Με ημερομηνία 2 Μάη 1919 υπέβαλε και ο μητροπολίτης Χρύσανθος -ύστερα από συνεννόηση με τον Βενιζέλο- το δικό του υπόμνημα

«Εξοχώτατοι, διάφορα υπομνήματα επεδόθησαν εις την Συνδιάσκεψιν Ειρήνης επί του ζητήματος του Πόντου. Εν τούτοις επιτραπήτω μοι να προσθέσω και τούτο βασιζόμενον επί γεγονότων αναμφισβητήτων, τα οποία θα δυνηθώσι να φωτίσωσι την κρίσιν εκείνων, οίτινες ανέλαβον να δώσωσι τας σοβαράς αποφάσεις της ειρήνης.

Το τμήμα του Πόντου περιλαμβάνον το βιλαέτι Τραπεζούντος, μέρος του βιλαετίου Σεβαστείας (σαντζάκι Καραχισάρ, Αμασείας) μικρόν μέρος του βιλαετίου Κασταμονής (σαντζάκι Σινώπης), κατοικείται από πληθυσμόν υπερεξακοσίων χιλιάδων Ελλήνων, εις τους οποίους προσθετέον τας 250.000 Ελλήνων του Πόντου, καταφυγόντων εις τον Καύκασον και την Ν. Ρωσίαν. Μετηνάστευσαν εκεί από το 1880 φεύγοντες την τουρκικήν κακοδιοίκησιν και περιμένουν μετ' αγωνίας την απελευθέρωσιν της πατρίδος των, δια να επανακτήσωσι τας εστίας των...».

Το Συμβούλιο των Τεσσάρων στη σύνοδο ειρήνης : Λόιντ Τζορτζ, Βιττόριο Ορλάντο, Ζωρζ Κλεμανσώ και Γούντροου Ουίλσον

Εξηγεί σε ποια επίσημα στοιχεία στηρίζει τους υπολογισμούς του και συνεχίζει:

 «Ούτω το σύνολον των Ελλήνων του Πόντου ανέρχεται εις 850.000. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός είναι 1.068. 000 εξ ων πρέπει ν' αποσπασθώσι 235.000 δια την περιφέρειαν Λαζιστάν, ώστε μένουν 836.000 μουσουλμάνοι. Με άλλας λέξεις υπάρχει κατά προσέγγισιν ισότης του ελληνικού και μουσουλμανικού στοιχείου. Οι μουσουλμάνοι του Πόντου εκ διαφόρων γενεών υπάρχουν 340.000 πραγματικοί Τούρκοι, 200.000 Σουρμενίται, 50.000 Κιρκάσιοι, 200.000 Οφίται, 50.000 Σταυριώται.

 Οι τελευταίοι είναι Χριστιανοί τους οποίους η τουρκική κυβέρνησις παρά τας διαμαρτυρίας των, θέλει να κρατήση δια της βίας εις τον ισλαμισμόν. Οι Οφίται και Τονγιαλήδες δεν ελησμόνησαν την ελληνικήν των καταγωγήν. Οι Οφίται εξισλαμίσθησαν προ 180 ετών, φυλάττουσι ακόμη μερικάς χριστιανικάς συνηθείας, διατηρούσι το Ευαγγέλιον και πολύτιμα λείψανα, οι γυναίκες των γνωρίζουσι μόνον την ελληνικήν, αποκλειομένης πάσης άλλης γλώσσης. Υπό την ρωσικήν κατοχήν δι' αντιπροσώπων εζήτησαν να επανέλθουν εις τους κόλπους της μητρός Εκκλησίας αλλά η αίτησις των δεν ελήφθη υπ' όψιν.

Έναντι του πληθυσμού τούτου υπάρχουσι εν Πόντω 78.000 Αρμένιοι, 50.000 εις το βιλαέτιον Τραπεζούντος και οι υπόλοιποι εις τα σαντζάκια Καραχισάρ και Αμασείας. Ο ελληνικός χαρακτήρ του Πόντου επισήμως ανεγνωρίσθη κατά τον πόλεμον τούτον υπό των Τούρκων, υπό των Ρώσων και υπό των Αντιπροσώπων των Δυνάμεων της Αντάντ. Τα πειστικά έγγραφα τα συνοδεύοντα το έγγραφον τούτο, πιστοποιούν.

Κατά την προέλασιν των ρωσικών στρατευμάτων, δύο ημέρας προς της επελάσεως αυτών εις Τραπεζούντα ο βαλής Τζεμάλ Αζμή μου απηύθυνεν επιστολήν δια της οποίας μου ενεπιστεύθη την εξουσίαν μεθ' ενός Συμβουλίου εκ τριών Ελλήνων των κ.κ. Γ. Φωστηροπούλου, Π. Γραμματικοπούλου και Γ. Κογκαλίδου, υπό την προεδρίαν μου. Παραδίδων την εξουσίαν ο βαλής μου είπεν:

—Από τους Έλληνας απεσπάσαμεν τα μέρη αυτά και εις τους Έλληνας τα παραδίδομεν σήμερον. Σας παραδίδομεν επίσης τας εκκλησίας τας οποίας μετεβάλαμεν εις τζαμιά. Εάν τα νομίζετε καλόν μεταβάλετέ τα και πάλιν εις εκκλησίας.

Κατά τας διαπραγματεύσεις της παραδόσεως της Τραπεζούντος εις τα ρωσικά στρατεύματα έκαμα έκκλησιν εις την συνδρομήν του προξένου της Αμερικής κ. Ketzez ο οποίος ανέλαβε εν ονόματι της προσωρινής κυβερνήσεως, συνοδευόμενος υπό ενός αντιπροσώπου αυτής, τας διαπραγματεύσεις της παραδόσεως της Τραπεζούντος εις τα ρωσικά στρατεύματα.

 Ο αρχηγός των ρωσικών στρατευμάτων κατοχής στρατηγός Βλαδιμίρ Λιάχωφ με επεκύρωσεν εις την εκτέλεσιν των κυβερνητικών μου καθηκόντων, με συγκατάθεσιν δε τούτου διεξήγαγον δημοτικάς εκλογάς, αι οποίαι έδωσαν δημοτικόν συμβούλιον με μεγάλην ελληνικήν πλειοψηφίαν. 

Καθ' όλην την ρωσικήν κατοχήν κατά διαταγήν της κεντρικής κυβερνήσεως της Ρωσίας δεν ελήφθη κανέν μέτρον αφορών τους εντοπίους πληθυσμούς υπό των στρατιωτικών αρχών του τόπου πριν με συμβουλευθώσιν επισήμως.

Όταν οι Ρώσοι μετεσχηματίσθησαν εις μπολσεβίκους, εξηκολούθησαν ν' αναγνωρίζουν την εξουσίαν μου και να δεικνύουν την εμπιστοσύνην των εις το ελληνικόν στοιχείον. Με παρεκάλεσαν επιμόνως να λάβω μέρος εις τα Σοβιέτ, όπου δεν έπαυσα να παρακάθημαι, φροντίζων να μετριάζω τας μπολσεβικικάς υπερβασίας. Συγχρόνως ο κ. Colonel Chartigny μου έγραφε επιστολήν εν ονόματι των κυβερνήσεων Συμμάχων ζητών να διοργανώσω Σύνταγμα Ποντίων αναγνωρίζων ούτω την επιρροήν και την σπουδαιότητα του Ελληνισμού του Πόντου.

18 Γενάρη 1919. Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων

Καθ' όλον το διάστημα της ρωσικής κατοχής και καθ' ην στιγμήν η περιοχή έμενε άνευ στρατού κατοχής όλα τα στοιχεία ανεγνώριζον εμέ ως και τους συνεργάτας μου ως νομίμους Αρχάς και εδείκνυον την απόλυτον πίστιν. Οι Έλληνες εδείχθησαν αντάξιοι της εμπιστοσύνης αυτής, ηδυνήθησαν να εξασφαλίσουν την ζωήν και την περιουσίαν όλων των κατοίκων Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Παρά το θολόν των συνειδήσεων και τας εξαιρετικάς δυσκολίας, δεν έλαβον χώραν ούτε ταραχαί, ούτε φόνοι. Η επιστολή την οποίαν μου έστειλε ο Βεχήτ πασάς, αρχηγός της Γ' Στρατιάς πιστοποιεί τούτο.

Τα γεγονότα ταύτα αποδεικνύουν:

1)      Ότι ο ελληνικός πληθυσμός του Πόντου μετά την παλιννόστησιν των προσφύγων του Καυκάσου και της Ρωσίας γενικώς, εξισούται με τον μουσουλμανικόν.

2)     Ότι από τον μουσουλμανικόν πληθυσμόν μέγα μέρος είναι ελληνικής καταγωγής και δεν ελησμόνησαν ούτε την καταγωγήν αυτών ούτε την ελληνικήν γλώσσαν, την οποίαν εξακολουθούν να ομιλούν.

3)     Ότι δεν υπάρχει εις τον Πόντον παρά ασθενεστάτη αρμενική μειοψηφία.

4)     Ότι οι Τούρκοι ανεγνώρισαν τους Έλληνας ως τους μόνους διαδόχους των και τους μόνους ικανούς να κυβερνούν την χώραν, μετά την κατάλυσιν της τουρκικής Αρχής και εις αυτούς παρέδωσαν την εξουσίαν προ της εξόδου των.

5)     Οι Ρώσοι και οι αντιπρόσωποι των Συμμάχων ανεγνώρισαν την εντόπιον ελληνικήν κυβέρνησιν κατά τρόπον αδιαφιλονίκητον και εν πάση περιπτώσει, ανεγνώρισαν την επικρατούσαν επιρροήν του ελληνικού στοιχείου.

6)     Ο ιθαγενής πληθυσμός όχι μόνον υπετάγη εις την ελληνικήν κυβέρνησιν, αλλά έδειξε και απόλυτον εμπιστοσύνην.

7)     Εις τας πλέον δυσκόλους περιστάσεις η εγχώριος ελληνική κυβέρνησις και ο ελληνικός λαός εξησφάλισαν την τάξιν.

Επομένως υπό τους όρους τούτους είναι δίκαιον όπως το τμήμα του Πόντου αποτελέση αυτόνομον Ελληνικόν Κράτος, συμφώνως με την ακλόνητον θέλησιν του πληθυσμού του, αποφασισμένου να μην υποφέρη κανένα ξένον ζυγόν...»