Ανταρτικά σώματα στην περιοχή Ακ Νταγ Ματέν.

Σχετικά με τα ανταρτικά σώματα της περιοχής του Ακ Νταγ Ματέν πρέπει να τονιστεί πως στην περιοχή αυτή υπήρχαν 32 ελληνικά χωριά, με βασικό όπλο τους την αρχαΐζουσα ελληνική διάλεκτο του Πόντου. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την οικοδομική, το εμπόριο, την ξυλουργική κ.α., ενώ με τους γειτονικούς τουρκικούς πληθυσμούς είχαν αγαθές και αρμονικές σχέσεις.

Μια ομάδα ενόπλων Ποντίων αγωνιστών της περιοχής ΑΚ  ΝΤΑΓ  ΜΑΤΕΝ

Με την επιστράτευση και των Ελλήνων κατά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο (1914) παρουσιάζεται το φαινόμενο των φυγάδων από τον τουρκικό στρατό, ακριβώς για το λόγο ότι οι Έλληνες στρατιώτες στέλνονταν στα στρατόπεδα εργασίας, ιδίως στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου μεταξύ αυτοκρατορικών και κεμαλικών (σεραγάτ και γόνγορα) οπότε τα ελληνικά χωριά έγιναν αντικείμενο λεηλασιών και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.

 Για την προστασία, λοιπόν, της περιου­σίας τους συγκροτήθηκαν οι πρώτες ομάδες ανταρτών ιδίως στο Τοχούζ, που για τέσσερα χρόνια 1918-1921 κράτησαν μακριά από σφαγές και εξορίες τους ελλη­νικούς πληθυσμούς του Ακ Νταγ Ματέν. 

Όμως με την ήττα του ελληνικού στρα­τού το 1922, ο τουρκικός κεμαλικός πλέον στρατός, επιδόθηκε στην εκκαθάριση των λογαριασμών του με τους Έλληνες. Το φθινόπωρο του 1922 τουρκικά αποσπάσματα περικύκλωσαν ύστερα από προδοσία το λημέρι των ανταρτών που α­ριθμούσε τους 80 περίπου μαχητές και μετά από 5ωρη μάχη σκοτώθηκαν όλοι πλην δύο, από τους οποίους ο ένας θανάσιμα τραυματίας μεταφέρθηκε στο Το­χούζ όπου υπέκυψε αφού στο μεταξύ βασανίστηκε απάνθρωπα.

 Ο άλλος που διασώθηκε ήταν ο αρχηγός του ανταρτικού σώματος Κ. Αναστασιάδης, ο περίφη­μος Τσόλλον όπως τον έλεγαν. Πιάστηκε σε λίγο από την τουρκική χωροφυλακή στο σπίτι ενός “φίλου” του και μεταφέρθηκε σιδηροδέσμιος στο μεταλλείο Ακ Νταγ και κλείστηκε στις εκεί φυλακές. 

Ο συμπατριώτης του Τσόλου “Αμπατζίδης Ευστάθιος” μας μιλά για το τέλος του. Μέσα στις φυλακές ο Τσόλλον υπέστη πα­ντοειδή βασανιστήρια, ενώ κουβαλούσε στα πόδια του σιδερένιες αλυσίδες βά­ρους πολλών κιλών. Στις φυλακές υπήρχαν επίσης πολλοί Τούρκοι κρατούμενοι και όπως γνώριζε καλά ο Τσόλον την τουρκική γλώσσα, πολύ σύντομα δημιούρ­γησε φιλικές σχέσεις μαζί τους. Κατόπιν συνεννοήσεως με αυτούς μια νύχτα διάνοιξαν τον τοίχο της φυλακής και δραπέτευσαν περί τους 40 καταδίκους, μεταξύ των οποίων και ο Τσόλλον.

 Μεταμφιεσμένος σε Τούρκο χωρικό, από χωριό σε χωριό, από βουνό σε βουνό, έφθασε στη Μερσίνα του νομού Αδάνων, όπου με το γνωστό τρόπο του φιλοδωρήματος (ρουσφετιού) των Τούρκων κρατούντων και με ψευδώνυμο, βοηθούμενος δε από τους εκεί Έλληνες έφθασε ατμοπλοϊκώς στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο χωριό Άψαλος του Νομού Πέλλης. Μετά από πολλά χρόνια δολοφονήθηκε δυστυχώς από αγνώστους Έλληνες κακοποιούς και έτσι χάθηκε ακόμη μια ζωντανή πηγή πληροφοριών.

Το Ματέν όπως είναι γνωστό είχε τα περίφημα μεταλλεία, στα οποία εργάζο­νταν οι Ματενλήδες ως το 1880, οπότε σταμάτησε η λειτουργία τους. Από το 1828 ως το 1832, μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο, σταμάτησαν τη λειτουργία τους και τα μεταλλεία της Αργυρούπολης (Κιουμουσχανέ) και πολλοί Έλληνες της περιοχής εγκαταστάθηκαν στο Ματέν, οπότε σιγά-σιγά δημιουργήθηκαν 32 χωριά, που είναι τα παρακάτω:

         

Πληθυσμός - Πνευματική κίνηση Όνομα χωριού Αριθμός Αριθμός Σχολές Σχολές κατοίκων εκκλησιών Αρρένων Θηλέων Ακ Νταγ Ματεν 5.000 4 4 1 Καρά - Πιρ 1.500 3 2 1 Απτουραχμανλή 1.500 2 1 - Κουλλιούκ 1250 2 2 1 Χάλκατζη 1.250 2 1 - Σαχνά - Δερεσί 1.000 1 1 - Παγτζατάκ 750 1 1 - Κηλλή Πουνάρ 1.425 1 1 - Τοχούζ 1.000 1 1 - Ποζ-Χιουγιούκ 600 1 1 - Εβτζή 700 1 1 - Ακ-Τας 300 1 1 - Τσικρικτζή 300 1 1 - Ταγ-Δερεσί 400 1 1 - Ελμαλί Κιολί 200 - Σεκί Κασί 250 1          1 - Κους Καγιά 250 1 1 - Κέισερι 75 - Τουργούτ 125 1 1 - Τεκκέ-Κιουνεγί 200 1 1 - Γ ετί-Σεχερλί 50 - Κατή-Κισλά 125 1 1 - Χοπούτσ 200 1 1 - Άταλα 75 1 1 - Καρατζά Βιράν 400 1 1 - Τσάχαλη 100 1 1 - Όλουτζα 125 1 1 - Παγτζετζίκ 500 1 1 - Πελ Ορε'ν 150 1 1 - Κούρτενι 250 1 1 - Σύνολο 20.000 35 32 3

Αχιλλέας Στ. Ανθεμίδης