Γιαυτό, στα έντυπα των Ποντίων, την πρώτη θέση κατέχουν τα δημοσιεύματα, που έχουν ως στόχο τη μόρφωση των Ελλήνων, ενώ αυτά που θα τους ευχαριστήσουν ή που αφορούν την παράδοση, είναι ελάχιστα, στην αρχή, για να βρουν τη θέση που τους αρμόζει, στη συνέχεια, όταν, κατά έναν τρόπο, θα έχει ξεπεραστεί η εποχή του νεοδιαφωτισμού.
Στην Ιστορία της βασιλικής ακαδημίας (History of Royal Society, Λονδίνο, 1667), ο Τόμας Σπρέιτ (Thomas Sprat), επηρεασμένος από τη μεγάλη ανάπτυξη και την αίγλη των φυσικών επιστημών κατά τον 17ο αιώνα, επιχειρεί να εξευτελίσει την κλασική μυθολογία.
Τα έντυπα του Πόντου, της περιόδου του ελληνικού νεοδιαφωτισμού (τέλος 18ου και αρχές 19ου αιώνα), αποφεύγουν να αναφερθούν στην ελληνική μυθολογία, δημοσιεύουν πολλά κείμενα για τις φυσικές επιστήμες (περιοδικά «Εύξεινος Πόντος», 1880, και «Αστήρ του Πόντου», 1884) και αρκετά για την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, επιδιώκοντας να ενημερώσουν και να εκπολιτίσουν τον ελληνικό πληθυσμό και ταυτόχρονα να του θυμίσουν την καταγωγή του και την ένδοξη ιστορία των προγόνων του.
Η ύλη των πρώτων περιοδικών, μέχρι περίπου το 1910, είναι σχεδόν όμοια. Διαβάζοντας κανείς τα περιοδικά «Εύξεινος Πόντος» και «Αστήρ του Πόντου» της Τραπεζούντας και «Πόντος της Μερζιφούντας», παίρνει μια εικόνα των δημοσιευμάτων και των άλλων περιοδικών. Επαναστατική αλλαγή στην ύλη των περιοδικών και γενικότερα των εντύπων παρατηρείται μετά το 1910 και την έκδοση το έτος εκείνο του περιοδικού «Επιθεώρησις» στην Τραπεζούντα από τον Φίλωνα Κτενίδη, με τη συνεργασία του Νίκου Καπετανίδη. Η ύλη πλέον είναι ποικίλη και, το κυριότερο, σύγχρονη και πολύ πιο ανάλαφρη, όπως και των περιοδικών στη Ρωσία και στη δυτική Ευρώπη. Σε τίποτε δεν μοιάζει το περιοδικό «Επιθεώρησις» με τα παλαιότερα περιοδικά.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις εφημερίδες, μετά το 1908. Είναι ολοφάνερος ο εκσυγχρονισμός τους, με βάση και τις εφημερίδες και τα περιοδικά, που κυκλοφορούν στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Μόνον οι κομμουνιστικές εφημερίδες, μετά το 1917, που εκδίδονται από τους Ελληνοπόντιους στη Σοβιετική Ένωση και είναι όργανα των τοπικών σοβιέτ, χαρακτηρίζονται συνήθως από μια μονολιθικότητα στην ύλη τους, η οποία δεν μπορεί να ξεπεράσει τα όρια που βάζει το κόμμα.
Στις άλλες εφημερίδες των Ποντίων, στον Πόντο και τη νότια Ρωσία, δημοσιεύονται άρθρα για διάφορα επίκαιρα ζητήματα, αλλά και θέματα από την ιστορία, τη λαογραφία, τη λογοτεχνία κ. τ. λ., καταχωρούνται λογοτεχνικά κείμενα και πάντοτε, σχεδόν, ανέκδοτα, ειδήσεις, φωτογραφίες, στα σύγχρονα έντυπα, από τις δραστηριότητες των φορέων των Ποντίων, σχόλια, μερικές φορές χρονογραφήματα, αλλά και διαφημίσεις διάφορες, από παλιά μέχρι και σήμερα.
Πολλές φορές, τα δημοσιεύματα είναι παρμένα από άλλα, παλαιότερα ή και σύγχρονα έντυπα, ή οι συγγραφείς τους τα στέλνουν για δημοσίευση σε περισσότερα από ένα έντυπα. Αυτή η πραγματικότητα έβαλε σε σκέψεις τους υπεύθυνους των εντύπων αρκετές φορές. Το περιοδικό της Κοζάνης «Ποντιακό Βήμα» (δεκαετία του 1980), π.χ. σε Παράκλησή του, αναφέρει και τα εξής:... Οι εργασίες που θ’ αποσταλούν ... να μην έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά ή άλλα έντυπα ...
Αναφερόμενος σε άρθρο του στην εφημερίδα «Ηχώ του Πόντου» της Τραπεζούντας στα «Ειρηνοδικεία εν Τουρκία», ο Αποστολίδης γράφει παρεμπιπτόντως το 1913: «... Αλλ’ αν η Κυβέρνησις δεν εσκέφθη ακόμη περί του μέτρου της δημοσιεύσεως των νόμων ή έχει λόγους να δημοσιεύσει αυτούς μόνον εις την Τουρκικήν δια της εφημερίδος «Τακβήμι Βεκαή», δεν πρέπει να έχωσι την πρόνοιαν αι άλλαι εφημερίδες να προβώσιν αμέσως εις μετάφρασιν και αναδημοσίευσιν αυτού, αντί να πληρώσωσι τας στήλας αυτών δι’ ειδήσεων αναξίων λόγου και ενδιαφέροντος, ως λ. χ. ότι ο Μητροπολίτης επεσκέφθη σήμερον το Παρθεναγωγείον όπου παρέμεινε μέχρι μεσημβρίας ή ότι ο δείνα Σύμβουλος ή Έφορος κρυολογήσας έπαθε συνάγχην, και άλλων παραπλήσιων φληναφημάτων; Κατ’ ανάγκην εποιησάμην την παρέκβασιν ταύτην και επανέρχομαι εις το κύριον θέμα ...
Ο Επαμεινώνδας Σωτηριάδης, σε σχετικό άρθρο του στο «Βήμα το Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης», το 1960, αναφέρει για τις δισεβδομαδιαίες εφημερίδες της Τραπεζούντας «Φάρος το Ανατολής» και «Εθνική Δράσις» ότι: «...Παρά το μικρό τους σχήμα και την έλλειψη πείρας των εκδοτών, είχαν οι εφημερίδες εκείνες θαυμασίαν για την εποχή επιλογή και κατάταξη ύλης. Κύριον άρθρον που κατά κανόνα ήταν κριτική της διεθνούς πολιτικής καταστάσεως, χρονογράφημα, ανταποκρίσεις εκ των κωμοπόλεων και χωρίων του εσωτερικού και των Ελληνικών Κοινοτήτων της Νοτίου Ρωσίας, περί της κοινοτικής οργανώσεως και της εθνικής και εκπαιδευτικής κινήσεως, μελέται ποικίλης ύλης, έργα σοφών και εμβριθών επιστημόνων εκόσμουν τας στήλας των δύο εφημερίδων...»
Πρωτότυπα πεζογραφήματα Ελλήνων — διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα — δημοσιεύτηκαν ελάχιστα στα δύο πρώτα περιοδικά του Πόντου, τον «Εύξεινο Πόντο» και τον «Αστέρα του Πόντου». Δημοσιεύθηκαν, όμως, αρκετά ξένα, με την ένδειξη στο τέλος «Εκ του γαλλικού», «Εκ του ρωσικού» κ. τ. λ., που σημαίνει ότι επρόκειτο για μεταφράσεις. Τα πεζογραφήματα δημοσιεύονται στις εσωτερικές σελίδες του δεκαεξασέλιδου, συνήθως, τεύχους, ενώ τα ποιήματα — «ποιήσεις», όπως αναφέρονται — προς το τέλος, λίγο πριν από τις τελευταίες σελίδες, όπου καταχωρούνται αινίγματα, παροιμίες και άλλες σπαζοκεφαλιές, πράγμα που σημαίνει ότι τα δύο πρώτα περιοδικά των Ποντίων έδιναν προτεραιότητα στις μελέτες και τις πραγματείες, που δημοσιεύονταν στις πρώτες σελίδες, πιστεύοντας, προφανώς, ότι αυτά είναι ωφέλιμα για τους αναγνώστες, προκειμένου να μορφωθούν εγκυκλοπαιδικά, να αρχίσουν να σκέφτονται πλατύτερα και, κυρίως, να αφυπνισθούν,.εθνικά, να θυμηθούν ότι «Ελλήνων απόγονοι εσμέν», γιαυτό και, στις πραγματείες, σημαντική θέση κατέχουν τα αναφερόμενα στους αρχαίους Έλληνες.
Πάντως υπογραμμίζεται ότι τα έντυπα, από τα πρώτα κιόλας, δίνουν σημασία στις απαιτήσεις των αναγνωστών τους. Το περιοδικό «Αστήρ του Πόντου», στις 16-3-1885 έγραφε: «Κατά την αίτησιν τινών εκ των εν τω εξωτερικώ συνδρομητών του ημετέρου περιοδικού θα δημοσιεύωμεν ενίοτε και ειδήσεις αφορώσας την εμπορικήν κίνησιν της ημετέρας αγοράς. Τοιαύτας εν τη ληξάση εβδομάδι έχομεν τας εξής...»
Σε αντίθεση με τους Έλληνες της Ελλάδας, οι Ελληνοπόντιοι αντιμετώπιζαν τον άμεσο κίνδυνο φυλετικού αφανισμού τους και είχαν να αντιπαλέψουν με πολλά προβλήματα, τα οποία για τους άλλους Έλληνες ήταν λυμένα. Άλλωστε, και ο διαφωτισμός, ακολουθώντας διαφορετικά μονοπάτια, άργησε να περάσει στον Πόντο.
Δείγματα από την ύλη των εντύπων των Ποντίων, αλλά και ολόκληρη η ύλη των θε-ωρηθέντων ως βασικών και πιο αξιόλογων — από όσα έχουν βρεθεί — περιλήφθηκαν στη μελέτη αυτή για τους εξής, κυρίως, λόγους: Ο αναγνώστης θα γνωρίσει τα ενδιαφέροντα των συντακτών των εντύπων και του αναγνωστικού κοινού, κατά τις διάφορες περιόδους. Θα μπορεί, έτσι, να κάνει συγκρίσεις των παλαιότερων με την πιο πρόσφατη αρθρογραφία των εντύπων των Ποντίων, αλλά και των εντύπων, γενικότερα. Έμμεσα, θα γνωρίσει σχεδόν ολόκληρη την ιστορία και τον πολιτισμό των Ποντίων, αφού τα δημοσιεύματα, που έχουν περιληφθεί, αναφέρονται σε όλες τις εποχές και σε όλες τις πτυχές των δραστηριοτήτων τους.
Πάνος Καϊσίδης
Δημοσιογράφος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου