ΑΠΟ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ΕΙΣ ΣΑΝΤΑ (συνέχεια και τέλος)

Την επιούσαν, μετά του μιντίρη και άλλων εκ των γειτο­νικών χωρίων και ικανών ρεϊζίδων απο πολυετίας νεμομένων τα παρχάρια των μερών τούτων, μετέβημεν εις το διαφιλονικούμενον παρχάριον ένθα εζητήθησαν εκατέρωθεν αι αναγκαίαι πληροφορίαι και εξετάσθη εν Χοτζέτι μερή (έγγραφο ιδιοκτησίας δημόσιας έκτασης) 391 ετών εκδοθέν συνεπεία δια­φοράς περί άλλου παρχαρίου, Κοβλακιάς  καλουμένου, μεταξύ Σαντάς και Γαλλιαίνης και εν ω μετά θαυμαστής ακρίβειας κα­θορίζονται τα σύνορα Σαντάς, εντός των οποίων περικλείεται και το διαφιλονικούμενον μέρος. 

Ανεγνώσθη ομοίως και εν Φιρμάνιον (αυτοκρατορικό διάταγμα) του Σουλτάν Μεχμέτ υιού του Σουλτάν Ιπραχήμ, αναγνωρίζον ως ιδιοκτησίαν των Σανταίων τα παρχάρια  αυτών και απαγορεύον πάσαν ξενικήν επέμβασιν και υπερβασίαν. Και όμως απέναντι σαφών και αναμφισβητήτων τίτλων ιδιοκτησίας, οι γείτονες Τούρκοι απο τεσσαρακονταετίας περιοδικώς επιχειρούσι να κατάσχωσι το μέ­ρος ενθαρρυνόμενοι και υποστηριζόμενοι υπο των οργάνων του Κομιτάτου, εκχερσώσαντες προ τινων μηνών περι τα εκατόν στρέμματα γης παρά τον νόμον, απαγορεύοντα ρητώς την με­τατροπήν λειμώνων εις αγρούς.

Το Τάς-κιοπρού είναι σταθμός επί της οδού Τραπεζούντος - Βαϊβούρτης εν καταλλήλω τοποθεσία όπου παραδόξως η ομί­χλη σπανιώτατα κατέρχεται και οπου παραμένουσιν επί 5-6 μήνας μερικοί ομογενείς και Τούρκοι ξενοδόχοι και παντοπώλαι, ων ο εις Κωστής καλούμενος, νέος ευσταλής και εύσωμος, εφάνη περιποιητικώτατος. Δεν λησμονώ ιδία τον άδολον και εύγεστον καφέ του, αφού εν ταις πόλεσι δεν είδον παρασκευαζόμενον τοιούτον αρωματώδη καφέ. Παρά τον σταθμόν τούτον υπήρ­χεν άλλοτε και σταθμός χωροφυλακής καταργηθείς χάριν οικο­νομίας, ενώ είναι απαραίτητος δια την τάξιν και ασφάλειαν. Η Κυβέρνησις κάμνει πολλάκις τοιαύτας οικονομίας δια να σουφρώση οσον το δυνατόν περισσότερον ο Δζαβήτ βέης. Ενταύθα οχι σταθμός αλλ’ αυτή η έδρα του Ναχιέ πρέπει να μεταφερθή.

Το χωρίον Σαντά αριθμούν άνω των χιλίων οικογενειών, κείται μεταξύ δασωδών ορέων και παρουσιάζει μακρόθεν θέαμα διότι αι οικίαι είναι πυκνώς εκτισμέναι και πλησίον αλλήλων κείμεναι, ούτως ώστε αποβαίνει δυσχερής πάσα ληστρική επίθεσις. Ένεκα της ομίχλης περικαλυπτούσης τα μέρη ταύτα πάντοτε και της σπουδής μου όπως επιστρέφω εις την εργασίαν μου, δεν ηδυνήθην δυστυχώς να κατέλθω εις το χωρίον καίτοι οι δημο­γέροντες  εφάνησαν πρόθυμοι να μοι δώσωσι τιμητικήν φρου­ράν εκ των άξιων παλληκαρίων αν επεθύμουν να κατέλθω εις την Μονήν Σουμελά, πεντάωρον περίπου απέχουσαν.

Παρχάρ' σοι Σαντά

Το χωρίον Σάντα κέκτηται υψίστην σημασίαν εν τη Ελλη­νική Ιστορία του Πόντου. Μετά την κατάλυσιν της Ελληνικής Αυτοκρατορίας Τραπεζούντος, οι πυκνοί Ελληνικοί πληθυσμοί μη δυνάμενοι να υποφέρουσι τον καταθλιπτικόν ζυγον των κρα­τούντων ή μετενάστευον ή εξεβιάζοντο εις εξισλάμισιν. Ενώ δε πάντα τα Ελληνικά χωρία κατά τα μέρη ταύτα εξισλαμίσθησαν ως φαίνεται εκ των σωζομένων Ελληνικών ονομάτων αγρών και τοποθεσιών και συνόρων, μόνον τα ατρόμητα και ηρωικά τέκνα της Σαντάς κατώρθωσαν να διατηρώσι μεταξύ των απρο­σίτων εκείνων βράχων την θρησκείαν και τον εθνισμόν των καίτοι περιεκυκλούντο ένθεν μεν υπό της Γεμουράς ένθεν δέ υπό  των Σουρμένων.

 Εν τούτοις και αυτοί δεν εξέφυγον την δυνα­στείαν των Τερέπτηδων της εποχής εκείνης, αφού επί πολλά έ­τη ετέλουν φόρου υποτελείς προς την οικογένειαν Χαφούζ-ογλου, μέχρις ού προ 60-70 ετών απηλλάγησαν της δεσποτείας αυτού, όπως τεθώσιν υπο την προστασίαν ετέρου τιμαριούχου (τσιφλικά) του Ουτζουντζή-ογλου Αρδάσσης.

 Κατά την παράδοσιν  προ 60-70 ετών, γόνος τις εκ της οικογενείας του Τερέπτη Χαφούζ-ογλου, φιλοξενηθείς εν Σάντα και ιδών εκ του παρα­θύρου νύμφην ευειδεστάτην προσελθούσαν εις την βρύσιν, διέταξε τον μουχτάρην να την φέρη εις τον κοιτώνα του. Αμέσως ειδοποιήθησαν οι οικείοι της νύμφης και οι δημογέροντες του χω­ρίου και ενώ ούτοι ευρίσκοντο εν αμηχανία, ο δε αγάς  ανέμενεν ανυπόμονος την εμφάνισιν της θελξικάρδιου νύμφης, δύο νέοι οικείοι αυτής, εισελθόντες παρ’ αυτώ επυροβόλησαν και αφήκαν αυτον ύπνουν. Το πτώμα του ενταφιάσθη εκεί πλησίον και σώζεται ετι ο τάφος αυτού, τάφος του Μεχμέτ καλούμενος. Οι Σανταίοι τότε δια να αποφύγωσι την μανίαν του Τερέ βέη, εζήτησαν την προστασίαν του ισχυροτέρου Ουτζουντζή-ογλου, όστις και   επελθών   απήλλαξε και έθηκεν αυτούς υπο τήν αιγίδα του.

Σαντά

Οι Σανταίοι διακρίνονται επί φιλοπονία και φιλομουσία, τα δε μέρη αυτών είναι προσφορά δια την κτηνοτροφίαν. Εν τούτοις και παρ’ αυτοίς επικρατεί η αποδημία, επιταθείσα εσχάτως και δια της στρατολογίας. Από τίνος όμως ένεκα ελλείψεως εργα­σιών εν Ρωσσία, ήρχισαν να επιστρέφωσιν ίνα επιδοθώσιν εις την καλλιέργειαν. Οι Σανταίοι είναι μάλλον υψηλόσωμοι, υγιείς και μακρόβιοι και ενώ εν ταις πόλεσι το γήρας αρχίζει απο του 50 έτους, παρ’ αυτοίς αρχίζει απο του 70. Δια τούτο δε και έκ περιεργείας ηρώτησα γέροντα τινα μαυρογένειον και πολιον (ψαρό) ποίαν ηλικίαν άγει, ήκουσα δε μετ’ εκπλήξεως οτι ήγεν ηλικίαν 81 ετών. Η δε έκπληξις μου εκορυφώθη οτε με επληροφόρησαν οτι χηρεύσας ούτος επανειλημμένως, ενυμφεύθη τετάρτην φοράν! Και όμως ο γέρος ούτος ήτο ροδοκόκκινος και  απήρχετο εις τον μύλον φορτωμένος σίτον. Ο θέλων να ζη βίον μα­κράν, πρέπει να φύγη μακράν της τύρβης και του θορύβου των πόλεων.

(«Φάρος της Ανατολής» Τραπεζούντας, 12 Σεπτεμβρίου 1912, αριθ. 347). 

 Δημ. Γ. Αποστολίδου, Άρθρα και Χρονο­γραφήματα (1909-1912). 

Επιμέλεια Δ. Κοκκίνη-Ιατρίδου, Θεσ­σαλονίκη 1998, σ.σ. 175-177.