ΠΩΣ ΒΛΕΠΟΥΝ ΟΙ ΞΕΝΟΙ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ

Το φθινόπωρο του 1972 και 1973 ήρθε μια ομάδα Γερμανών επιστημόνων στην Ελλάδα με σκοπό να ερευνήσει τη μουσική ζωή των Ποντίων. Συμπεράσματα και πορίσματα της έρευνας αυτής αποτέλεσαν την επιστημονική βάση μιας δημοσίευσης που έκανε αργότερα ο υφηγητής του πανεπιστημίου του Μπόχουμ δρ. Κρίστιαν Άαρενς, ο οποίος, μάλιστα, ήταν και ο διευθυντής της ερευνητικής αποστολής. Το 1981 δημοσίευσε ο δρ. Άαρενς τα συμπεράσματά του στο περιοδικό “HELLENIKA”.
Και ενώ ο δρ. Άαρενς διαπιστώνει μια αναμφισβήτητη ταυτότητα ανάμεσα σε μερικά μουσικά όργανα των Ποντίων με όργανα των αρχαίων Ελλήνων, διερωτάται, όμως, πώς είναι δυνατόν, ώστε οι περισσότεροι μη Πόντιοι Έλληνες να έχουν σχεδόν τέλεια άγνοια πάνω στη μουσική, αλλά δυστυχώς και στον πολιτισμό και στην ιστορία των Ποντίων.

1908: Γλέντι στα Σούρμενα

Επίσης, ο δρ. Άαρενς διερωτάται, γιατί οι ξένοι να μη γνωρίζουν τη μουσική, αλλά και τους χορούς και τα τραγούδια των Ποντίων, και καταλήγει ο ίδιος ότι αυτό οφείλεται οπωσδήποτε στην κακή «διαφημιστική» πολιτική των ίδιων των Ποντίων, όπου οι ανίδεοι και ακατάλληλοι ανέλαβαν να διαδώσουν την ποντιακή κουλτούρα και τον ποντιακό πολιτισμό. Φυσικά, «ανίδεοι» εδώ είναι ο απλός λαός, που αγαπά και ζει τον πολιτισμό του, όπως ο ίδιος το αισθάνεται και το καταλαβαίνει.
Επίκεντρο της έρευνας του 1972 και του 1973 ήταν, σύμφωνα με τον Άαρενς, η επιστημονική εμβάθυνση στην έρευνα των μουσικών οργάνων, των τραγουδιών και των χορών. Η έρευνα αυτή, όμως, τεκμηριώθηκε από ιστορικά, εθνολογικά και εμπορικά στοιχεία, που αποτέλεσαν τον σκελετό της επιστημονικής υποδομής.
Η μουσική ζωή των Ποντίων στις κωμοπόλεις και τα χωριά είναι ακόμη ζωντανή και όχι παραμελημένη. Έτσι, δεν είναι ούτε καν αναγκαία η ίδρυση συλλόγων και σωματείων, αφού το ποντιακό γλέντι και οι ποντιακοί χοροί είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο αυθόρμητης διοργάνωσης, στο σπίτι, στο καφενείο ή κι αλλού. Ειδικά, μάλιστα, στα ποντιακά καφενεία, εστιατόρια και μπαρ, η πραγματοποίηση ενός χορού, τραγουδιού ή γλεντιού είναι θέμα αυθόρμητης εκδήλωσης της πελατείας.
Συνηθισμένα μουσικά όργανα των Ποντίων, που συναντάμε κυρίως στα χωριά, αλλά και σε μικρές πόλεις, είναι:
α) Ο ζουρνάς και το νταούλι ή, πολλές φορές, το κλαρίνο και το νταούλι. Ιδιαίτερα, όμως, στα πανηγύρια, λέει ο Άαρενς, μπορούμε να συναντήσουμε το γκρουπ, δηλαδή κλαρίνο, βιολί και νταούλι.
β)Η λύρα, το τρίχορδο αυτό μουσικό όργανο, τονίζει ο Άαρενς, είναι το κυρίως μουσικό όργανο, για όσους ενδιαφέρονται για τη σωστή παραδοσιακή μουσική, ενώ, τουναντίον, το τουλούμ, το όργανο αυτό στις βαλκανικές χώρες αποκαλείται γκάιντα, ενώ στα Δωδεκάνησα υπάρχει παρόμοιο όργανο με το όνομα ασκομαντούρα, έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τη μουσική ζωή των Ποντίων.
Φυσικά, απ’ όλους τους οργανοπαίχτες, την πρώτη θέση την παίρνει ο λυράρης, του οποίου η θέση στην κοινωνία είναι αξιοσέβαστη, αλλά και οικονομικά κάπως κατοχυρωμένη.
Οι πιο γνωστοί επαγγελματίες μουσικάντηδες, τα αστέρια της ποντιακής μουσικής, τονίζει στη συνέχεια ο δρ. Άαρενς, είναι ο Κωστίκας και ο Γώγος, και οι δύο λυράρηδες, των οποίων η μουσική ικανότητα και μαεστρία, όχι μόνον ασυναγώνιστη είναι, αλλά και ομολογουμένα από όλους τους άλλους λυράρηδες αναγνωρισμένη. Φυσικά, λέει παρακάτω ο Άαρενς, η Μακεδονία είναι γεμάτη από νέους λυράρηδες, που το ίδιο τέλεια παίζουν, όπως και οι δυο προαναφερόμενοι μεγιστάνες της ποντιακής λύρας.
Είναι ιδιαίτερης σημασίας το γεγονός της δεξιοτεχνίας των Ποντίων μουσικών, σε σύγκριση με τους άλλους Έλληνες μουσικούς, φυσικά όχι επαγγελματίες. Επίσης, πρέπει να ξέρουμε, συνεχίζει ο Άαρενς, ότι οι Πόντιοι αγαπούν την ενόργανη μουσική περισσότερο από ό,τι τη μουσική με τραγούδι ή μόνον τραγούδι. Η μαθηματική αναλογία είναι 2 προς 1.
Στην ερώτησή μας, λέει ο Άαρενς, από πού έμαθαν οι μουσικοί να παίζουν διάφορα όργανα, απάντησαν γύρω στα 40% ότι είναι αυτοδίδακτοι. Άλλοι, πάλι, αναφέρουν τον πατέρα ή άλλον συγγενή σαν τον δάσκαλό τους.

Θεόδωρος Αγαθαγγελίδης
Από την εισήγηση του στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού  Ελληνισμού