Τη Τρίχας το γεφύρ'

Απατημένη η Πόντια σύζυγος, θα καταραστεί  τον σκληρό σύζυγο στο τραγούδι «Τη Τρίχας το γεφύρ'». Το στέριωμα του γεφυριού, η εξάπλωση της φήμης του δεινού εργολάβου, οδηγούν τον πρωτομάστορα στο ειδεχθές έγκλημα. Διπλωμένη στα μανιασμένα κύματα, η πανώρια ύπαρξη αφήνει τα ρόδινα χείλη της να σαλέψουν βόλι καυτό, φαρμακερό.
Άμον ντο τρομάζ'νε τα γόνατα μ’ να τρομάζ’ το γεφύρ'!
Το φρικιαστικό έγκλημα παραδίδει τη σκυτάλη στην υποκρισία. Μη καταριέσαι, καημένη, έχεις αδέλφια στα ξένα, κι αν δεν στερεωθεί το γεφύρι, θα πέσουν κι εκείνα και θα πνιγούν! Είναι η παραπλανητική απάντηση του συζύγου πρωτομάστορα.
"Αδέλφια"! Λέξη που προκαλεί ανατριχίλα. Λέξη πανίσχυρη, ικανή να εξαλείψει την τόσο φοβερή κατάρα. Κι ευθύς η τραγική σύζυγος του πρωτομάστορα αλλάζει τον λόγο και δίνει ευχή.
Σίδερον η καρδούλα μου, σίδερον κι οι διαβάτες,
τι έχω αδελφόν στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει!
Το πανίσχυρο συναίσθημα της αδελφικής αγάπης, που ήταν σε έξαρση στον Πόντο, οδήγησε στην εξάλειψη της κατάρας και, συνεπώς, στο στέριωμα της φήμης του εγωιστή και φιλόδοξου πρωτομάστορα.
Εξετάζοντας διεξοδικά το τραγούδι «Της Άρτας το γεφύρι», ο εκλεκτός λαογράφος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Ρωμαίος, στο περισπούδαστο βιβλίο του «Κοντά στις ρίζες», γράφει τα ακόλουθα:
«Η γυναίκα του πρωτομάστορα θυσιάζεται για κάτι συγκεκριμένο, για κάτι χειροπιαστό. Πασκίζει να ξεφύγει το ξεκλήρισμα της γενιάς της, αγωνίζεται ν’ αλλάξει τη μοίρα του μονάκριβου αδελφού της, που, ενώ ήταν ο μόνος στύλος του πατρογονικού σπιτιού, μπορούσε τώρα, και αυτός εξ αιτίας της, να βρεθεί στον ρόλο κάποιου από τους πολλούς και τους άτυχους διαβάτες του γεφυριού, κάποιου από τα αμέτρητα φύλλα του φθινοπώρου που θα πέφτανε στο βαθύ ρέμα ...»
Νομίζουμε πως ο εκλεκτός μελετητής αδικεί την ηρωίδα μας, την κατηγορεί ακόμη ως ηθικό αυτουργό του θανάτου του αδελφού της. Τίποτε από όλα αυτά δεν συμβαίνει. Τη γνώμη μου αυτή την ενισχύει η ποντιακή παραλλαγή, την οποία δεν θα έλαβε, ίσως, υπόψη του. Αν την είχε προ οφθαλμών, όταν συνέθετε την παραπάνω μελέτη του, ίσως κατέληγε σε διαφορετικό χαρακτηρισμό της ηρωίδας.
Και θα συνέβαινε αυτό, διότι, κατά τους λόγους του Πόντιου πρωτομάστορα, δεν είχε αυτός μόνον έναν γυναικάδελφο, αλλά περισσότερους, ποιος ξέρει πόσους!

Ματσούκα : Τη Τρίχας το γεφύρ".( Απο την εκδρομή της Εφτάκωμου Σαντάς)
φωτο: Β. Σακελλαρίδης

Αδέλφα έεις ’ς σην ξενιτάν, έρχουνταν και δαβαίν’νε.
Εξάλλου, δεν νομίζουμε ότι είναι δυνατόν να γίνει αιτία αυτή, ώστε να βρεθεί στον ρόλο κάποιου διαβάτη ο αδελφός της, επειδή ξεστόμισε τη φοβερή κατάρα. Άλλωστε, τι μπορούσε να κάνει σε μια τέτοια φρικιαστική στιγμή, που θα δείλιαζε και ο πιο θαρραλέος αντιμέτωπος του Χάροντα; «Γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα, τραγούδησε τόσο ψυχολογημένα και ο ποιητής (Διον. Σολωμός).
Δεν υποκύπτει ούτε κλονίζεται η ηρωίδα από όσα της λέει ο πρωτομάστορας, επειδή φοβάται το ξεκλήρισμα της οικογένειας, της γενιάς της.
Υπάρχει, κατά την ποντιακή παραλλαγή, αγόρι που θα διαιωνίσει το γένος. Είναι ο Γιάννης.
...’κόμαν το Γιάννεν ’κ’ έλουσεν και ’ς σο κουνίν ’κ’ εθέκεν.
Το βασικό αυτό στοιχείο αγνοούν όλες οι άλλες παραλλαγές του τραγουδιού, που προέρχονται από άλλα μέρη της Ελλάδας
Ένας, λοιπόν, είναι ο λόγος, που αναγκάζει την ηρωίδα να ανακαλέσει τη βαριά της κατάρα και να καλύψει τη θέση της με ευχή: η αγάπη προς τον αδελφό. Αυτό το πηγαίο και έμφυτο συναίσθημα, που την οδηγεί εκούσια στον βωμό για τη σωτηρία της ακριβής συγγένειας.
Και δεν είναι ανεξήγητη η δύναμη αυτής της αγάπης. Την τρέφει και τη διατηρεί ζωντανή και ισχυρή το ίδιο το αίμα που ρέει στις φλέβες των αδελφών, το γάλα, που θηλάστηκε από τον ίδιο μαστό, η ιερή τράπεζα, που με τόση φροντίδα έστρωνε η δότειρα της ζωής.
Η γυναίκα του πρωτομάστορα, με τη θυσία της αυτή, στέκεται άνετα δίπλα στη μυθική Γοργόνα, την αδελφή του Μεγάλου Αλέξανδρου, που τα πονεμένα της δάκρυα πέφτουν στη θάλασσα και άγρια ξεσηκώνουν κύματα, πνίγοντας τους αδιάφορους και ασύνετους ναύτες, που την πληροφορούν με απάθεια για τον χαμό του κοσμοκράτορα αδελφού της.
 Είναι, ακόμη, η Ιφιγένεια του θείου τραγικού λόγου, που αψηφώντας την αγριότητα του βασιλιά της ταυρικής χώρας, του Θόα, βοηθά τον προσφιλέστατο αδελφό της Ορέστη να κλέψει το ξόανο της Άρτεμης, για να απαλλαγεί από την καταδίωξη των Ερινύων.
 Είναι, τέλος, η γυναίκα, της οποίας η ψυχή ξεχειλίζει από την αγνή και άδολη αδελφική αγάπη.

Γ.Κ. Χατζόπουλος
Φιλόλογος και συγγραφέας