Ημερολόγιο της Δράσης των Ελλήνων Ανταρτών της Σαντάς. Μάης 1923

1.Ήλθαν και άλλοι από την Ούζην και μας είπαν ότι λίγος είναι ο στρατός που πέρασε απάνω και ότι δεν φαίνεται να έχουν μεγάλην κίνησιν. Πήγαμε στο χωριό και ετοιμάσαμε ψωμί δι' αρκετόν καιρόν.
4. Από τα παιδιά μερικοί πήγαν στο λημέρι και οι άλλοι πήγαμε εις το Πουρούν, οπόθεν ο Ευκλείδης με τρεις συντρόφους μας και ο Αλή Οσμάν με τους δικούς του έφυγαν διά τα Σούρμενα να παν να ιδούν μερικούς φίλους του Αλή Οσμάν και να συνεννοηθούν περί του τρόπου της φυγής. Ημείς φθάσαμε εις την Σκουτελίτσαν, διά να βρούμε κατάλληλον μέρος, διά να μεταφέρωμεν εκεί το λημέρι μας. 

Ισχανάντων Σαντάς

Φεύγοντες από το χωριό εγράψαμε τουρκιστί μίαν επιστολήν προς τον Μουφρεζέ κουμαντάν και την καρφώσαμε εις μίαν πόρταν ενός σπιτιού εις το Πινατάντων εις μέρος που εφαίνετο καλά και εύκολα. Ιδού αυτή όπως ήτο γραμμένη με μόνην την διαφοράν ότι στην επιστολήν οι χαρακτήρες ήσαν τουρκικοί.
«Μουφρεζέ κουμανταλιγή
Χουζούρι αλιγεσινέ.
Φεζιρετλή πέη Χαζιρετλερή.
Νε ακούλ ιλέ Σάνταγια σίμτι γίνε κελίορσινιζ. Πουντάν εβέλ πες τιφά ταχά κελτινίζ τα νε γιαπτινίζ. Σιζ' τα εγί πιλίορσινιζ σιμτιγέκαταρ πιζλέρ λουκιμετέ χατίρ γιαπτίκ, πιρ τιαατέ γιάπματικ. Γιάλανιζ κεντιμιζή βε τσιολούκ Τσιοτσιουγουμιζή σακίν εηλετίκ. Φάκατ σίμτι σιζίν ακλουνίζ κέσμιγιορμικη πιζίμ χανελεριμιζή γιακτινίζ τσιολούκ τσιοτσιουγουμιζή κιρτινίζ γιάλοτ σιουρκίν εκλετινίζ.
Καλανλαρή σιουκιουρλέρ ολσούν σινορτάν κεστί. Κεντιμίζ τσανουμιζτάν κετσελή ζατέν πες σενέ τιρ. Πουστλούχ όλμασιν. Πιζίμ ουζεριμιζέ τακιπά κελέν κεφινινή περαπέρ αλσίν. Τσίτη σοϊλίγιοριζ. Αλαχινή σεβέν Σάντα χουτουτινέ αγιάκ πάσμασιν Χουκιμέτ βε Εχλή. Σιάγετ Κουστουλτάκι βουργούν μεσελεσή ίτσιουν κελίορσανιζ ο χισάπι χερ χαλτά ογρεντινίζ, Πιζ ο ατεμλερτέν κεντί χακιμιζή ιστέρτικ, βε χέμτσι αλατσιάγια. Όραγια Μουφρεζέ κελτιγινή πιζέ τακίπ ιτετσιγινή πιζλερέ γίνε ονλάρ χαπέρ βερτιλέρ. Ινανμάσανιζ ο κιουή τουτούπ προκτιγιμίζ κατουνλαρτάν σουβάλ ίτινιζ.
Τουτσιαρίν ουλούζ μαλαρινή αλτίκ χουκιμετέ βε μιλετέ ασί ολτίκ τα κίμιη σιζ πουχτουνίζ γιακτινίζ γετινίζ, κιμινήτα ο ατεμλερέ μη γετιρέλιμ. Πιζ νουρ γεμέζικ: Καλτίκι εχαλή γιαγλασινά γιολτσή ολαρογιολτάν κετσίπ κιτμεσινέ πιλζερτέν τιαατέ γιοκ τιρ, βε κατίγεν ολμάζ τα. Φάκατ Σάντα χουτιτλερινέ οτουράν ολούρσα ονλάρτα πελιγή κουλτί χουκιμέτ τα πουλτί πιζ ζατέν πουλμίσιουκ. Καλτίκι Σάνταγι σιονλεμέκ ιστέρτισενιζ χίκερ εχαλί κιπέ πιζλέρ τα γιολ βερίρ ιτινιζτά οντάν σονρά σιονλέρτινιζ. Σίμτι πιζ σαγ ίκεν γεριμιζή κίμσεγε σιουλετμέζικ ελενή κατάρ. Πιζίμ ισμιμίζ χάλια κιουτουκλερτέν σιλίνμετι.
Αλαχίν ιζινίλιαν τα νε κατάρ κοπσανίζ πιζέ πισιέ ιτέμεσιζηζ κόπουν πακάλιμ.
Πακή σελιάμ ιτέριζ
Τη 3η Μαΐου 1923
Έλμααλήμ
Γερσίζ γιρτσίζ ιφτιραγιά ογραγίπ
Που κατάρ ακαρέτ τσεκέν
Σάνταληλάρ».
5. Ήλθαν και οι τρεις από το λημέρι μαζί μας και εκτίσαμε εδώ νέο λημέρι εις την τοποθεσίαν Μασμανάντων λίγο άνωθεν μέσα στο δάσος.
10. Πήγαμε εις το Ισχάν και μάθαμε ότι συγκεντρώνονται και όλοι οι ζανταρμάδες από το Πιγιούκ Λιμάν και εδώ να έλθουν και αυτοί εις την Σάντα.
13. Εστείλαμε μερικούς εις την Ούζην.
14. Ήλθε ο Ευκλείδης και μας πληροφόρησε ότι ο Θεόδωρος αφέθη ελεύθερος από την φυλακήν και ότι συνεφώνησαν με τον Οσμάν αγάν Ισμαήλ Τσιοπόγλου να φροντίση αυτός περί εξευρέσεως μοτέρ και υπεσχέθη ότι θα βρη.
15. Πήγαμε τρεις εις το Ισχάν εις το σπίτι του Καρατσιάλ ογλού Μαχμούτ, αλλά έξωθεν της οικίας μας αντελήφθησαν και μας εφώναξαν «ποίος είναι» και, μη γνωρίσαντες αυτούς, φύγαμε πίσω και ήλθαμε εις του Μαϊράμ ογλού, όπου και εμείναμε.
16. Το πρωί βλέπομε τους ζανταρμάδες να έρχωνται προς το μέρος μας, οπότε καταλάβαμε ότι αυτοί ήσαν το βράδυ και απεμακρύνθημεν φεύγοντες διά το λημέρι. Εις το Φτελέν συνηντήσαμε τον Παν. Γραντσάν ελθόντα εξ Ούζης, φέροντα και επιστολήν και φωτογραφίαν από τον Θεόδωρον, όστις μας έγραφε ότι αφέθη ελεύθερος.
18. Τρεις από εμάς πήγαν εις το Ισχάν να ειδοποιήσουν τον Αλήν και να έλθη και τέσσαρες έφυγαν διά την Ούζην, ενώ οι άλλοι πήγαμε εις το Χαντσάρ να ζυμώσωμεν.
20. Πήγαμε στο λημέρι. Το βράδυ ήλθαν και οι ευρισκόμενοι στο Ισχάν και είπαν ότι ο Αλής θα έλθη κατόπιν.

21.Ήλθαν και οι Τούρκοι από τα Σούρμενα και είπαν ότι το μοτέρ είναι έτοιμον και περιμένει να κατεβούμε και να φύγωμε.

22. Ήλθαν και οι άλλοι από την Ούζην καθώς και ο Αλής.

23. Πήγαμε μαζί με τον Αλήν και του δείξαμε όλα τα μέρη που είχαμε κρυμμένα τρόφιμα και διάφορα άλλα πράγματα, διότι, αν κατορθώναμε να φύγωμε, σκεφθήκαμε να τα πάρη αυτός, διά να μην χάνωνται.

24. Ετακτοποιήσαμε όλα και παίρνοντες μαζί μας τα ρούχα μας και κάτι χρειώδη πράγματα και προς το βράδυ αποχαιρετίσαντες τα λημέρια μας, εφύγαμε διά τα Σούρμενα μαζί με τον Αλήν, όστις θα μας εξυπηρετούσε εκεί ως σύνδεσμος. Εφθάσαμε εις το Κιοσρέ τάγ, όπου και εμείναμε.

25. Το βράδυ εκείθεν ξεκινήσαμε και όλην την νύκτα βαδίζοντες μέσω τουρκικών χωριών Άχους και άλλων εφθάσαμε εις το Ζάνικη, όπου εμείνα­με όλην την ημέραν εντός ενός λεπτοκαρεώνος.

26. Το πρωί εστάλη ο Αλής εις την Τσιαρσήν να ειδοποιήση τον Ομέρ αγάν ότι εφθάσαμε και αναλόγως να κανονίση την πορείαν του. Την νύκτα εφθάσαμε πλησίον της Τσιαρσής, όπου βρήκαμε τον Αλήν και δύο Τούρ­κους, τους οποίους έστειλε μαζί του ο Οσμάν αγάς να μας οδηγήσουν εις το παραπλήσιον χωρίον Γεράκαρ εις το σπίτι του Χαμίτ Αλεμτάρ ογλού και Απτούλ Φεϊζή, όπου και εφθάσαμε.

27. Εμείναμε όλην την ημέραν στα σπίτια αυτά. Μας έγραψε ο Οσμάν αγάς ότι μετά δύο ημέρας θα φύγετε, διά να προλάβη ο μοτερτσής να βγάλη την άδειάν του διά Ρωσίαν.

28. Το πρωί πήγαμε εις παρακείμενον δάσος και εμείναμε όλην την η­μέρα. Προς το βράδυ ήλθε ο Απτούλ και είπεν ότι ο μοτερτσής εφοβήθη να μας πάη. Αλλά ο Οσμάν αγάς βρήκε άλλον και διά να συμφωνήση πρέπει να κατεβούν από ημάς δύο εκεί, να ιδούν τον Οσμάν αγάν.

29.0 Ευκλείδης και τρεις ακόμη πήγαν να ιδούν τον Οσμάν αγάν.

30. Ήλθαν και είπαν ότι όλα είναι έτοιμα και το μοτέρ έφυγε διά την Τραπεζούντα να υπογράψη τα χαρτιά του και το βράδυ θα έλθη να μας παραλάβη. Μόλις ενύκτωσε κατέβημεν εις το προσδιορισθέν μέρος αναμεταξύ Κουτσιούκ τερέ και Τσιαρσής μαζί με τον Οσμάν αγάν και τον ιδιοκτήτη του μοτέρ και περιμέναμε. Αλλά δυστυχώς εις την θάλασσαν εσηκώθη με­γάλη τρικυμία και ήτο αδύνατον να έλθη το μοτέρ· ως εκ τούτου εσυμφωνήσαμε διά την άλλην βραδιάν. Εμείναμε άνωθεν της παραλίας εις ένα λεπτοκαρεώνα όλην την επομένην ημέραν.

31. Προς το βράδυ μας έρχεται ο Απτούλ συγχυσμένος και ολίγον νευ­ρικός και λέγει ότι η υπόθεσις εναυάγησε, διότι ο άτιμος πρώην μοτερτσής, όστις εφοβήθη να μας πάη, μαθών ότι ο άλλος ανέλαβε να φύγη, το διέδωσε και το έμαθε και η αστυνομία και ως εκ τούτου υπάρχει κίνδυνος και θα αναβληθή η υπόθεσις διά μερικόν χρόνον ακόμη. Σαν βόμβα έπεσεν αναμε­ταξύ μας η είδησις αυτή και ήτο πεπρωμένον πάλιν να γυρίσωμε προς την Σάντα, ως φαίνεται, διότι δεν ετελείωσε ακόμη ο εκεί προορισμός μας.

Έμειναν πέντε παιδιά πίσω με τον Αλή Οσμάν και οι άλλοι γυρίσαμε πί­σω και φθάσαμε πάλι εις το Ζάνικη και εμείναμε στο ίδιο μέρος που μείναμε πριν.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ (1916-1924)

  Κωνσταντίνος Κουρτίδης

 (Αδελφός του μετέπειτα γενικού αρχηγού των ανταρτών Ευκλείδη Κουρτίδη)

Σημείωση Σύνταξης : Οφείλουμε να επισημάνουμε ορισμένες γλωσσικές ατέλειες,γιατί παρουσιάζει μια σύνταξη ιδιότυπη,    σύμφωνη με τη γλωσσική του κατάρτιση. Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.