Γαβάλ’

  Έχει και άλλες ονομασίες: Γαβαλόπον, καβάλ’ και καβαλόπον. Πρόκειται για τούρκικη ονομασία. Σε ορισμένες περιοχές του Πόντου, π.χ., στη Ματσούκα ονομάζεται «χειλιάβριν» ...χειλέων αυλός, δηλαδή αυλός, που παίζεται με τα χείλη. Είναι το κατ’ εξοχήν μουσικό όργανο του τσοπάνου. Όργανο πνευστό, που κατασκευά­ζεται από ξύλο. Μοιάζει με ξύλινο σωλήνα, όπου, σε ευθεία γραμμή και σε κανονικά διαστήματα, ανοίγονται έξη τρύπες, πού αντιπρο­σωπεύουν αντίστοιχες νότες.

Ο αυλός (φλογέρα) είναι το αρχαιότερο πνευστό μουσικό λαϊκό όργανο. Κατά τον μύθο, τον επινόησε η Αθηνά, θέλοντας να μιμηθεί τα θρηνολογήματα των αδελφάδων της Γοργώς, που την σκότωσε ο Περσέας. Πήρε λοιπόν κόκκαλο ελαφιού, όπου άνοιξε τρύπες, για να το θέσει σε μουσική λειτουργία τρεμουλιάζοντας τα δάχτυλά της πάνω σ’ αυτές και φυσώντας ταυτόχρονα από τη μια άκρη του. Ανεβαίνει έπειτα στον ’Όλυμπο και παίζει μπροστά στους Δώδεκα Θεούς. Η Ήρα και η Αφροδίτη την κοροϊδεύουν, επειδή με το φύσημα του αυλού παραφουσκώνουν τα μάγουλά της και παρα­μορφώνεται έτσι το πρόσωπό της.

 Η Αθηνά, για να εξακριβώσει το βάσιμο της ειρωνείας, πηγαίνει κοντά σ’ ένα ποτάμι και καθρεφτίζεται στα νερά του παίζοντας τον αυλό. Διαπιστώνει την αλήθεια και πετάει τον αυλό. Και ήταν τόση η αποδοκιμασία της προς αυτό, ώστε να καταραστεί όποιον θα ήθελε να τον χρησιμοποιήσει πια σαν μουσικό όργανο. Παρ’ όλα αυτά, ο αυλός εμφανίζεται ξανά στη ζωή και μάλιστα σε διαγωνισμό με τη λύρα, καθώς αποκαλύπτει ο σχετικός μύθος.

Ο διαγωνισμός

 Μετά την εγκατάλειψη του αυλού από την Αθηνά, τον ανευρίσκει ο Σάτυρος Μαρσύας, ο οποίος τον παίζει με πάθος, τολμώντας ακόμη να διαγωνιστεί με τον λυράρη Απόλλωνα. Κατά τον μύθο, ο διαγωνισμός γίνεται μπροστά σε κριτές, που διχάζονται, ή μπροστά σε όλες τις μούσες. 

Κατά την άποψη του Δ. Σικελιώτη (η σωστή και επικρατούσα), στον διαγωνισμό νικά ο Απόλλωνας, γιατί έχει την ευχέρεια, παίζοντας, να τραγουδά. Λέγεται μάλιστα, ότι ο Απόλλωνας μεταμορφώνει τα αυτιά του Μαρσύα σε αυτιά γαϊδάρου. Τούτη η πράξη έχει συμβολική σημασία: Τον μονότονο και ηχηρό αυλό (ιδίως με την παραλλαγή του ζουρνά) μόνο αυτιά γαϊδάρου μπορούν να τον ακούσουν. Άλλωστε, ο αυλός, το γαβάλ’, δεν δίνει την δυνατότητα στον αυλητή να παίζει και να τραγουδά ταυτόχρονα.

 Το αντίθετο συμβαίνει με τη λύρα. Σύμφωνα μάλιστα με την ποντιακή λαϊκή αντίληψη, όσο καλός κι αν είναι ο λυράρης, αν δεν τραγουδάει, δεν μπορεί να θεωρηθεί αξιόλογος καλλιτέχνης.

Στάθης Ευσταθιάδης