Η Μνήμη της Άλωσης και η συνέχεια του Ελληνισμού

Μέρος της ομιλίας του Θ. Μαλκίδη στην Έδεσσα, στην εκδήλωση για 

την Άλωση.

Από τα πιο σημαντικά, ίσως, ζητήματα που ανέδειξε η ανθρώπινη σκέψη αλλά ταυτόχρονα και που κλήθηκε να απαντήσει ήταν και παραμένει η μνήμη. Η μνήμη ως πραγματικότητα ως θύμηση και ως ανάμνηση, ως σύνδεση με τους προγόνους, ως συγκρότηση βίου και ύπαρξης, ως οδηγός και συμπαραστάτης ιστορικής πορείας. 

Για τους Έλληνες η μνήμη αποτέλεσε στοιχείο διαφοροποίησης, ετερότητας και ιδιοπροσωπείας που συγκρότησε τον πολιτισμό, τη δράση και αντίδραση καθώς και λόγο αντίστασης και αναζήτησης της ελευθερίας. 

Με την έννοια της μνήμης ταυτίστηκε και μία ιδιαίτερη θεσμική έκφραση του Ελληνισμού, η (ανατολική) Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το «Βυζάντιο». Άνθρωποι, εκφράσεις, αυτοκρατορικού και μη βίου, θεσμοί, συνδέονται με το μετά, την ανάμνηση των επόμενων γενεών και κάθε λόγος και πράξη, κάθε θεωρία και έργο, αναφέρεται στην υπεράσπιση των επιτευγμάτων, των αξιών. Οι αγώνες έναντι κάθε εισβολέα, αφορούν το πριν και το θάρρος και ο ηρωισμός πηγάζουν από την ανάγκη διατήρησης των όσων παραδόθηκαν από τις προηγούμενες γενιές. 

Παρά τον ακρωτηριασμό που έχει υποστεί η αυτοκρατορία και το σοκ που έχει υποστεί ο λαός και η ηγεσία, ακόμη και την ύστατη ώρα, ακόμη και μετά τις αλλεπάλληλες μάχες και πολιορκίες, η μνήμη της αντίστασης καθοδηγεί. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄Παλαιολόγος και οι συμπολεμιστές του αγωνίζονται και πέφτουν μέχρις εσχάτων, υλοποιώντας την αντιστασιακή ιστορία του Ελληνισμού, όπως γράφει ο Ν. Σβορώνος.

Το υπόδουλο γένος, κατά την προσφιλή έκφραση της εποχής, επιβιώνει με τη μνήμη, τη συνεχή ιστορική διαδρομή από τον Όμηρο, μέχρι τον Παλαιολόγο, ενώ ο Κολοκοτρώνης μιλά για το βασιλέα που δεν ηττήθηκε: «... Ὁ βα­σι­λεύς μας ἐ­σκο­τώ­θη, καμ­μί­α συν­θή­κη δέν ἔ­κα­με....». 

Στην πορεία του το Ρωμαίικο, η μνήμη, η αλήθεια αγώνων και θυσιών, αλληλεγγύης και ανιδιοτελούς προσφοράς, ενδιαφέροντος για το συνάνθρωπο και το μέλλον του λαού, είναι συν Θεώ, η μοναδική μας ελπίδα. Εκεί κρίνεται το μέλλον μας ως ανθρώπων, ως Ελλήνων, ελεύθερων, αυθύπαρκτων, αυτεξούσιων υποκειμένων και όχι δούλων και ραγιάδων. 

Όπως ανέφερε ο Κολοκοτρώνης πως «εἰς ἐσᾶς μένει νὰ ἰσάσετε καὶ νὰ στολίσετε τὸν τόπο, ὁποὺ ἡμεῖς ἐλευθερώσαμε», όπως έγραφε ο Κώστας Γεωργάκης, ότι «δεν μπορώ  κάνω διαφορετικά παρά να σκέφτομαι και να ενεργώ σαν ελεύθερο άτομο, η γη μας που γέννησε την ελευθερία θα εκμηδενίσει την τυραννία», ή όπως έλεγε ο Δημήτριος Υψηλάντης για τα δάνεια της υποτέλειας στα χρόνιας της παλιγγενεσίας, «οι Έλληνες έχουμε πληρώσει πολύ ακριβά την ελευθερία μας για να την δώσουμε τόσο φτηνά στον πρώτο τυχόντα».