Η Τραπεζούντα παραδόθηκε

" Ήταν νωρίς το καλοκαίρι του 1461, οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, όταν ο Πορθητής, επικεφαλής μιας μεγάλης στρατιάς και με στόλο τριακοσίων πλοίων, ξεκίνησε για τον Εύξεινο Πόντο .... 

Όταν μετά την παράδοση της Τραπεζούντας, τα Οθωμανικά στρατεύματα πέρασαν τις πύλες της «ακαταμάχητης" πόλης, έκλεινε η ιστορία του ελεύθερου μικρασιατικού Ελληνισμού”.

Μαριάνα Κορομηλά: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ.

 Θα είχε περάσει μήνας περίπου από τη μέρα που έμαθαν τα θλιβερά νέα στο Ντιαρμπέκρ. Ο πόνος κι η θλίψη ήταν αποτυπωμένοι στα πρόσωπα όλων.

Οι συζητήσεις τώρα δεν περιστρέφονταν γύρω από θεολογικά θέματα, μήτε γύρω από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς έτσι καλλιεργημένοι που ήταν όλοι τους.

Ένα ήταν το θέμα, που τους απασχολούσε. Η αγαπημένη τους Τραπεζούντα.

Η χαμένη πια Αυτοκρατορία, με τις απέραντες εκτάσεις, τα περήφανα κάστρα της, τα ξακουστά μοναστήρια της, κι ο πόνος ήταν μεγάλος για όλους ……

Κι ακόμη, τους απασχολούσε η τύχη της αυτοκρατορικής οικογένειας…….

Η Δέσποινα Θεοδώρα με τις αρχόντισσες ένα γύρω, καθόταν σιωπηλή. Από την ώρα που άκουσε το κακό που έγινε, σαν κάτι μέσα της να μαρμάρωσε.

Οι μνήμες την κατέκλυζαν. Την τυρανούσαν. Δεν το χωρούσε το μυαλό της, πως όλα τελείωσαν για τη δοξασμένη Αυτοκρατορία των Μεγαλο-Κομνηνών.

Ντρεπόταν για την χωρίς μάχη, παράδοση της Τραπεζούντας από τον θείο της Δαβίδ. Επαναστατούσε με τον σύζυγό της, τον Μεγάλο Χασάν, που ορκίστηκε να προστατεύσει την Τραπεζούντα με κάθε τρόπο, με το σπουδαίο του στρατό και το ασύγκριτο ιππικό του. Κι η Σάρα Σατούν, η μητέρα του, με το αδιαφιλονίκητο διπλωματικό της δαιμόνιο,τι ακριβώς ρόλο έπαιξε; Τόσο δυνατά ήταν τα φιλότουρκα αισθήματα του Αμιρούτζη, ώστε να προδώσει την πατρίδα του και τον  αυτοκράτορά του, που τόσες τιμές είχε απ'εκείνον δεχτεί.

Η Δύση, ύστερα από τόσες υποσχέσεις, τι έκανε τελικά για ν'αποτρέψει αυτό το κακό; 

Τι θ'απογίνονταν, ο θείος της Δαβίδ κι η οικογένεια του;

 Ο Δυνάστης θα τηρούσε τις υποσχέσεις του ή θα τις παραβίαζε όπως έγινε και με την Τραπεζούντα και τους κατοίκους της, αν και έγινε παράδοση κανονική;

 Κι ο αγαπημένος της Αλέξιος, που παραγκωνίστηκε από τον θρόνο, ποιά τύχη θα είχε;

 Ολα τούτα μπερδεμένα γυρόφερναν στο μυαλό της, τυλιγμένα σ' ένα αδιαπέραστο πέπλο. Για ένα μονάχα ήταν σίγουρη, πως δεν υπήρχε πια, Τραπεζουντιακή

Αυτοκρατορία......

Δεν είχε πια Πατρίδα.....

Οι αρχόντισσες προσπαθούσαν νσ την φέρουν στην πραγματικότητα, μιλώντας για το πόσο χαριτωμένο παιδάκι ήταν ο μικρός Μακσούντ, δύο χρόνων τότε, κι η αδελφούλα του, μόλις λίγων μηνών. Όσο για τους άρχοντες, να τι ακουγόταν απ'αυτούς:

-Ανεπανόρθωτο κακό......Συμφορά μεγάλη......Η πανέμορφη Τραπεζούντα να

βρισκεται στα χέρια του Δυνάστη. Με τέτοια προνομιακή γεωγραφική θέση, έτσι που αποτελούσε τον βασικό δρόμο διακίνησης των Ανατολικοϊνδικών προϊόντων προς τη Δύση.

-Μα, γι'αυτό κι ο πληθυσμός της πάντα αύξανε παρά τις θύελλες των εμφύλιων αναστατώσεων, γιατί μέσα στα διακόσια πενήντα οκτώ χρόνια από την ίδρυση της Τραπεζουντιακής Αυτοκρατορίας, τα είχαμε κι αυτά...

Τις ακατάπαυστες επιδρομές από τους γύρω εχθρούς, τις πυρπολήσεις....

- Και η πανούκλα, που κάθε τόσο αποδεκάτιζε τους κατοίκους;  Κι όμως γρήγορα πλήθαινε, κι όλα ξαναχτίζονταν, κι όλοι ζούσαν πλούσια......

-Μα, αφού "ήταν το κέντρο των εμπορικών ανταλλαγών ανάμεσα στις χώρες Ανατολής και Δύσης". "Στις ακτές των Κομνηνών, δεν έφταναν συνέχεια τα πλοία όλων των λαων;"

Πόσοι ξένοι! Πόσα κέρδη από τους φόρους των εξαγομένων και εισαγομένων, για το αυτοκρατορικό Ταμείο. Αχ, περασμένα μεγαλεία....

-Την πολιτική κυριαρχία των ελληνικών πόλεων της Κριμαίας την ξεχνούμε; Περατεία δεν ονομαζόταν η πέραν του Πόντου περιοχή, δηλαδή οι υπερπόντιες επαρχίες της αυτοκρατορίας.....δεν πλήρωναν φόρο υποτέλειας;

Αρχοντες των πόλεων συνόδευαν τα τέλη στην Τραπεζούντα και δήλωναν την

καθιερωμένη στον αυτοκράτορα υποταγή......

Πόσο γρήγορα κι ωραία κυλούσαν ο χρόνος με ιππασία, με κυνήγια. Με τις παλαίστρες και τα θέατρά της που πάντα ήταν γεμάτα. “Η λάμψη της Αυλής προσήλκυε όχι μονάχα ξένους ιππότες και τυχοδιώκτες, αλλά και καλλιτέχνες γυμναστικών ασκήσεων από μακρυνές χώρες για να διασκεδάζουν με τις παραστάσεις τους τους πολίτες και την αυτοκρατορική οικογένεια”.

-Και το σπουδαιότερο, η ανάπτυξη των Επιστημών. Δεν καλλιεργήθηκε η φιλοσοφία, τα μαθηματικά και η αστρονομία; Είναι μια αλήθεια διαπιστωμένη πως οι Μεγαλο-Κομνηνοί οι οποίοι είχαν μεταφέρει στην έδρα της αυτοκρατορίας τους

την κυριαρχούσα στον Οίκο τους αγάπη για τη μόρφωση και τις ωφέλιμες γνώσεις, όχι μόνον άνοιγαν τις πόρτες του παλατιού τους και τιμούσαν με τίτλους και διακρίσεις εκείνους που προσπαθούσαν να διευρύνουν το πεδίο της ανθρώπινης γνώσης, αλλά και τους ενίσχυαν γενναιόδωρα με χρήματα για να μπορούν να επισκέπτονται ξένες χώρες και να μεταφέρουν από εκεί στη χώρα τους τα επιστημονικά επιτεύγματα των άλλων λαών....

Την γενναιοδωρία των Τραπεζούντιων Αυτοκρατόρων γεύονταν όχι μονάχα οι ντόπιοι, αλλά χωρίς καμμιά διάκριση και οι ξένοι που έρχονταν από την Κωνσταντινούπολη και από άλλες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ελλάδας.

-Τι και τι δε βρισκόταν στην Παλατιανή Βιβλιοθήκη. Ιστορικές μελέτες, σπάνια συγγράμματα που "ασχολούνταν με τη μοίρα του ανθρώπινου γένους γενικά και με την πρακτική οργάνωση και πολιτική των λαών", θα είναι φοβερό αν καταστρέψουν μια τέτοια Βιβλιοθήκη.

- Θα είναι βαρβαρότης. Κι όχι μονάχα την αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη, μα και τις Βιβλιοθήκες των μεγάλων Μοναστηριών.

-Μα, βέβαια, του Σουμελά, του Περιστερά, της Αγίας Σοφίας.....

-Του Βαζελώνα, που είναι και το αρχαιότερο Μοναστήρι και πόσες άλλες αξιόλογες και φημισμένες Βιβλιοθήκες......

-Τι να πρωτοθυμηθοϋμε. Τι να πρωτονοσταλγήσουμε, για τι και τι να πρωτοκλάψουμε. Χάθηκε η πιο όμορφη χώρα του κόσμου. Πόσο παραστατικά την παρουσίασε ο Ευγενικός! Τούτο το απόσπασμα, είναι σαν να την φέρνει μπροστά μας!

Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα

* "Τα μάτια δεν χόρταιναν να βλέπουν την ποικιλία των λουλουδιών, τους ψηλούς και απέραντους δρυμώνες, τις απαλές καμπύλες των λόφων, το πράσινο των θάμνων και των χόρτων, τα χοντρόκορμα αμπελοκλήματα και κυπαρίσσια, την πυκνότητα των ελαιώνων και τις ζεστές και όμορφες και καλοφτιαγμένες και πλούσια ποτιζόμενες κοιλάδες.

 Τα λεμονόδεντρα ήταν τόσο μεγάλα, που πρόσφερναν σε πολλούς ταυτόχρονα ανθρώπους σκιά και κάλυψη και όλον το χρόνο τους ζουμερούς καρπούς τους. Κελαηδήματα αηδονιών, τριανταφύλλων και άλλων λουλουδιών αρώματα πλημμυρίζουν παντού τον ταξιδιώτη, ο οποίος κινείται συνεχώς ανάμεσα σε αχλαδιές, συκιές, ροδιές και μηλιές.

Ακόμη και σε πετρώδη εδάφη ξετυλίγεται το αμπελόκλημα, ξεπετιέται η μυρτιά, ανθίζει η ελιά, υψώνεται το κυπαρίσσι και εκτοξεύεται μια δροσερή πηγή".

Όλων ανεξαιρέτως τα μάτια ήταν βουρκωμένα, για τη χαμένη, μεγάλη τους Πατρίδα!

Αυγή Παπάκου

*Ιωάννης Ευγενικός, "Εγκώμιον Τραπεζούντος"

1. Χαρακτήρας του έργου

Η Έκφρασις της Τραπεζούντος του Ιωάννη Ευγενικού αποτελεί ένα ρητορικό εγκώμιο, γραμμένο κατά το πρότυπο των εγκωμίων πόλεων, λογοτεχνικό είδος στο οποίο υπήρχε μακρά παράδοση στο Βυζάντιο.
Ο ίδιος ο Ιωάννης Ευγενικός είχε γράψει και άλλα ρητορικά εγκώμια πόλεων, συγκεκριμένα των Ίμβρου, Κορίνθου, Κώμης Πετρίκης, Πλατάνου. Σε όλα αυτά τα έργα ακολουθεί τις αρχές και τα στερεότυπα του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους. Ωστόσο, εκτός από τα κοινά θέματα που απαντούν σε κάθε εγκώμιο, η Έκφρασις της Τραπεζούντος περιλαμβάνει αναφορές σε θέματα γεωγραφίας και ιστορίας, οι οποίες αποτελούν προϊόν αυτοψίας του συγγραφέα, φαίνεται πως αντιστοιχούν στην πραγματικότητα της πόλης στην εποχή του Ευγενικού και δεν είναι απλώς ρητορικά σχήματα.
Ως προς τα γεωγραφικά θέματα, ο Ιωάννης Ευγενικός στην εγκωμιαστική έκφραση της πόλης περιγράφει τη θέση της, τα τείχη, τον περιβάλλοντα χώρο και αναφέρεται στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Ιστορικά στοιχεία θα πρέπει να θεωρηθούν η μνεία πλήθους ναών και μονών της πόλης και η αναφορά στα προάστια, στους χώρους διεξαγωγής αγώνων, θεάτρων και ιπποδρομιών.
Ο Ευγενικός μιλά εξάλλου και για την οικονομική ανάπτυξη της πόλης, την αυτάρκειά της, καθώς και για τα επαγγέλματα, τα επιτηδεύματα και το χαρακτήρα των κατοίκων, οι οποίοι περιγράφονται ως φίλιπποι, φιλοθεάμονες και φίλαθλοι. Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά στην προστασία, σύμφωνα με την άποψη του συγγραφέα, που παρέχει η πόλη στους χριστιανούς του Πόντου και ιδίως της βόρειας ακτής του Εύξεινου Πόντου, καθώς και η μνεία της προστασίας του αγίου Ευγενίου, χάρη στην οποία, κατά τον Ευγενικό, η Τραπεζούντα δεν είχε αλωθεί μέχρι των ημερών του.

2. Δομή και περιεχόμενο

Αναλυτικότερα, στην εγκωμιαστική περιγραφή της Τραπεζούντας από τον Ιωάννη Ευγενικό παρουσιάζονται οι ακόλουθες θεματικές: Η γεωγραφική θέση της πόλης στον Εύξεινο Πόντο (παράγραφος 1). Το εύκρατο κλίμα, ακριβώς εξαιτίας της θέσεώς της (παρ. 2). Η πόλη ως προστάτης των χριστιανών του Πόντου, αλλά και της απέναντι ακτής του Εύξεινου Πόντου (παρ. 3). Αναφορά στο γεγονός ότι εξαιτίας της οχυρής της θέσης η πόλη δεν κατακτήθηκε ποτέ. Ακόμα και ο Πομπήιος την υπέταξε με συνθήκη (παρ. 4). Η μορφολογία του εδάφους και η επίδρασή της στο χαρακτήρα των κατοίκων, οι οποίοι έχουν ρωμαλέο σώμα και υψηλό φρόνημα (παρ. 5). Η παραμονή στην Τραπεζούντα είναι ευχάριστη, λόγω της οικονομικής αυτάρκειας της πόλης και των δυνατοτήτων ψυχαγωγίας (παρ. 6). 
Η πλούσια χλωρίδα της περιοχής, ιδιαίτερα ελιές και αμπέλια (παρ. 7). Ο πολιούχος άγιος Ευγένιος (παρ. 8). Η πόλη και ο περιβάλλων χώρος και πώς προσφέρεται για την ανάπτυξη του μοναχικού βίου. Έτσι, γύρω από την πόλη υπάρχει πλήθος μονών και μοναχών (παρ. 9-10). Το μέτρο και η συμμετρία που χαρακτηρίζουν τη διαμόρφωση του εδάφους, καθώς δεν υπάρχουν ούτε μεγάλες πεδιάδες ούτε απότομα όρη (παρ. 11). Το κυνήγι που είναι πλούσιο στην περιοχή. Οι κάτοικοί της εξασκούνται σε αυτό, καθώς και στην πολεμική τέχνη. Έτσι, είναι άριστοι και στην ξηρά και στη θάλασσα (παρ. 12). Η θέα της περιοχής που είναι θαυμάσια, εξαιτίας της πλούσιας χλωρίδας (παρ. 13). Ομοίως ευχαριστούνται και η ακοή και η όσφρηση, από τους κελαηδισμούς των πουλιών και την ευωδία των ανθέων, που υπάρχουν άφθονα (παρ. 14). Το ίδιο τέρπονται και οι υπόλοιπες αισθήσεις, από την αφθονία των καρπών και των φρούτων (παρ. 15). Η αφθονία του νερού που συμβάλλει στην υγεία των κατοίκων (παρ. 16). Η πόλη είναι αυτάρκης οικονομικώς. 
Στο χώρο της δραστηριοποιούνται γεωργοί, βιοτέχνες και επαγγελματίες (παρ. 17). Ο τόπος είναι εξαίρετος για σπουδή και περισυλλογή (παρ. 18). Το ίδιο το όνομα της Τραπεζούντας δηλώνει ότι πρόκειται για φιλόξενη τράπεζα (παρ. 19). Τέλος, ο Ευγενικός εξηγεί τους λόγους που τον οδήγησαν στη συγγραφή του εγκωμίου (παρ. 20).

3. Έκδοση της Εκφράσεως

Η Έκφρασις της Τραπεζούντος του Ιωάννη Ευγενικού σώζεται στον ελληνικό παρισινό κώδικα 2075, ο οποίος είναι αυτόγραφος του Ιωάννη του Ευγενικού. Μεταξύ άλλων έργων του συγγραφέα, στα φύλλα 179α-182β σώζεται το κείμενο της εκφράσεως, με τον τίτλο: «τοῦ αὐτοῦ νομοφύλακος τοῦ Εὐγενικοῦ τῇ τραπεζούντι πόλει ἐγκωμιαστικὴ ἔκφρασις». Το κείμενο εκδόθηκε πρώτη φορά από τον G. Tafel, σε βιβλίο που περιείχε τα έργα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης.
 Δεύτερη έκδοση έγινε από τον Οδυσσέα Λαμψίδη, στο Αρχείον Πόντου. Η έκδοση αυτή λαμβάνει υπόψη και την έκδοση του Tafel, ενώ αντιπαραβάλλει το κείμενο με ανάλογα ρητορικά έργα του ιδίου συγγραφέα, δηλαδή την Έκφρασιν της Κορίνθου, την Έκφρασιν της Ίμβρου και την Έκφρασιν Κώμης Πετρίκης, ενώ παραθέτει και ερμηνευτικά, πραγματολογικά ή άλλα σχόλια.

4. Χρόνος συγγραφής

Από το κείμενο της Εκφράσεως της Τραπεζούντος γίνεται αμέσως σαφές ότι ο Ιωάννης Ευγενικός είχε επισκεφτεί την πόλη την οποία περιγράφει. Η ακρίβεια και οι λεπτομέρειες της περιγραφής του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος της Τραπεζούντας, της βλάστησης, των προϊόντων, των επαγγελμάτων και των λοιπών δραστηριοτήτων των κατοίκων μαρτυρούν ότι ο συγγραφέας γνώριζε ο ίδιος την πόλη και τους κατοίκους της. 
Η τελευταία πρόταση του εγκωμίου, σύμφωνα με την οποία ο Ευγενικός προσφέρει το έργο του ως «δώρον ξένιον» στην πόλη, δεν αφήνει αμφιβολία ότι ο Ιωάννης Ευγενικός παρεπιδήμησε σε αυτήν. 
Επομένως, το πρόβλημα της συγγραφής του εγκωμίου της Τραπεζούντας βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με το θέμα της χρονολόγησης του ταξιδιού του Ευγενικού στην πόλη, θέμα για το οποίο υπάρχουν αρκετά στοιχεία. Συγκεκριμένα, σε επιστολή του προς τον Δαβίδ τον Μεγάλο Κομνηνό, ο Ιωάννης Ευγενικός αναφέρει το σχεδιαζόμενο ταξίδι του στην πόλη του Πόντου. Στην ίδια επιστολή, ο συγγραφέας αποστέλλει στον τελευταίο βασιλέα του Ποντικού κράτους τον επιτάφιο που έγραψε για τον αδερφό του Μάρκο Ευγενικό, ο οποίος πέθανε το 1444. 
Όταν ολοκλήρωσε τη συγγραφή της Εκφράσεως, ο Ιωάννης Ευγενικός απέστειλε το κείμενο στον Δαβίδ Μεγάλο Κομνηνό και στον Νικηφόρο Χειλά. Στην προσφώνησή του προς τον Δαβίδ Μεγάλο Κομνηνό τον αποκαλεί δεσπότη, τίτλο που κατείχε ο Δαβίδ κατά τη διάρκεια της βασιλείας του μεγάλου αδερφού του, του Ιωάννη Δ' Μεγάλου Κομνηνού (1429-1458). Χρονολογικές ενδείξεις που υποστηρίζουν τα παραπάνω χρονικά όρια περιέχονται ομοίως και στην επιστολή του Ευγενικού προς τον Νικηφόρο Χειλά, όπου μαθαίνουμε ότι η επιστολή γράφτηκε μετά το 1440, και σίγουρα μετά τη Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας, οπότε το επίσημο βυζαντινό κράτος καταδίωκε τους ανθενωτικούς, υποστηρίζοντας τις αποφάσεις της Συνόδου.
Ο Ιωάννης Ευγενικός, λοιπόν, περιπλανώμενος από τόπο σε τόπο, έφτασε και στην Τραπεζούντα, όπου παρέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης φαίνεται πως έγραψε την εγκωμιαστική περιγραφή της πόλης που τον φιλοξένησε. Χρονολογική ένδειξη συγγραφής περιέχεται και στο ίδιο το κείμενο της Έκφρασης: «Δῆλον, ὡς οὐδέπω καὶ νῦν ἒς τόδε καιροῦ (εἴη δὲ καὶ δι’ αἰῶνος) οὒποτ’ ἐχθροῖς ἑάλω, οὐδὲ γὲ δούλειον ἧμαρ εἶδε, καὶ ταῦτα τοσούτοις βαρβάρων ἔθνεσι περιστοιχιζομένη, καὶ ταύτην πολλῷ μᾶλλον ἔχειν ἢ τὴν ἑαυτῶν ἐκάστοις εὐκτὸν τιθεμένοις» [«Και είναι φανερό ότι ποτέ μέχρι τώρα (και μακάρι και παντοτινά) (η Τραπεζούντα) δεν κυριεύτηκε από εχθρούς, ούτε υποδουλώθηκε, αν και περιστοιχίζεται από τόσο πολλά βαρβαρικά έθνη, και αν και πολλοί επιθυμούν να έχουν την Τραπεζούντα, παρά τη δική τους πόλη»]. 
Τα λόγια αυτά θα πρέπει να ανταποκρίνονται σε μια σχετικά ειρηνική περίοδο της ιστορίας της Τραπεζούντας, η οποία δεν είναι δυνατόν να αντιστοιχεί στα χρόνια της βασιλείας του σουλτάνου Μωάμεθ Β', αλλά περιγράφει ικανοποιητικώς την κατάσταση που επικρατούσε κατά τη βασιλεία του Μουράτ. Συνεπώς, η συγγραφή της Εκφράσεως θα πρέπει να είχε γίνει ήδη κατά το 1451, χρονολογία της ανόδου του Μωάμεθ Β' στο θρόνο. 
Τέλος, γνωρίζουμε ότι ο Ιωάννης Ευγενικός συνδεόταν αρκετά με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, τον τελευταίο Βυζαντινό αυτοκράτορα. Μαρτυρείται μάλιστα ότι ο Ευγενικός, λίγο μετά την είσοδο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στην Κωνσταντινούπολη, του επέδωσε προτρεπτική προσφώνηση, πράγμα το οποίο πρακτικά σημαίνει ότι το 1450 ο Ιωάννης Ευγενικός βρισκόταν και πάλι στην Κωνσταντινούπολη. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι πιθανότατα το ταξίδι του Ιωάννη Ευγενικού στην Τραπεζούντα και, κατά συνέπεια, η συγγραφή της Εκφράσεως θα πρέπει να έλαβε χώρα μετά το 1444 (χρονολογία του θανάτου του Μάρκου Ευγενικού) και πριν από το 1450, οπότε συναντάμε ξανά τον Ιωάννη Ευγενικό στην Κωνσταντινούπολη.
 

Βησσαρίων

5. Η Έκφρασις του Ευγενικού και το Εγκώμιο του Βησσαρίωνος

Η ύπαρξη δύο εγκωμίων της ίδια πόλης από δύο συγχρόνους λογίους, της Εκφράσεως του Ιωάννη Ευγενικού και του Εγκωμίου Τραπεζούντος του Βησσαρίωνος, έχει οδηγήσει αναπόφευκτα στη σύγκρισή τους. Γενικώς έχει παρατηρηθεί ότι η Έκφρασις της Τραπεζούντος του Ευγενικού είναι πιο γλαφυρή σε σχέση με το αντίστοιχο έργο του Βησσαρίωνος, το οποίο όμως περιλαμβάνει περισσότερες πληροφορίες για την πόλη, την ιστορία της και τους κατοίκους της. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι ανιχνεύονται πολλές ομοιότητες ανάμεσα στην Έκφρασιν του Ιωάννη Ευγενικού και το Εγκώμιον του Βησσαρίωνος. 
Αν είναι σωστή η χρονολόγηση της συγγραφής της Εκφράσεως κατά το διάστημα 1444-1450, τότε ο Ιωάννης Ευγενικός θα πρέπει να είχε υπόψη του το Εγκώμιο του Βησσαρίωνος όταν συνέθετε το δικό του έργο, δεδομένου ότι το Εγκώμιο γράφτηκε το 1437 και ότι τουλάχιστον μέχρι τη Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας (1438/9) ο Βησσαρίων και ο Ιωάννης Ευγενικός συνδέονταν με φιλία. Η αντιπαραβολή των κειμένων των δύο έργων φέρνει στο φως κάποιες ομοιότητες μεταξύ τους, οι οποίες οφείλονται κυρίως στη χρήση παρόμοιων εκφράσεων. 
Οι ομοιότητες αυτές δε σημαίνουν κατ’ ανάγκην ότι ο Ευγενικός χρησιμοποίησε ως πρότυπο το Εγκώμιον του Βησσαρίωνος, δεδομένου μάλιστα ότι περιορίζονται στο επίπεδο της εκφράσεως και όχι του περιεχομένου και ότι αναφέρονται σε θέματα κοινά, που απαντούν σε κάθε εγκωμιαστική περιγραφή πόλεως. Το πιθανότερο είναι λοιπόν ότι και ο Ευγενικός και ο Βησσαρίων χρησιμοποίησαν για τα ρητορικά τους έργα το ίδιο πρότυπο, το ίδιο ρητορικό «προγύμνασμα».

6. Αξιολόγηση

Η Έκφρασις της Τραπεζούντος του Ιωάννη Ευγενικού αποτελεί ένα ρητορικό έργο που εντάσσεται στην παράδοση των εγκωμιαστικών περιγραφών. Η συντομία του κειμένου και, ενδεχομένως, οι επιλογές του συγγραφέα του δεν επέτρεψαν την ένταξη ιστορικών στοιχείων σε αυτό, ούτε με τη μορφή ιστορικών αναδρομών ούτε με τη μορφή παράθεσης πληροφοριών για τα σύγχρονα με τον Ευγενικό ιστορικά γεγονότα. Ωστόσο, οι λοιπές πληροφορίες για την Τραπεζούντα αλλά και η γλαφυρότητα του κειμένου αναπληρώνουν την ενδεχόμενη έλλειψη και καθιστούν το Εγκώμιο ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα που έχουν γραφτεί για την περίφημη πόλη του Πόντου.
πηγή: http://www.emg.gr/asiaminor/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=4642