Επαναπατρισμός Σανταίων, εξανθηματικός τύφος στη Σαντά

Μέχρι τέλη του  Ιούλη του 1916 επανέκαμψαν από τον Καύκασο πολλοί Σανταίοι με τις οικογένειες τους και αποφάσισαν να εγκατασταθούν οριστικά στη Σαντά, γιατί δεν είχε κανένα νόημα η απομάκρυν­ση των οικογενειών τους από την γενέτειρα, εφ’ όσον η Ρωσία θα εξακολουθούσε να κατέχει τον Πόντο. Επίσης είχαμε και πολλούς Σανταί­ους, οι οποίοι από τον φόβο της στρατολογίας κατέφυγαν στη Ρωσία  και με την Ρωσική κατοχή  επανέκαμψαν στην γενέτειρά τους.

Αργυρούπολη-Gümüşhane

Μέσα στην Ρωσική κατοχή πολλοί Σανταίοι και μάλιστα οι Κουρτιδαίοι κατόρθωσαν να εφοδιασθούν με καινούργια όπλα διαφόρων προε­λεύσεων  και τα όπλα αυτά μαζί με τα άλλα που στάλθηκαν αργότερα στη Σαντά από την «Ένωση» ωφέλησαν τους αντάρτες της Σαντάς στον αγώνα τους.

Αρχή του 1917 ο Σανταίος εργολάβος Γεώργιος  Λαζαρίδης πήρε κυβερνητικές δουλειές οδοποιίας από τις Ρωσικές  Αρχές μεταξύ Ερζερούμ και Γκιουμουσχανέ  και πολλοί Σανταίοι υπεργολάβοι ωφελήθηκαν απ’ αυτόν, γιατί η τιμή των έργων αυτών ήταν συμφέρουσα, και γιατί εύ­κολα μπορούσαν να βρουν  ντόπιους Τούρκους  εργάτες.

 Τέτοιοι υπεργολάβοι ήσαν οι Χρυσόστομος Παυλίδης, Δαμιανός Σωτηρόπουλος, Κων/νος Σωτηρόπουλος, κ.ά.. Οι δουλειές αυτής της οδοποιίας γίνονταν κοντά στο μέτωπο, οι δε Ρώσοι φαντάροι πουλούσαν εκεί σε εξευτελιστική τιμή ρούχα υποδήματα και τρόφιμα στους υπεργολάβους  και έτσι πέρασαν όλοι τους καλά την χρονιά αυτή. Κάθε υπεργολάβος κέρ­δισε τότε αρκετές χιλιάδες ρούβλια  και η Σάντα είδε προκοπή κατά την Ρωσική κατοχή.     

Κατά την ρωσική κατοχή πήρε τεράστια ανάπτυξη ή πατατοκαλλιέργεια στη Σαντά.

Στην αρχή του πολέμου  άρχισε να φαίνεται ο εξανθηματικός τύφος στην Τραπεζούντα και σε μερικά χωριά, μα κατά την Ρωσική κατοχή το κα­κό κορυφώθηκε. Και στη Σαντά μας έφτασε ο  εξανθηματικός τύφος , ο  οποίος έκανε θραύση προπαντός στο Πιστοφάντων. Εκεί κάποιος νέος, ο ξενι­τεμένος  Αριστείδης Τσακμακίδης, έφτασε το 1917 στη Σαντά και είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει οριστικά την ξενιτειά και να ζήσει στην πατρίδα του με τους αγαπημένους του. Η οικογένεια του ολόκληρη και προπαντός η γυναίκα του Κυριακή , το γένος Ισαάκ Καγκέλ ήταν βουτηγμένη στον εξανθηματικό τύφο, αυτός δε παρουσιάστηκε ανάγκη να περιποιείται τους αρρώστους σπιτικούς του ώσπου κόλλησε και αυτός και έπεσε χωρίς να σηκωθεί.  Το ίδιο έπαθαν και πολλοί άλλοι Σανταίοι.

Μιλτιάδης  Κ.  Νυμφόπουλος

Εκπαιδευτικός

Ιστοριογράφος της Σαντάς