Η ΤΡΥΓΟΝΑ (ΧΟΡΟΣ)

Ακεί πέραν σ' ορμανόπον / η τρυγόνα η τρυγόνα   

έστεκεν κ' εποίνεν ξύλα, / η τρυγόνα η τρυγόνα

τα ξύλατς έσαν οξέας, / η τρυγόνα η τρυγόνα

κι άντρας ατς έτον μυξέας, / η τρυγόνα η τρυγόνα

και πολλά ατός σαφλέας, (σαλιάρης) / η τρυγόνα η τρυγόνα

και σαν θελτς κι α οκνέας, (τεμπέλης) / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τα κορτζόπα όλ' ειν έναν, / η τρυγόνα η τρυγόνα

για τ' έναν χρωστώ το αίμαμ, / η τρυγόνα η τρυγόνα,

Τα κορτζόπα είναι δύο, / η τρυγόνα η τρυγόνα ως  

τ’ έναν εν τεμόν το βίον (κτήμα) / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τα κορτζόπα είναι τρία, / η τρυγόνα η τρυγόνα

ντ' έμορφον εν η παντρεία / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τα κορτζόπα τέσσερα, / η τρυγόνα η τρυγόνα

για τ' έναν πολλά έσυρα, (τράβηξα) / η τρυγόνα η  τρυγόνα.   

 Τα κορτζόπα είναι πέντε, / η τρυγόνα η τρυγόνα

τ' έναν σο κιφάλιμ ντ’ έγκεν! / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τα κορτζόπα είναι εξ, / η τρυγόνα η τρυγόνα

τ' έναν ασήν πόρταν εξ, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τα κορτζόπα ειν' εφτά, / η τρυγόνα η τρυγόνα

ατά είναι πλουμιστά, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τα κορτζόπα ειν' οχτώ, / η τρυγόνα η τρυγόνα

για τ' ατέν την ψύμ χρωστώ, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τα κορτζόπα είναι δέκα, / η τρυγόνα η τρυγόνα

τ' έναν θα παίρω γυναίκαν,/ η τρυγόνα η τρυγόνα.

Και φτερολογώ (τρομάζω) τα κορτζόπα, / η τρυγόνα η τρυγόνα

και άμον άγρες λύκος, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Καλαντάρ (Γενάρης) και νέον έτος / η τρυγόνα η τρυγόνα

κορ, εσέν θα παίρω εφέτος, / η τρυγόνα η τρυγόνα. 

Καλαντάρτς νεοχρονία,/ η τρυγόνα η τρυγόνα

κορ, εσύ εσέν ορία (φύλαξε) / η τρυγόνα η τρυγόνα. 

Κούντουρος (Φλεβάρης) εν ημψός / η τρυγόνα η τρυγόνα

να λελέβω (να χαρώ) το Χριστόσ' / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Ο Μαρτς φέρ τα χελιδόνια, / η τρυγόνα η τρυγόνα

κελαηδούν και λύνε τα χόνια / η τρυγόνα η τρυγόνα

 κατηγορούν τον Απρίλ / η τρυγόνα η τρυγόνα

ατός φερ και την Λαμπρήν, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Μάης Κολομηνάς, / η τρυγόνα η τρυγόνα

φα γάλαν, όντας πεινάς, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Τη Κερασινού (Ιούνης) ο ήλον, / η τρυγόνα η τρυγόνα

κ’ εφτάειοε άμον μήλον, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Έρθεν και ο χορτοθέρτς (Ιούλης) / η τρυγόνα η τρυγόνα

 έπαρ το καγάν (δρεπάνι) σο χερτς, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

 Άγουστον φερ τα γεμίσια (φρούτα) / η τρυγόνα η τρυγόνα 

ασήν κορυφήν σα νύχια, / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Ο Σταυρίτες (Σεπτέμβρης) ρεντσιπέρτς (γεωργός) / η τρυγόνα η τρυγόνα

έναν σπέρτς και πέντε παίρτς / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Ο Τρυγομηνάς (Οχτώβρης) ζεγκίντς (πλούσιος) / η τρυγόνα η τρυγόνα

φερ κρύα νερά και πιντς (πίνεις) / η τρυγόνα η τρυγόνα.

 Αεργίτα (Νοέμβρης) σο κρεβάτ / η τρυγόνα η τρυγόνα

κορ, να ησυχάζ τ' ομάτσ' / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Έρθεν κι ο Χριστιενάρτς (Δεκέμβρης) / η τρυγόνα η τρυγόνα

 έπαρ την χαράν (γάμο) σ’ ομάτσ' / η τρυγόνα η τρυγόνα.

Γεώργιος  Κανδηλάπτης- Κανις
Αρχείο Πόντου 13
1948, 80-82

Η «Τρυγόνα» είναι τραγούδι και χορός.

Τόσο από το περιεχόμενο του τραγουδιού, όσο και από την εικόνα του χορού, συγκροτείται ένας μύθος, που εκφράζει και παρουσιάζει τη δύσκολη ζωή μιας νοικοκυράς. Η Τρυγόνα είναι η κοπέλα, που ατύχησε στο γάμο της. Πήρε άντρα ανάξιο, «μυξέαν». Μοχθεί νύχτα-μέρα μέσα στο σπίτι. Ανεβαίνει όμως και στο βουνό για ξύλα.

Ο ομώνυμος χορός αποτελεί θετική συμβολή στην έννοια του μύθου. Από το μάζεμα των ξύλων «τσατσία» ξεκινά η χορευτική διαδικασία. Οι χορευτές σκύβουν προς τα δεξιά σε δυο φάσεις και απότομα κινούνται προς τα αριστερά. Οι κινήσεις δείχνουν, ότι γίνεται μάζεμα ξύλων από τα δεξιά, που ρίχνονται έπειτα στα αριστερά.

Το άγριο τοπίο του δάσους προκαλεί δέος στην ψυχή της Τρυγόνας, η οποία, για να το εξουδετερώσει ψυχολογικά, τραγουδά τον καημό της. Διασκεδάζει ταυτόχρονα τη σκληρή της μοίρα. Έτσι, το δράμα της γίνεται τραγούδι και χορός της ζωής.

Ο μύθος της Τρυγόνας παρουσιάζει μια δραματική πτυχή της κοινωνικής ζωής του ποντιακού λαού. Εμφανίζει ένα κοινωνικό πρόβλημα. Η ποντιοπούλα αντιμετωπίζει την αρνητική συμπερι­φορά του ανάξιου συζύγου της. Όμως, δεν πτοείται. Οδηγείται από την κοινωνική ιδέα, να προστατέψει την οικογένεια, τα ηθικά και οικονομικά συμφέροντά της. Δεν υποκύπτει στη μοίρα της. Επι­στρατεύει τις ψυχικές της δυνάμεις και νικά τις αντιξοότητες.

Αναδεικνύεται, έτσι, ηρωίδα της ζωής, καταξιώνοντας τις ηθικές αξίες.