ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ "ΤΑ ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ" ΜΕΡΟΣ 2ο

Το άλλο θέμα που συζητήθηκε και που είναι από τα πιο σπουδαία, είναι η διάκριση που πρέπει να κάνομε μεταξύ της λόγιας παράδοσης και της δημοτικής. Η λόγια παράδοση είναι σύγχρονη ή όχι με τη δημοτική; Να μην περιμένουμε μία λόγια παράδοση η οποία να είναι μεταδημοτική.
 Εννοώ ότι όταν o Αρέθας γράφει για ραψωδούς οι οποίοι περνάνε από σπίτι σε σπίτι "δι' οβολόν" και τραγουδούν κατορθώματα μεγάλων ανδρών, και μιλάει για Παφλαγόνες, δεν πρέπει ξεχνάμε ότι τον 10ο αιώνα η Παφλαγονία έχει διαστάσεις γεωγραφικές πολύ μεγαλύτερες από την Παφλαγονία την πραγματική, δηλαδή φθάνει μέχρι τη Χαλδαία και την Τραπεζούντα. Αυτό είναι παρατήρηση εσωβυζαντινή.

Αυτή η δημοτική ακριτική παράδοση δίνει συγχρόνως μία γένεση λογίας παράδοσης. Έχομε τη λόγια παράδοση και μπορούμε να την χρονολογήσουμε εξαιτίας του έπους, αλλά οπωσδήποτε το έπος στις επτά διασκευές που έχομε (βάζω και των Αθηνών), οπωσδήποτε δεν είναι το πρώτο κείμενο. Οπότε, αν υπήρχε και λόγια παράδοση μαζί με την ακριτική, έτσι όπως την ξέρομε, είναι ένα θέμα.

 Υπογραμμίζω μόνο ότι έχομε μεσαιωνικές και αναγεννησιακές αν θέλετε, και λόγιες παραδόσεις των ακριτικών επών, που μας μεταφέρουν -και αυτό είναι το σημαντικό -από την περιφέρεια στο κέντρο. Κι εκείνο που πρέπει να πούμε είναι ότι, ενώ τα δημοτικά λαϊκά, οπωσδήποτε επικά ακριτικά ηρωικά, είναι τα τραγούδια της περιφέρειας, φθάνουμε με την σύνταξη του έπους στο κέντρο. Κι εκεί γίνεται η εκμετάλλευση των πραγμάτων, δρωμένων  και θεμάτων από την κεντρική εξουσία.

Αυτό είναι ένα από τα θέματα που πρέπει να εξετάσουμε. Άλλο τώρα αν εξαιτίας ακριβώς της κεντροποίησης, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, των ακριτικών που ήταν έξω, συνοριακά, -όταν κεντροποιούνται, όταν φθάνουν στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή, αυτά τα ακριτικά δίνουνε τροφή για επιδράσεις και επιρροές σε ξένη λογοτεχνία, γιατί δεν είναι κοσμοπολίτικη η Καππαδοκία, αλλά είναι κοσμοπολίτικη η Κωνσταντινούπολη. Όπως μας λέει ο Τζέτζης, όταν λέει βγαίνω από το σπίτι μου λέω καλημέρα σε δεκατρείς γλώσσες. Και αναφέρει ποιες είναι αυτές. Περιττό να σας πω ότι οι περισσότερες από αυτές είναι άγνωστες σήμερα.

 Αυτή η κεντροποίηση των ακριτικών πραγμάτων μέσα από την συγγραφή του έπους κάνει να έχομε επιδράσεις σε ξένες φιλολογίες. Έτσι, o Βοκκάκιος με την Θηστιίδα, έτσι ασφαλώς η Ζωή του Σωτήρα στην Ολλανδία, όπου λέγεται ότι δεν πρέπει να γίνεις σαν το Διγενή, γιατί αυτός ερωτεύτηκε μία γυναίκα κι αυτό, όταν θες να ζήσεις ηθικόν βίο δεν πρέπει να το κάνεις, έτσι οι δανεισμοί διαφόρων θεμάτων, έτσι φθάνουμε και στις "Χίλιες και μία  νυχτες", οι οποίες ακριβώς όπως λέγεται από τους ειδικούς, δεν μπορώ να πω ότι είμαι ειδικός, έχει κάποια γνώση ανάγνωσης των ακριτικών επών.

Για να φθάσω στο Βελισάριο της αγαπητής μου φίλης, ο οποίος Βελισάριος είναι  κεντρογενές θέμα. Μολονότι ο Γεωργιλλάς είναι Ρόδιος, ωστόσο βρισκόμαστε σε μία έκφραση της κεντροποίησης των ακριτικών στοιχείων, όπως η λόγια, η κατ' εξοχήν λόγια, εκδοχή. Γι' αυτό άλλωστε αυτός o Βελισάριος βρίσκεται σε όλη την Ευρώπη και πρέπει να πω φτάνει από πρωτεύουσα σε πρωτεύουσα. Κι αυτό πρέπει να το προσέξουμε. 
Δεν έχει γίνει ποτέ ακριτικός ήρωας ο Βελισάριος, είναι ένας από τους κατ' εξοχήν κεντρικούς ήρωες. Αλλ' αυτό μας οδηγεί σ' εκείνο που έλεγε ο κ. Topalov γιατί ακριβώς διαλέγουμε τόσο κεντρώους ήρωες και φθάνομε στο ιδεολογικό υπόβαθρο, που έχει χρήση των ακριτικών πραγμάτων και γίνεται μια ιδέα της εθνικής - εθνικιστικής θα έλεγα ιστορίας των λαών. 
Γι αυτό μας μίλησε η κ. Καμηλάκη χτες κατά τρόπο τελείως αναλυτικό και σημαίνοντα, όπου βλέπομε την χρησιμοποίηση των ακριτικών θεμάτων για τη Μεγάλη ιδέα, για λόγους τέλος πάντων που δεν έχουν να κάνουν άμεσα με τα ακριτικά πράγματα. Οπότε περνάμε σε μια νέα χρήση των πραγμάτων, μέσα από την κεντροποίηση των ακριτικών επών. Γι αυτό θα ήθελα να υπογραμμίσω πολύ περισσότερο αυτή τη λέξη, μετά από τον πανακριτισμό. Θα ήθελα, να υπογραμμίσω τη λέξη κεντροποίηση.

Θα ήθελα να σταματήσω τώρα, αν έχετε λίγο χρόνο, στην επίδραση των ακριτικών τραγουδιών όταν αυτά περπατούν. Μέχρι πού περπατά ένα ακριτικό τραγούδι. Νομίζω μπορεί να περπατήσει ένα ακριτικό τραγούδι από πλησίον σε πλησίον αλλά μέσα από μορφές επίσης λαϊκού μαζέματος, δηλαδή ένα λαϊκό τραγούδι δεν φθάνει με το  περπάτημά του στην Κωνσταντινούπολη. Επιμένω πάντοτε. Δηλαδή στην Κωνσταντινούπολη δεν φθάνει με τον Νικηφόρο Φωκά και τα στρατεύματά του. 

Δηλαδή αυτό το περπάτημα των ακριτικών τραγουδιών που μας το έδειξε τόσο καθαρά ο Ευσέβιος, μιλώ για περπάτημα μεταξύ Γαλλίας και Προβηγκίας, αυτό το περπάτημα που μπορεί να καταγραφεί στη γεωγραφία των πανδοχείων. Δηλαδή, αν πιάσετε ποια είναι τα πανδοχεία στις διάφορες περιοχές αν φθάσετε στο Ακ-Σεράι π.χ., που ήτανε το μεγάλο πανδοχείο των χρόνων των Σελτζουκικών, εκεί ασφαλώς έχομε μία ανταλλαγή τραγουδιών γιατί όσοι περνούν την ώρα τους εκεί τραγουδούν.
 Και πρέπει να σας πω- μια παρένθεση είναι αυτό- ένα από τα κείμενα τα άγνωστα του Οιναιότη, ο οποίος το 1325 μ.Χ. φεύγει από την Κωνσταντινούπολη, να πάει να δει τον πεθερό του στο Γάννο, στα Γαννόχωρα, ακριβώς περνάει τα βράδια του στα πανδοχεία (τρία βράδια) και περιγράφει τι γίνεται μέσα σ' αυτά τα πανδοχεία. Εκτός του ότι η ωραία πανδοχεύς προσπαθεί να κοιμηθεί μαζί του κι όλα τα συνηθισμένα, πως περνάνε τα ψεύτικα νομίσματα ο ένας στον άλλον, οβολούς, οι οποίοι δεν ήτανε «πολιτευόμενοι», οι οποίοι δεν χρησιμοποιούνταν τότε. Μεταξύ άλλων, λέει λοιπόν, ότι και τραγουδήσαμε και ακούσαμε τα τραγούδια των άλλων κλπ. Ο ρόλος των πανδοχείων για τα τραγούδια που κυκλοφορούν ίσως είναι ένα αρχαίο λογικό πρόβλημα που πρέπει να μας απασχολήσει.

Θα ήθελα να προχωρήσω σε τρία θέματα, που μου φαίνονται αρκετά σοβαρά: Πρώτον κοινωνιολογικού κατόπιν ανθρωπολογικού και τέλος ιστορικού ενδιαφέροντος. Όσον αφορά τα θέματα κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος, θα πρέπει κάποτε να σταθούμε όλοι οι ερευνητές να δούμε ποιος είναι ο τύπος τον ακριτικού ήρωα. Όλοι λέμε είναι Ηρακλής, είναι Αχιλλέας, είναι........όλα αυτά είναι σωστά αλλά, όταν φθάσουμε στην αναλυτική περιγραφή αυτού του τύπου θα διαπιστώσουμε ότι τότε Ευρώπη, Ασία και Αφρική είναι το ίδιο πράγμα. Οπότε εκεί πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Επειδή είναι ανδρείος, επειδή σκοτώνει εύκολα, άντε χίλιους έκοψε κι άλλους δυο χιλιάδες και τα λοιπά. Αυτό μας πάει παντού. Είναι λίγο σαν την ιδέα της Ευρώπης: Αθήνα, Ρώμη και Ιερουσαλήμ. Άρα όλη η Αμερικανική Ήπειρος είναι Ευρώπη, και μάλιστα πολύ περισσότερο από ότι η ίδια η Ευρώπη. Αυτό ήταν παρένθεση βέβαια. Εκεί πρέπει να είμαστε πάρα πάρα πολύ προσεκτικοί και γι' αυτό εγώ θα ήθελα να σταθώ σε άλλα χαρακτηριστικά, τα οποία χαρακτηριστικά είναι ο υπαρξιακός ήρωας. Τι ζητάει με το ηρωικό του στάσιμο.

Δηλαδή ο ερωτικός ήρωας (Τριστάνος και Ιζόλδη) με τον υπαρξιακό ήρωα, είναι πρόβλημα της Δύσης, το πρόβλημα θα το κοιτάξουμε ίσως πιο πολύ στο Παρίσι, γιατί η Δύση δεν έχει την έννοια της ενότητας της πολιτικής που έχει η Βυζαντινή αυτοκρατορία. Στη Δύση είτε είσαι Βουργουνδός, είτε είσαι από τη Βοημία κατά κάποιο τρόπο είσαι κάτω από τον Πάπα. Κατά κάποιον τρόπο, είσαι σε μία κοινότητα, που δεν μπορεί να είναι διαχωριστική, ενώ σε μας το πρόβλημα που μπαίνει είναι η σχέση των ακριτικών ηρώων με την εξουσία. Είναι ένα από τα πράγματα που μας οδηγεί στις παρεκκλίσεις ακριβώς της περιφέρειας απέναντι στο κέντρο. 

Άγγελος  Σικελιανός

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σικελιανός περιγράφει έναν ακρίτη, o οποίος είναι πάνω απ' όλα Παυλικιανός. Όπως δεν είναι τυχαίο στο έπος ότι o αυτοκράτορας ο οποίος φθάνει για να επισκεφθεί τον Ακρίτη δεν είναι άλλος από τον Βασίλειο, και πρέπει να το προσέξουμε γιατί δεν πρόκειται για τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο αλλά για τον Βασίλειο τον Μακεδόνα.

Οπότε αυτό το πέρασμα στους δύο χώρους είναι από τα πιο μεγάλα. Δε θα μιλήσω για το χαροπάλεμα ως ανθρωπολογικό θέμα γιατί κουραστήκαμε να τ' ακούμε αλλά μένω σ' ένα πράγμα: ότι το χαροπάλεμα είναι δυτικής ποιητικής επιρροής. Γιατί αν πάρετε το Χάρο όπως εμφανίζεται είναι ο Χάρος της Δύσης. Και αν υπάρχει κάποια τάση χαροπαλέματος στην Ορθοδοξία αυτή είναι η περίφημη η «Εις Άδου Κάθοδος του Χριστού», όπου νικά τον Άδη. Αλλά τέλος πάντων μεταξύ Χριστού και Διγενή δεν υπάρχει σύγκριση. Ούτε γίνεται το χαροπάλεμα στα μαρμαρένια αλώνια. Επιμένω ότι το χαροπάλεμα δεν υπάρχει στο έπος του Διγενή.

Ελένη Αρβελέρ

Το προφορικό αυτό κείμενο δεν το επεξεργάστηκε στην τελευταία του μορφή η Ελένη Αρβελέρ. Είναι απλώς απομαγνητοφωνημένο.