μαθηματικά Φιλοσοφικά Λατινικά Γαλλικά Οθωμανικά	Τάξη Ε' Πλάτωνος ελάσσονες διάλογοι. Δημοσθένης. Ομήρου Οδύσσεια και προς ανάγνωσιν Ηρόδ. Και Αισχίνης. Το 2ο μέρος του συντακτικού συμπληρώματος του κ. Καλλίφρονος μετά θεμάτων ( εκ πεζών αττικών παραπεφρασμένων) και συνθέσεις. Εισαγωγή εις τας γραφάς και ερμηνεία ευαγγελίου. Αρχαία ιστορία ανατολικών λαών. Γεωμετρία. Ψυχολογία Λίνδερ (εκ μεταφράσεως). Νέπως, Ιουστίνος, Κούρτιος, Καίσαρ. Τεχνολογικού συνέχεια και τέλος. ΕρμηνείαΤηλεμάχου - γραμματική ανάλυσις. Ορθογραφία, ανώμαλα ρήματα. Μετάφρ. Χρηστομαθείας Κων/νίδου. Προφορικαί και γραπταί ασκήσεις και ασκήσεις επί πίνακος.	Δημοσθένους Χερρονήσω πραγμάτων. Απολογία Σωκράτους. Θουκυδίδου Ιστορίαι, B’ Μέρος. Ομήρου Οδύσσεια Α'.  Συνέχεια συντακτικού από των εγκλίσεων Μέχρι τέλους. Θεματογραφία, εκθέσεις ιδεών, εκστήθισις  εκλεκτών τεμαχίων εκ τε της αρχαίας και νέας ελληνικής. Ιεράς κατηχήσεως Βερναρδάκη συνέχεια και τέλος και Ηθική Διομήδους Κυριακού. Ρωμαϊκή ιστορία. Θεωρητική αριθμητική και γεωμετρία.
Ελληνικά Θρησκευτικά Ιστορία Μαθηματικά Φιλοσοφία Λατινικά Φυσ. Ιστορία Γαλλικά Οθωμανικά	Τάξη ΣΤ' Ομήρου Ιλιάς, Θουκυδίδου ιστορικόν και δημηγορίαι. Ελεγειακοί ποιηταί. Προς ανάγνωσιν Ομήρου Οδύσσεια και Πλάτωνος διάλογοι.  Γραμματική: εκτενεστέρα ανάπτυξις και συμπλήρωσις συνθέτου λόγου και σχημάτων ελληνικής συντάξεως. Οι δύο πρώτοι περίοδοι της εκκλησιαστικής ιστορίας μέχρι του σχίσματος. Αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή.  Άλγεβρα και Τριγωνομετρία. Εισαγωγή εις την φιλοσοφίαν και Ψυχολογία. Κικέρων και Οβίδιος.Επανάληψις Τεχνολογικού και συντακτικόν. Ζωολογία Ερμηνεία Βολταίρου και Ρακήνα και Γραμματική ανάλυσις. Ασκήσεις ορθογραφικαί και μεταφράσεως εκ του ελληνικού εις το γαλλικόν.  Ερμηνεία αλεμίν βε τζαχιλίν φαρκί υπό Σαϊδ βέη. Ασκήσεις επί του κειμένου και απαγγελία αυτού. Εκ των εν χρήσει εις την τουρκικήν αραβικών κανόνων διδασκαλία.
Ελληνικά  Θρησκευτικά    Ιστορία Φιλοσοφία Φυσική Φυσική Ιστορία Λατινικά Γαλλικά    Οθωμανικά	Τάξη Ζ' Θουκυδίδου προοίμιον και δημηγορίαι. Θεόκριτος και Ευριπίδης. Ανάγνωσις Ομήρου Ιλιάδος. Γραμματική δωρικής διαλέκτου και συνθέσεις εις την αρχαίαν ελληνικήν. Αι δύο τελευταίοι περίοδοι της εκκλησιαστικής ιστορίας. Μεσαιωνική Ιστορία. Λογική και Ηθική. Πειραματική. Βοτανική Σαλούστιος, Λίβιος, Τάκιτος και Βιργίλιος. Θεματογραφία Ερμηνεία Ρουσσώ και Σατωβριάνδου Συντακτικό. Συνθετικαί ασκήσεις.  Ανάγνωσις εφημερίδων. Προφορικαί εκθέσεις. Συνθέσεις. Γραμματικοί κανόνες αραβικής εν χρήσει εις την τουρκικήν
Ελληνικά Θρησκευτικά Ιστορία Φυσική Φυσ. Ιστορία Λατινικά Φιλοσοφία Γαλλικά Οθωμανικά	Τάξη Η' Σοφοκλέους, Αισχύλου και Αριστοφάνους δράματα και Πινδάρου Ωδαί.  Προς ανάγνωσιν Ησίοδος. Χριστιανική ηθική. Νεώτερη Ιστορία. Πειραματική. Ορυκτολογία και Γεωλογία. Λατινική γραμματολογία. Ιστορία Φιλοσοφίας. Ερμηνεία Βοαλώ και Βολταίρου. Διηγήματα. Συντακτικαί ασκήσεις. Ερμηνεία Τηλεμάχου υπό Κιαμήλ Πασά και Τούρκων ποιητών. Διδασκαλία επιστολογραφίας και ανάγνωσις εφημερίδων.

Μια σύντομη συγκριτική ανάλυση των Αναλυτικών Προγραμμάτων των δύο σχολείων περιλαμβάνει τα εξής σχόλια:

 1930.
Το Φανάρι πνευματικό και όχι μόνο κέντρο της Ρωμιοσύνης.
πηγή: istorikathemata

- Η υπεροχή του προγράμματος της Μεγάλης του Γένους Σχολής της Κωνσταντινούπολης έναντι εκείνου του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας είναι σαφέστατη. Η υπεροχή αυτή οφείλεται όχι μόνο στους λόγους που προαναφέρθηκαν αλλά και σε μια σειρά άλλων λόγων, όπως το γεγονός ότι η περιοχή του Πόντου είναι απομακρυσμένη και συνεπώς υπάρχει μεγάλη δυσκολία εύρεσης αξιόλογων εκπαιδευτικών, αλλά και οι περιορισμένοι πόροι που δεν επιτρέπουν αξιόλογο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού πλαισίου εκ μέρους της ελληνικής κοινότητας της Τραπεζούντας.

Σημαντικότερος όλων, όμως, είναι η μεγάλη κρίση στο εσωτερικό της ελληνικής κοινότητας Τραπεζούντας, που έχει άμεσες επιπτώσεις στα εκπαιδευτικά της πράγματα και πολύ περισσότερο στο βασικό της εκπαιδευτικό μηχανισμό, που είναι το Φροντιστήριο.

Η κρίση αυτή φαίνεται να είναι συνέχεια μιας μακρόχρονης που οφείλεται στον Μητροπολίτη Κωνστάντιο Α', του οποίου ο θάνατος το 1879 δεν αλλάζει τα δεδομένα. Η κρίση αυτή συνεχίζεται για μερικά χρόνια με την εναλλαγή στη θέση του Μητροπολίτη Τραπεζούντας διαφόρων ιεραρχών περιορισμένου κύρους. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με τις νέες ανάγκες για ανάπτυξη της εκπαίδευσης που προκαλείται από τη συνεχή οικονομική ανάπτυξη της περιοχής αλλά και την ουσιαστική ανυπαρξία υποδομής, δεδομένου ότι το ίδιο το κτίριο του Φροντιστηρίου είναι μικρό και δεν ανταποκρίνεται στις νέες αναγκαιότητες, οδηγούν ένα αριθμό Ποντίων μαθητών να μεταβούν στην Κωνσταντινούπολη, όπου από πολλά χρόνια υπάρχει ακμάζουσα ποντιακή κοινότητα, για να φοιτήσουν στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, που είναι το σημαντικότερο εκπαιδευτήριο στη συνείδηση του ελληνισμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έτσι, βλέπουμε τα ονόματα αρκετών Ποντίων μαθητών στις καταστάσεις των μαθητών αλλά και των αποφοίτων της Σχολής καθ'όλη αυτή την περίοδο μέχρι σχεδόν τα τέλη του 19^ου αιώνα, ενώ η ροή των μαθητών από τον Πόντο στην Πόλη σταματά λίγο πριν από την αυγή του 20^ού αιώνα, οπότε με την έλευση στην Τραπεζούντα του νέου μητροπολίτη έχουμε υπέρβαση της εσωστρέφειας, επανασχεδιασμό της εκπαίδευσης και την οικοδόμηση του νέου κτιρίου του Φροντιστηρίου.

-  Η υπεροχή της Μ. του Γ.Σ. έναντι του Φροντιστηρίου εκφράζεται:

1^ον. Στο μεγαλύτερο αριθμό διδασκομένων μαθημάτων (π.χ. στις μεγαλύτερες τάξεις διδάσκονται επιπλέον Λατινικά, Γαλλικά, Φιλοσοφία, Οθωμανικά).

2^ον. Στο περιεχόμενο των μαθημάτων, όπου, ενώ στις τάξεις μέχρι την Ε’ σχεδόν όλη η ύλη του Φροντιστηρίου εμπεριέχεται στις αντίστοιχες τάξεις της Μεγάλης Σχολής, όμως στο πρόγραμμα της δεύτερης η ύλη είναι πολύ πιο πλούσια.

3^ον. Στη λειτουργία μεγαλύτερου αριθμού τάξεων (8 έναντι 5), όπου στις μεγαλύτερες διδάσκονται σημαντικά μαθήματα, μερικά από τα οποία είναι εξειδικευμένα (π.χ. Γαλλικά υψηλού επιπέδου ως ξένη γλώσσα, Οθωμανικά, αλλά και πρακτική Αριθμητική), που, εκτός των άλλων, έχουν στόχο να προετοιμάσουν τους μαθητές για να στελεχώσουν τις υπό ανάπτυξη ελληνικές εμπορικές κυρίως επιχειρήσεις. Και μόνο η ανάγνωση του προγράμματος των ΣΤ', Ζ' και Η' τάξεων της Μεγάλης του Γένους Σχολής, που είναι οι επιπλέον τάξεις, βεβαιώνει του λόγου το αληθές.

-   Η σαφής αυτή υπεροχή του Αναλυτικού Προγράμματος της Μεγάλης του Γένους Σχολής είναι εις γνώσιν των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας της Τραπεζούντας, όπως δηλώνεται από μια σειρά αλλαγών που επιφέρουν στο Αναλυτικό Πρόγραμμα του Φροντιστηρίου, το αμέσως μάλιστα επόμενο σχολικό έτος 1881-82. Οι αλλαγές αυτές, χωρίς να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές, πραγματοποιούνται στην κατεύθυνση της μεγαλύτερης προσέγγισης του προγράμματος του Φροντιστηρίου με εκείνο της Μ. του Γ. Σχολής στις αντίστοιχες τάξεις, παρότι δεν αυξάνονται και οι τάξεις του Φροντιστηρίου από 5 σε 8, που είναι ο αριθμός των τάξεων του σχολείου της Κωνσταντινούπολης. Συγκεκριμένα:

- Διδάσκεται η Γαλλική γλώσσα στις τρεις μεγαλύτερες τάξεις (Γ, Δ' και Ε') με ειδικό μάλιστα Αναλυτικό Πρόγραμμα,ενώ στις τάξεις Δ' και Ε' διδάσκονται Λατινικά, όπως και στις αντίστοιχες (καθώς και στις υπόλοιπες 2) της Μ. Γ.Σ.

-Στην Α' τάξη: Προστίθενται τα Γνωμικά κατ’ εκλογήν εκ των «αστείων του Ιεροκλέους», καθώς και τμήμα της ιστορίας του Αιλιανού, όπως και στη Μ.Γ.Σ. Επίσης, διδάσκεται η Γεωγραφία της Ευρώπης και της ελληνικής χερσονήσου, όπως σχεδον και στη ΜΓΣ.

Στη Β' τάξη: Στην «Κύρου παιδεία» του Ξενοφώντος προστίθεται και η «Κύρου ανάβασις», όπως στη ΜΓΣ και τα «Ελληνικά», τα οποία αφαιρούνται από τη Γ'        τάξη.

- Στη Γ' τάξη: Αφαιρούνται τα «Ελληνικά» και προστίθενται «Ισοκράτους προς Φίλιππον» όπως και στη ΜΓΣ, καθώς και Πλουτάρχου «Περί παίδων αγωγής», ενώ τώρα διδάσκεται και Ζωολογία, που έχει μεταφερθεί από τη Δ' τάξη.

-Στη Δ' τάξη: Στα Ελληνικά προστίθενται οι Ολυνθιακοί του Δημοσθένη, καθώς και Πλούταρχος όπως στη ΜΓΣ, ενώ στην ίδια τάξη διδάσκεται τώρα και Φυσική Πειραματική.

-Στην Ε' τάξη: Στα Ελληνικά διδάσκονται Πλατωνικοί Διάλογοι (εδώ ο Κρίτων) όπως και στη ΜΓΣ, καθώς και Δημοσθένης («Περί ειρήνης»), ενώ παραμένει η «Απολογία Σωκράτους». Στη Ρωμαϊκή Ιστορία προστίθεται και η Βυζαντινή, καθώς και Ανθρωπολογία.

Από όλα αυτά γίνεται σαφές ότι με τη μερική αυτή αναπροσαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος επιδιώκεται η αναβάθμιση του επιπέδου σπουδών που παρέχει το Φροντιστήριο Τραπεζούντας, αφενός μεν με την προσθήκη νέων γνωστικών αντικειμένων και αφετέρου με τις προσθαφαιρέσεις διδακτέας ύλης σε ήδη διδασκόμενα μαθήματα. Σε κάθε περίπτωση το πλαίσιο μαθημάτων της Μεγάλης του Γένους Σχολής είναι το πρότυπο προς το οποίο επιδιώκεται να προσαρμοστεί η διδακτέα ύλη του σχολείου της Τραπεζούντας.

- Η ιδεολογία που προωθείται από τα προγράμματα και των δύο σχολείων γίνεται φανερή τόσο από το είδος όσο και από το περιεχόμενο των ίδιων των μαθημάτων και κυρίως από τα Ελληνικά, την Ιστορία, τα Θρησκευτικά και, ως ένα βαθμό, τη Γεωγραφία και τη Φιλοσοφία.

     Έτσι, βλέπουμε μια μεγάλη αναφορά στην αρχαία ελληνική γραμματεία (Αίσωπο, Ξενοφώντα, Ισοκράτη, Λυκούργο, Δημοσθένη, Πλάτωνα, Όμηρο, Θουκυδίδη, Αισχύλο, Σοφοκλή), που σε συνδυασμό με την ελληνική μυθολογία, τη Γραμματική και την Ιστορία δείχνουν ότι η ανάδειξη της ελληνικής ταυτότητας των μαθητών είναι ένας από τους βασικούς στόχους της διδασκαλίας. Από την άλλη πλευρά, το περιεχόμενο κατά κύριο λόγο των Θρησκευτικών και κατά δεύτερο της Φιλοσοφίας, αλλά ακόμη και των Ελληνικών σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. στην Α’ τάξη της Μ. του Γ. Σ. και στη Β’ τάξη του Φροντιστηρίου) δείχνουν ότι ο δεύτερος κυρίαρχος ιδεολογικός στόχος είναι η ανάδειξη της ορθόδοξης χριστιανικής ταυτότητας των μαθητών.

-Βεβαίως, υπάρχει μια σειρά μαθημάτων που έχουν καθαρά γνωστικό χαρακτήρα, που προσφέρουν δηλαδή στο μαθητή γνώσεις που θα τον καταστήσουν ικανό να σταθεί στην αγορά εργασίας, αλλά και θα του προσφέρουν γενικότερη μόρφωση. Πρόκειται κυρίως για τα Γαλλικά, τα Οθωμανικά, τη Φυσική Ιστορία, τη Φυσική Πειραματική, τη Ζωολογία και τα Μαθηματικά.

-  Ειδικά στις μικρές τάξεις η διδασκαλία των ελληνικών έχει ηθικοπλαστικό στόχο, ο οποίος επιτυγχάνεται με τη διδασκαλία των ιδιαίτερα διδακτικών Αισώπειων μύθων καθώς και της Κύρου Παιδείας αλλά και των παραβολών όπως του Ασώτου, όπου επιδιώκεται κυρίως ο φρονηματισμός του μικρού μαθητή.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

«ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"