Οι Ρώσοι εγκαταλείπουν το μέτωπο...

Πανάρετος Τοπαλίδης

Την τότε ταραχώδη κατάσταση την διεκτραγωδεί πολύ καλά ο Πανάρετος Τοπαλίδης στο έργο του «Ο Πόντος ανά τους αιώνας» στις σελίδες 206, 207, 208 και 209
Μας λέει: «Μόλις εκθρονίστηκε ο Τσάρος την 27 του Γενάρη του 1917 και ανακηρύχθηκε από την προσωρινή κυβέρνηση της Ρωσίας το δόγμα «ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις και αποζημιώσεις» τότε βεβαιώθηκε πως όλες οι επαρχίες που καταλήφθηκαν επρόκειτο να επιστραφούν στους Τούρκους. Και επειδή δεν ήταν δυνατό να υπάρξει ασφάλεια ζωής όλοι οι παράγοντες του τόπου συμφώνησαν να αποκτήσουν ελευθερία κι αυτοδιοίκηση με υπέρτατη αποφασιστική προσπάθεια.
Βρίσκονταν λοιπόν στην υπηρεσία του Ρωσικού στρατού  αρκετοί Έλληνες αξιωματικοί και 20.000 Έλληνες φαντάροι. Επειδή η Ρωσική κυβέρνηση επέτρεψε να σχηματισθούν εθνικοί στρατοί  από τους  αλλοεθνείς στρατιώτες που υπηρετούσαν στο ρωσικό στρατό και σχηματίστηκαν οι στρατοί Γεωργίας Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν που εφοδιάστηκαν με ρωσικά όπλα, πολεμοφόδια κλπ, θα μπορούσαν και oι Έλληνες στρατιώτες να σχηματίσουν χωριστή  εθνική στρατιωτική  μονάδα που θα  ενισχυόταν και από Έλληνες εθελοντές του Πόντου που βρισκόταν στην κατοχή των Ρώσων. Έτσι θα σταματούσε η προέλαση των Τούρκων που θα υποχρέωνε φυσικά τους Γεωργιανούς και τους Αρμένιους να υπερασπιστούν από κοινού με τους  Έλληνες την πατρίδα τους  ενάντια στον κοινό  εχθρό, τον Τούρκο..
Έλειπε τότε η ηθική  εκείνη δύναμη που μπορούσε να επιβληθεί με το κύρος της, να συγκεντρώσει την εμπιστοσύνη και να επωφεληθεί από κάθε ευκαιρία για να ενώσει τις εθνικές δυνάμεις σε μια κατεύθυνση. Οι 'Ελληνες αξιωματικοί του ρωσικού στρατού και το Εθνικό Συμβούλιο του  Αντικαύκασου φρόντισαν πολύ να διοργανώσουν ελληνικό στρατό από τους 'Ελληνες του διαλυόμενου Ρωσικού στρατού  και Ρώσοι επιμελητές παρακαλούσαν να πάρουν στην κατοχή τους την περιουσία του ρωσικού στρατού, ακόμα δε και ξένοι προθυμοποιήθηκαν  να καταταχτούν στα μελλοντικά ελληνικά τάγματα, μα η επιβολή τους πάνω στους Έλληνες στρατιώτες της Ρωσίας δεν ήταν τέτοια που  να επαρκέσει στην ευόδωση της προσπάθειας ταύτης.
Στην Τραπεζούντα υπήρχε τότε Ελληνικό Πολιτικό Σωματείο με τον τίτλο «Ένωσις» το  οποίο για να περιφρουρήσει το εθνικό ζήτημα του Πόντου εργαζόταν προς αυτή την κατεύθυνση. Τι να σου κάνει όμως  εφ' όσον δεν  είχε λεφτά και εφ’ όσον δεν αντιπροσώπευε όλη την περιφέρεια που κατείχε ο ρωσικός στρατός. Δυστυχώς για τον ελληνισμό του Πόντου όλα τα έθνη του Καυκάσου, Γεωργιανοί, Αρμένιοι και Μωαμεθανοί του Αζερμπαϊτζάν βρήκαν την ευκαιρία να διοργανωθούν και να θέσουν τις βάσεις της  εθνικής τους  ελευθερίας, ενώ ο ελληνικός λαός του Πόντου  έμεινε χωρίς καθοδήγηση. Εκ μέρους  του επίσημου κράτους δεν βρέθηκε και δεν στάλθηκε εκεί κανένας να μπορέσει να επιβληθεί με το κύρος της θέσης του  και να υποδείξει υπεύθυνα την  πρέπουσα κατεύθυνση.

Ο Χρύσανθος προσφωνεί το Νικολαο Νικολάγιεβιτς
(αδελφό του τσάρου) στις 17/30-7-1916

Οι Πόντιοι που μπλέχτηκαν για πρώτη φορά σε τέτοιες φροντίδες, εκτός που δεν ήσαν προπαρασκευασμένοι δεν  επαρκούσαν κιόλας στην ευόδωση της υπόθεσης ούτε στηρίζονταν στην γενική εμπιστοσύνη, ούτε μπορούσαν να συνεννοηθούν, ούτε τολμούσαν ν' αναλάβουν όλη την ευθύνη, ούτε δε και μπορούσαν να είναι αμέριμνοι, γιατί τους πίεζε η κατάσταση. Έτρεχαν εδώ κι  εκεί ανήσυχοι, δεν μπορούσαν μήτε να δράσουν μήτε ν' αδρανήσουν, ήθελαν να φανούν πως στηρίζονται σε μυστικοπαθείς εμπνεύσεις  και με τέτοια πράγματα δεν ήταν δυνατόν να συγκρατήσουν την κατάσταση. Από τις 15 του Γενάρη ως την 1 του Μάρτη εκτοπίστηκαν  από τους Τούρκους και έφυγαν στη Ρωσία 45.000 'Ελληνες της  επαρχίας Χαλδίας, 5.000 της  επαρχίας Ροδοπόλεως και 26.000 της επαρχίας Τραπεζούντας.
Τις τελευταίες μέρες της ρωσικής κατοχής, όταν τα ανταρτικά σώματα των Τούρκων πλησίασαν στην Τραπεζούντα κι ο κίνδυνος ήταν άμεσος, οι κοινοτάρχες της Τραπεζούντας  επιχείρησαν να εξοπλίσουν τον ελληνικό λαό και να φέρουν  αντιπερισπασμό στους Τούρκους. Αλλ' ήταν πια αργά και η απόπειρα που έγινε χωρίς διοργάνωση, χωρίς ορισμένη κατεύθυνση και χωρίς σαφείς  οδηγίες στους άνδρες που οπλίζονταν είχε ως αποτέλεσμα την διάλυση των οπλισθέντων*  και την διάψευση των ελπίδων των κοινοταρχών της Τραπεζούντας για την ενίσχυση του αγώνα από την Ουκρανία , την Γεωργία και την Αρμενία"



* Σημείωση Σύνταξης: Όλοι οι άντρες της περιφέρειας Τραπεζούντας που οπλίστηκαν από το Σωματείο  "Ένωση" απειλήθηκαν από τους Τούρκους τσετέδες  και τους παράδωσαν τα όπλα τους, μόνοι  οι Σανταίοι  και λίγοι Γαλιανίτες κράτησαν τα όπλα τους και τίμησαν μ' αυτά την πρώτη πατρίδα τους και γενικά τον Ελληνισμό του Πόντου.