Λύρα

 Το βασικό μουσικό όργανο των ποντίων είναι η λύρα. Έχει τρεις χορδές και παίζεται με δοξάρι. Κατασκευάζεται κυρίως από ξύλο δαμασκηνιάς «κοκκίμελον». Οι διαστάσεις της δεν είναι απόλυτα σταθερές.

 Μια κανονική λύρα μπορεί να έχει 50 εκ. μήκος, περίπου 9 εκ. φάρδος στη μέση και βάθος 4 εκ. Παλαιότερα, οι χορδές κατασκευάζονταν από έντερο αλλά και από μετάξι. Σήμερα, χρησιμοποιούνται και ατσάλινες χορδές.

Η λύρα χορδίζεται κατά διαστήματα «τέταρτης». Το χόρδισμα «τιζιάν» δεν γίνεται σε σταθερούς τόνους. Πότε χορδίζεται σε ψηλό τόνο «ζίλια» και άλλοτε σε χαμηλό «καπόνια». 

Έτσι, οι μουσικές της δυνατότητες αυξάνονται σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να υπερέχει σημαντικά από τα άλλα ποντιακά μουσικά όργανα. Οι μεγάλες λύρες παίζουν σε χαμηλό τόνο, ενώ οι μικρές σε ψηλό τόνο. Κατά κανόνα, ο τρόπος παιξίματος είναι «ή συγχορδία».

Η όλη δομή τής ποντιακής λύρας εμφανίζει χαρακτηριστικά στοιχεία βυζαντινής προέλευσης. ’Αλλά ή απώτατη προέλευσή της ανάγεται στη μυθική εποχή. Είναι εφεύρεση του Ερμή, πού την κατασκεύασε με καβούκι χελώνας, όπου τοποθέτησε τρεις χορδές από έντερο βοδιού. Κατά την εξέλιξή της προστέθηκαν και άλλες χορδές. 

Η ποντιακή λύρα, όπως και η κρητική (της οποίας όμως το χόρδισμα είναι κατά πέμπτες), παρέμεινε τρίχορδη. Ο Ερμής λοιπόν την επινόησε και την χάρισε στον Απόλλωνα. Σημειώνουμε ότι οι χαρακτηρισμοί των χορδών της ποντιακής λύρας —ήτοι της με ψηλό τόνο ως «ζίλ», της μεσαίας ως «μεσαίον» και της χοντρής ως «καπάν»— συμπίπτουν με εκείνους τού Διόδωρου Σικελιώτη, «οξύν- βαρύν-μέσον». Σημειώνουμε ακόμη, ότι ή ποντιακή λύρα αποκαλείται και «κεμεντζέ» ή «κεμεντζόπον», που σημαίνει στα τουρκικά «βιολάκι».

Στάθης Ευσταθιάδης