Στο σημερινό πέμπτο μάθημα της ποντιακής διαλέκτου, Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ποντιακή διάλεκτος μιλιέται και σήμερα. Ιδιαιτέρως πρέπει να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι τη χρησιμοποιούν αρκετοί ως όργανο έκφρασής τους, είτε από αγάπη και νοσταλγία για τις πατρίδες των γονέων τους είτε επειδή είναι μια γλώσσα πολύ εκφραστική, κυρίως στη λογοτεχνία.
Η διδασκαλία της ποντιακής διαλέκτου, επομένως, είναι χρήσιμη, περισσότερο για να μείνει σωστά γραμμένη στη λογοτεχνία, στο θέατρο και στα γλωσσικά και γλωσσολογικά κείμενα. Παραθέτουμε μόνον κάποιες λεξιλογικές ερμηνείες και γραμματικές παρατηρήσεις στο τέλος κάθε μαθήματος. Στον διάλογο του πέμπτου μαθήματος παίρνουν μέρος η Λισάφ και η Νάστα. Θέμα του μαθήματος είναι οι τύποι του ρήματος φέρω.
 |
| Φροντιστήριο Αργυρούπολης |
Πράξη Β"
Το σπιτικό του Πάντζον. Μερικές καρέκλες, ένα τραπέζι και ένας καθρέφτης κρεμασμένος στον τοίχο.
ΛΙΣΑΦ Έμορφα, έμορφα, πολλά έμορφα και ξαν έμορφα. Όλεν την ημέραν το χτέν’ σο χέρ’ν ατ’ς και όλεν σην αϊνάν. Εθαρείς τη βεζύραγα η θαγατέρα έν'. Τσούνας θαγατέρα, το μαντρίν ντ’ εσκύλαξεν ’κ’ ελέπ’ς. ’Κι λες και μΐαν ας πάω σπογγίζ’ άτο. Εθαρείς εγώ είμαι νυφάδ’. Όλα ας εμέν’ αναμέντς. Ξάι εντροπήν έεις; Όσον πόσον θα ζω να ευτάγ’ ατα;
ΝΑΣΤΑ (Αλαφιασμένη όσο μιλούσε η πεθερά της). Ξαν ντ’ εγράεψες μετ’ εμέν’; Γιατί όντες ελέπ’ς με αμάν τσιτώντς και λιβώντς; Ντο έεις μετ’ εμέν και ό,τι ευτάγω όλα πειράζ’νε σε; Η καρδία σ’ πέτραν έν', άνθρωπον ’κι πονείς.
ΛΙΣΑΦ Αβούτο ντο πράμαν έν’ και τρις την ώραν σην αϊνάν κιάν’;
ΝΑΣΤΑ Ατό πα επείραξε σε; ’Κι θα εντρεπεσαι όντες θα λένε οι χωρέτ’ η νύφε τη Λισάφ’ς τσιπ επιδεύεν εκείνε εκείνεν άμον πουγαλεμέντσα;
ΛΙΣΑΦ Τέρεν εσύ την λασούραν ντο λέει. Νέ κουτσή, εσύ άλλο δεν ’κ’ ευτάς, ή τη μάνα σ’ θα εράεις ή σην αϊνάν κιάν’ οα στέκ’ς. Εθαρείς ατό έν’ η δουλεία σ’.
ΝΑΣΤΑ Αρ’ κανείται.
ΛΙΣΑΦ Τίναν λες κανείται;
ΝΑΣΤΑ Εσέν λέγω και πολλά μ’ εμπαίντς σο αίμα μ’.
ΛΙΣΑΦ Μώ σε, μώσε, το σωστόν πα ’κι θα λέμε.
ΝΑΣΤΑ Ναι, ναι, τ’ εσά όλα σωστά είν' τη νύφες όλα ζαρωτά.
ΛΙΣΑΦ Τερείς, τερείς εσύ γλώσσαν, σο στόμαν ατ’ς ’κ’ εχωρεί. Πέντε πιθαμάς, τορμπάν θέλ'.
ΝΑΣΤΑ Ναι ν’ αϊλί εμέν σ' εσέν, εσύ κάθεν καικά ρούεις.
ΛΙΣΑΦ Τέρεν εσύ το σοχράτ', θα ευτάει. με και κολατί(γ)ουμαι. Ήμαρτα, θεέ μ', σ'χώρα με.
ΝΑΣΤΑ Αργώς επέμ’νες. Εσέν, ζατί, σίτα στέκ’ς πιάν’νε σε οι δαβόλ’, εθαρείς σάρ’ έεις.
ΛΙΣΑΦ Κρά’ το στόμα σ’, μάρσα.
ΝΑΣΤΑ Εσύ θα λες κ’ εγώ θα στέκω;
ΛΙΣΑΦ Τσούρ’ άτο, είπα.
ΝΑΣΤΑ Θα λέγω, κανείται ντ’ εποίκα υπομονήν.
ΛΙΣΑΦ Οστ, είπα, κανείται ντο ύλαξες. Σην πόρτα μ’ σκυλίν’κι θέλω.
ΝΑΣΤΑ Σην αϊνάν πα ’κι αφήν’ με να τερώ, εθαρείς συννυφάδα είμες και ζελεύ’ με.
ΛΙΣΑΦ Νέκουτση, τ’ εσόν ποιον να ζελεύω; Το τσαρούχ’ το κατσί σ’ ή τα κοπάλα τα ποδάρα σ’;
ΝΑΣΤΑ Τ’ εμόν το κατσίν έν’ τσαρούχ’ γιόξα τ’ εσόν; Σην αϊνάν είδες ξάι τα κατσία σ’;
ΛΙΣΑΦ Ελέψ’ ατα εσύ, κανείται. Όντες έρχεσαι σ’ εμά τα χρόνα, ατότε θα λέγω σε πώς είν’ τα πράματα.
ΝΑΣΤΑ Ώσνα επαίρ’νες με καλέσσα έμ’νε, ατώρα όλα τα κουσούρα εγώ έχω.
ΛΙΣΑΦ Ντο λέει ξαν αβούτε ή τούρνα;
ΝΑΣΤΑ Χρυσέσσα έμ’νε, κι άμον εμέν κανείς ’κ’ έτον ώσνα επαίρ’νες με. Ενέσπαλλες ντο έλεες.
ΛΙΣΑΦ Ντο έλεγα;
ΝΑΣΤΑ Την Νάσταν ας ευτάγω νύφεν κι άλλο τιδέν ’κι θέλω. Ας σο κιφάλι μ’ κι απάν’ θα έχ’ ατεν.
ΛΙΣΑΦ Τ’ εμά τα χαβάσα άλλα έταν..
ΝΑΣΤΑ Και ποια έταν τα χαβάσα σ’;
ΛΙΣΑΦ Την Πελα(γ)ίαν να ευτάγω νύφεν. Κορτσόπον έμορφον, άμον σιλγάν και ψεμένον σην δουλείαν.
ΝΑΣΤΑ Ας εποίν’νες ατεν, με το ζόρ’ ’κ’ έρθα εκρεμίγα αδαπέσ’.
ΛΙΣΑΦ Εγώ αέτσ’ εύκολα 'κ' εχαλάλιζα σε τον Πάντζο μ' .
ΝΑΣΤΑ Ενέσπαλλες ντο έλεες όντες θα εγίνουσαν τα σουμάδα; Ας κρούγ’ ατα σο κατσί σ’. Να φορείς, να σκεπάεσαι, να πογιατίεσαι, να φορείς ζινίχα, βραχάλα!... Εγώ ’κ’ εχάρα τιδέν, εσύ όλα να ευτάς και χαίρεσαι.
 |
| Αργυρούπολη |
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
αϊνά (και ναϊνά) = καθρέφτης,
τσούνα = σκύλα,
ντ’ εσκύλαξεν = που βρόμισε,
ας πάω σπιγγιζ’ άτο = ας πάω να το σκουπίσω (ρ. σπογγίζω),
ξαν ντο εγράεψες = τι έπαθες πάλι, τι έχεις; (ρ. ογραεύω και ’γραεύω),
αμάν τιτσώντς και λιβώντς = αμέσως κατσουφιάζεις (ρ. τιτσώνω, λιβώνω),
χωρέτ’ - χωρικοί, συγχωριανοί,
Λισάφ = Ελισάβετ,
τσιπ’ επιδεύεεν εκείνε εκείνεν = εντελώς παραμέλησε τον εαυτό της,
άμον πουγαλεμέντσα = σαν βαργεστημένη, σαν να βαρέθηκε τον εαυτό της,
αρ’ κανείται = λοιπόν, φτάνει (αρκετά, μέχρις εδώ),
μώ σε, μω σε = τι μας λες,
ζαρωτά = στραβά,
τορπά= τουρβάς, σακούλι όπου τρώνε τα ζώα,
αϊλί = αλίμονο,
εσύ κάθεν καικά ρούεις = εσύ παρακάτω πέφτεις,
τέρεν εσύ το σοχράτ’ = βλέπε εσύ την τιποτένια,
ζατί = φυσικά,
σίτα στέκ’ς = εκεί που στέκεσαι,
εθαρείς σάρ’ έεις = νομίζεις ίκτερο έχεις,
κρα = κράτα (κρα και κράτ’ = προστακτ. του ρ. κρατώ),
τσούρα το = βούλωσε το (προστ. του ρ. τσουρώνω),
οστ = ουστ, επιφώνημα για διώξιμο σκύλου, καθώς και ενοχλητικών και επικίνδυνων ατόμων,
ντο ύλαξες = που γάβγισες (ρ. υλάζω),
κατσίν = μούτρο, πρόσωπο,
κοπάλα = χοντρά,
γιόξα = ή (διαζευκτικό),
ελέψ’ ατα εσύ= τα βλέπεις εσύ,
ώσνα = μέχρι,
αβούτε η τούρνανα= αυτή η ελαφρόμυαλη,
ενέσπαλλες = ξέχασες (ρ. ανασπάλλω),
χαβάσα = επιθυμίες,
σιλγάν = ;
ας εποίν’νες ατεν = ας την έκαμνες,
σουμάδα = αρραβώνες,
ας κρούγ’ ατα σο κατσί σ’= να τα χτυπήσω στα μούτρα σου, να σου τα θυμίσω,
να σκεπάεσαι = να βάλεις καπέλο,
να πογιατΐεσαι= να μπογιατίζεσαι, να βάφεσαι,
ζινίχα= χάντρες,
βραχάλα= βραχόλια.
Κλίση του ρήματος φέρω
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΣ
|
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
|
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
|
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ
|
φέρω
|
εφέρνα
|
έφερα & έγκα
|
φέρον
|
φέρεις & φέρτς
|
εφέρ’νες
|
έφερες & έγκες
|
|
φέρ’(ει)
|
εφέρ’νεν
|
έφερεν & έγκεν
|
φέρ’τεν
|
φέρο(υ)με
|
εφέρ’ναμε
|
έφέραμε & έγκαμε
|
|
φέρετε
|
εφερ’νετε
|
εφέρετε & έγκετε
|
|
φέρ’νε
|
εφέρν’ναν
|
έφεραν & έγκαν
|
Σημ. Ο αόριστος έγκα σύνθετος - εσέγκα= έβαλα μέσα. Χρησιμοποιείται ως αόριστος του ρήματος βάλλω και εξέγκα = έβγαλα, έβγαλα έξω ως αόριστος του ρήματος εβγάλλω, εβγάλλω.
ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΣ
|
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
|
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
|
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ
|
φέρκουμαι
|
εφέρκουμν’νε
|
εφέρθα
|
φέρθ’
|
φέρκεσαι
|
εφέρκουσ’νε
|
εφέρθες
|
φερθέστεν
|
φέρκεται
|
εφέρκουτον
|
εφέρθεν
|
|
φέρκουμες
|
εφέρκουμ’νες
|
εφέρθαμε
|
|
φέρκουστουν
|
εφέρκουστουν
|
εφέρθετεν
|
|
φέρκουνταν
|
εφέρκουνταν
|
εφέρθαν
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου