Γιατί είχαν σχετική ανεξαρτησία οι Σανταίοι;

Απ' τα πολύ παλιά χρόνια οι Σανταίοι είχαν το δικαίωμα της οπλοφορίας με κάποια τοπική και διοικητική  ανεξαρτησία, χάρη στο παρακάτω περιστατικό που αναφέρουν όσοι ασχολήθηκαν με την ιδιόμορφη τούτη και περήφανη βουνίσια πολιτεία:

Τους πρώτους αιώνες λένε , μετά την  κατάληψη της Τραπεζούντας απ' τον Μωάμεθ-1461-οι Τούρκοι πήραν στην κατοχή τους σε κάποια χώρα ένα σπουδαίοι μεταλλείο ασημιού,αλλά βρισκόντουσαν σε αμηχανία γιατί κανένας μεταλλουργός δεν κατάφερνε να λιώσει το μετάλλευμα.

Ο Σουλτάνος ρώτησε τότε ποιοι είναι οι καλύτεροι μεταλλουργοί της χώρας του κι ύστερα από έρευνα του είπαν ότι οι πιο καλοί τεχνίτες της δουλειάς ήσαν οι μεταλλουργοί της Σαντάς.

Φώναξαν τους Σανταίους στην Κωνσταντινούπολη και από κει τους έστειλαν στο Πελιγράδ (σ.σ. Βελιγράδι) έτσι λεγόταν ο τόπος όπου βρισκόταν το μεταλλείο, πήραν στα χέρια τους εκείνοι την δουλειά και σε λίγο διάστημα κατάφεραν αυτό που δεν είχε καταφέρει πριν κανένας άλλος.

Το ασήμι έλιωνε τώρα κανονικά και κάτω από την επιστασία των Σανταίων το δύσκολο και πλούσιο μεταλλείο έγινε τόσο αποδοτικό, που ενθουσιάστηκε ο σουλτάνος και ήθελε να κάνει κάτι καλό γι αυτούς τους τόσο ικανούς τεχνίτες του δοβλετιού του.

Ζήτησε να παρουσιαστούν μπροστά του κι' όταν ήλθαν τους είπε αφερίμ για την καλή τους τέχνη, και πρόσθεσε ότι έχουν την εύνοια του κι όποια χάρη θελήσουν θα τους την κάνει. Εκείνοι ζήτησαν τρεις μέρες προθεσμία για να σκεφτούν κι ύστερα απ' τις 3 μέρες ξαναπαρουσιάστηκαν   κάναν τους τεμενάδες τους και είπαν:

-Πολυχρονεμένε μας σουλτάνε, τίποτα άλλο δεν ζητάμε παρά να μας χαρίσεις τον τόπο μας. Να ζούμε ήσυχοι στα βουνά μας και κανένας να μη μας πειράζει.

Ισχανάντων Σαντάς

O σουλτάνος ευχαριστήθηκε από την απάντηση των αντρών εκείνων που αγαπούσαν τόσο την πατρίδα και τη λευτεριά τους και τους παραχώρησε υψηλό αυτοκρατορικό φιρμάνι, με το οποίο τους έδινε διάφορα προνόμια και όριζε μόνο αυτοί να κατοικούν την χώρα τους και να τους υπερασπίζονται οι τούρκικες πολιτικές και στρατιωτικές αρχές απέναντι σε όσους θα θέλανε να τους αδίκησαν η να πατήσουν την πατρίδα τους.

Έτσι η Σανταίοι έχοντας αποκτήσει τέτοια προνόμια σε καιρούς που οι Τούρκοι αγάδες κατάτρεχαν τη χριστιανοσύνη κι άρπαζαν ότι ήθελαν, συνήθισαν να σηκώνουν το κεφάλι ακόμα και στους πιο αιμοβόρους από δαύτους και να υπερασπίζονται το δίκιο και τη χώρα τους με τις ίδιες του δυνάμεις.