Στατιστική της Σάντας του Πόντου. ΜΕΡΟΣ 3ο

Λίμνη:

Η μικρή μας λίμνη Σταύρωμα με επιφάνεια μόλις 100 τ. μέτρων που βρίσκεται παρακάτω απ' το Καζουκλή προκαλού­σε το δέος με τα κατάμαυρα νερά της. Γι’ αυτήν οι ευφάνταστοι προγονοί μας λέγανε πώς ήταν απύθμενη.

 Γι αυτήν πλάσανε και τον παρακάτω μύθο : Δύο γυναίκες Πιστοφανταίες με τις κούνιες των μωρών τους θέριζαν χόρτο στον ανήφορο της λίμνης  και εκεί που θέριζαν γλίστρησαν οι κούνιες και πήραν τον κατήφορο κατά τη λί­μνη.

Οι γυναίκες τρόμαξαν, και η μεν μία φώναζε έξαλλη: Ανάθεμα σε ντό έτον αβούτο το κακόν; ή δε άλλη φώναζε: Παναγία, Παναγία, Παναγία! Η κούνια της πρώτης γυναίκας έπεσε τότε μέσα στη λίμνη και πνίγηκε το μωρό της, της δε άλλης η κούνια σταμά­τησε στη μέση του απότομου ανήφορου της λίμνης, στον οποίον ούτε κατσίκια μπορούσαν να σκαρφαλώσουν.

Η παράδοση αυτή δεί­χνει πως έγιναν παρόμοια δυστυχήματα σ' αυτή τη λίμνη κάποτε. Γι' αυτό η λίμνη λεγόταν στα παλιά τα χρόνια Βερανέ κιολ (λίμνη ερήμωσης).

Κ α τ α β ό θ ρ α :

Βαδίζοντας από το Πιστοφάντων στο Τάσκιοπρι έβλεπες πέρα απ' το ρυάκι Σταύρωμα παρακάτω απ’ τον δρόμο σε απόσταση 200 μέτρων κάποια μικρή καταβόθρα, το Δέκουφον.

Στην καταβόθρα αυτή χυνόταν το μικρό ρυάκι του Δέκουφου.

 Ύδρευση:

 Η ύδρευση των ενοριών της Σάντας ήταν πολύ εύκολη, γιατί τα πηγαία νερά βρίσκονταν πολύ κοντά στις ενορίες. Στο Ισχανάντων είχαμε 5 βρύσες με στοές ασβεστόχτιστες, τη Φαλτσή το πεγάδ, τη Λευτέρ το πεγάδ,  τη Καλόγρηας το πεγάδ, τη Λαμπριανάντων το πεγάδ, τη Πανά το πεγάδ.

Βρύση σον Πιστοφάντων(Τη Τσαχμάχ το πεγάδ')

Στο Πινατάντων βρισκόταν τη Ζυγανίτα το πεγάδ, που μπορούσε με το πλήθος των νερών του να γυρίσει νερόμυλο. Στο Πιστοφάντων βρίσκονταν πολλές βρύσες, η καλύτερη όμως ήταν τη σχολεί το πεγάδ. 

Όλες αυτές οι βρύσες καθώς και οι βρύσες των άλλων ενοριών είχαν νερά κρούσταλλα και ήσαν το καύχημα της Σάντας. Τις περισσότερες βρύσες  τις ανατίναξαν οι Τούρκοι με δυναμίτη το 1921.           

Συγκοινωνία:

Καρακαπάν (Φωτογραφία: Erdan Aydin)

Η Σάντα συγκοινωνούσε με την Τραπεζούντα, την Γεμουρά, την Γαλίανα,  τα Σούρμενα, την Κρώμνη, την Αργυρούπολη, την Άρτασα, την Βαϊβούρτη και το Μοναστήρι Σουμελά με δρόμους τρισάθλιους, κι αυτό έφερε μεγάλα και ανυπέρβλητα εμπόδια στην ευζωία των Σανταίων.         

Ανοιξιάτικη συγκοινωνία με την Τραπεζούντα:

Από το Ισχανάντων ξεκινώντας βορείως μετά 2 λεπτά της ώρας (4) φτάνομε στου Κοιλαδί το ρακάν (5), μετά άλλα 4 λεπτά στο διάσημο στενό Φουρνόπον, μετά άλλα 4 λεπτά στο Γουρνόπον (Γούρνα) με την βρύση του, και μετά άλλα 2 λεπτά στου Γιακόφ τη μαστορί το ρακάν, όπου χωρίζεται ο δρόμος σε δύο το κάτω κλαδί αφού περνά από τα Σκοτεινά τ' Αλάτια κατευθύνεται στους κοινοτικούς μας μύλους  και από το επάνω κλαδί μετά ένα λεπτό φτάνομε στο Γαλλούν τ’ όρμίν, μετά 4 λεπτά στους Ρεσχανάδες, μετά άλλα 3 λεπτά στου Χαπιάρ το γεφυρόπον, μετά άλλα 3 λεπτά στο Κρύον το Νερόπον  και μετά άλλα 2 λεπτά στο γεφύρι του πο­ταμού του Αι Γιάννη, όπου ήταν τη Γαραγάσ η χαμελέτε.

Εκεί βλέπομε αριστερά μας έναν χαμηλό και κομψό καταρράχτη  και οδεύοντας πάντοτε προς Βορά μετά 2 λεπτά φτάνομε στο Λιθονπορέν, μετά άλλα 10 λεπτά στου Κωφού τ’ ορμίν, και μετά άλλα 5 λεπτά στο Αλωνόπον, όπου στα παλιά τα χρόνια αλώνιζαν  οι πρόγoνοι μας το σιτάρι των γύρω χωραφιών.

Από το Αλωνόπον μετά 10 λεπτά φτάνομε ση Ζουρνατσαλάβας το γίρτ ([6]), δρασκελίζαμε το ρυάκι της Χάρτοτης και μετά 15 λεπτά φτάνομε στον λόφο Τσιφίνια ό­που φυτρώνουν αζαλέες άφθονες.

Πηγαίνοντας στην Σαντά

Από κει παίρνομε τον ανήφορο, και μετά μία ώρα φτάνομε στην κορφή του βουνού Τσαρτακλή που είναι σύνορο της Σάντας. Από το Τσαρτοκλή μετά μισή ώρα φτάναμε στου Σιργανλή, μετά άλλα 10 λεπτά στου Τσαλαπόγλη τα ταφία, και μετά άλλα 20 λεπτά στον βράχο Σεσλήκαγια, όπου επαναλαμβάνεται η ηχώ αρκετές φορές.

Από το Σεσλήκαγια μετά 15 λεπτά φτάνομε στό Χαρεμί πογόζ με την σπηλιά του (Μάγαρα) που ήταν το λημέρι των Τουρκοσυμμοριτών. Δέκα λεπτά παρακάτω ο δρόμος της Τραπεζούντας έχει δύο διακλαδώσεις , το κλαδί της Όλασας και το κλαδί του Τζαγουλή.

Θα πάρουμε πρώτα το κλαδί της Όλασας.

 Από την διακλάδωση μετά μιάμιση ώρα φτάνομε στο Μίλταγ με τον θαυμάσιο βράχο του. Από εκεί παίρνομε τον κατήφορο, μετά 2 ώρες κατεβαίναμε στην Όλασα, συνεχίζουμε τον κατήφορο προς τον Πυξίτη και μετά μισή ώρα βρισκόμαστε στον ποταμό, περ­νούμε το γεφύρι του Μεχιρτσή, μπαίναμε στον αμαξιτό της Τραπεζούντας και μετά 3 ώρες φτάνομε στην Τραπεζούντα.

 Τώρα ας πιά­σουμε και το κλαδί του Τσαγουλή.

Από την διακλάδωση μετά 20 λεπτά φτάνομε στα Κρύα τα πεγάδια, μετά άλλα 20 λεπτά στο χά­νι του Ουζούν Κομαρλούκ, μετά άλλα 20 λεπτά στο χάνι του Ξιφτέρ και μετά άλλα 15 λεπτά στο χάνι Τσαγουλή.

Από εκεί κατεβαίνομε στο Ταχταλή, στο Κεντιρλούκ, στο Μινασλή, στα Φαράγγια, στου Μακούλογλη τα κονάκια, στο Τουρκοχώρι Κάβαρα, στό Σοούκσου, στο Ζέφονος, στον Πυξίτη. Όλη η διαδρομή από Τσαγουλή ως την Τραπεζούντα διαρκεί 6 ώρες.

Dumanli  (Σαντα)

Χειμωνιάτικη συγκοινωνία μέ την Τραπεζούντα: 

Από το Ισχανάντων μετά μισή ώρα κατεβαίναμε στον Αι Γιάννη. Από κει διασχίζαμε το Παύλ, το Μονοκούρ, τ' όρμίν τη Βαϊβάϊτερες καί μετά 40 λεπτά φτάνομε στο Τρανόν το Φτελέν.

Από κει μετά μία ώρα φτάνομε στο Κοπαλάντων, μετά άλλη μια ώρα στο Τουρκοχώρι  Σίμωνα, και μετά άλλες δύο ώρες είμαστε στην κορφή του βουνού Σίμωνας.

Από κει μετά μιάμιση ώρα κατεβαίνομε στα χάνια της Ούζης. Από το Γουλιτσάντων υπάρχει γιά την Ούζη και άλλος δρόμος πιο σύντομος πού τον έφτιαξε ο σύγχρονός μας Σανταίος Δημήτριος Κωφιάδης, ο οποίος έταξε πρόγραμμα της ζωής του την επιδιόρθωση των ελεεινών δρόμων τής Σάντας.

Από την Ούζη ακολουθώντας την κοίτη του ποταμού της  μετά τρεις ώ­ρες κατεβαίνομε στην παραλία Δρόνας, και μετά άλλες τρεις ώρες φτάνομε στην Τραπεζούντα.

Συγκοινωνία μέ τήν Γαλίανα:

Από τo γεφύρι του ποταμού του Αι Γιάννη βαδίζοντας κατά το Κιμισλή φτάνομε μετά 20 λεπτά στο παρχάρι Τσατμάδες, όπου ενώνονται τα ρυάκια Κουζούκιολ και Ανάληψης.

Από τους Τσασμάδες παίρνοντας τον ανήφορο μετά μία ώρα διασχίζαμε το παρχάρι Γουζούκιολη και φτά­ναμε στου Κιμισλή. 
Από κει κατηφορίζοντας κατά την Γαλίανα μετά δύο ώρες φτάνομε στο παρχάρι Αμπάρια, αφήνομε δεξιά μας το βουνό Κουραγμέντσα, κατηφορίζομε κατά το Μοναστήρι και βλέπο­με δεξιά κι αριστερά όλα τα χωριά της Γαλίανας.

Είσοδος ση Πιστοφάντων

Συγκοινωνία με το Μοναστήρι Σουμελά, με την Κρώμνη, Άρτασα και Κιουμουσχα ν έ :

Από το Ισχανάντων οδεύοντας νοτίως παίρνομε τον ανήφορο κατά τα βου­νά. Μετά 5 λεπτά ανεβαίνομε στην έξοχη τοποθεσία Ποντίλια, έπει­τα αφήνοντας αριστερά τα Χαλία ανεβαίνομε μετά 15 λεπτά στ’ Ασερόνια, όπου στα παλιά τα χρόνια είχαν οι Ισχανανταίοι τους αχυρώνες τους.

Εκεί έχομε στα δεξιά μας κατά το ύψος του βου­νού τα απότομα Καρτσώματα και τη Σιονούς τ' ομάλ. Από τ' Ασερόνια οδεύοντας νοτίως μετά 10 λεπτά ανεβαίνομε στο Μέγαν το Ρακάν κι αφήνομε αριστερά το παρεκκλήσι του Αγίου Πνεύματος και το Τσακαλάντων. Μετά 20 λεπτά ανεβαίνομε στο παρχάρι Ξερολίμνια, μετά άλλα 20 λεπτά φτάνομε στο μαγευτικό παρχάρι Κρεπέγαδα, μετά άλλα 10 λεπτά στο παρχάρι Κατσάλια, και μετά άλλα 20 λε­πτά στον δημόσιο μεσαιωνικό δρόμο Τραπεζούντας - Βαϊβούρτης που λέγεται Κερβάν γιολ (δρόμος καραβανιών).

Εκεί διακλαδίζεται ο δρόμος. Ακολουθώντας το δεξί κλαδί του κατεβαίνομε στο Κοβλακά, περνούμε κάτω από το φρούριο του Ακρίτα, ανεβαίνομε στο παρχάρι Μονενέ, κι από 'κει κατηφορίζοντας κατά τον Σπενταμόν μετά δύο ώρες φτάνομε στον ποταμό Πυξίτη, στην Αγία Βαρ­βάρα και στο Μοναστήρι Σουμελά. Ακολουθώντας όμως το ζερβό κλαδί του και διασχίζοντας το οροπέδιο του Μετσίτ φτάνομε μετά μια ώρα στο μαγευτικό παρχάρι Αρνοστάλ (Αρνοσταύλ), μετά μιάμιση ώρα στο Τσαμέ πογάζ, και μετά άλλη μια ώρα στα χάνια του Αι Ζαχαρία.

Από κει κατηφορίζοντας διασχίζομε τα χωριά  της Κρώμνης και μετά μιάμιση ώρα φτάναμε στο μαγευτικό χωριό Ζυγανίτα. Παραπάνω από το Ζυγανίτα ο δρόμος διακλαδίζεται, και το μεν ένα κλαδί αριστερά μέσον του βουνού Γορόσ μετά 4 ώρες μας φέρνει στο Κιουμουσχανέ, το δε άλλο δεξιά μετά 7 ώρες μας φέρνει στην Άρτασα.

Συγκοινωνία μ έ την Βαϊβούρτη

 Από το Ισχανάντων οδεύοντας νοτίως συναντάμε τη Στοδούλ τ’ ορμίν, τα Χαντσάρια, τη Γοργόρ το λιθάρ, την ενορία Τσακαλάντων, και μετά μι­σή ώρα φτάνομε στην ενορία Πιστοφάντων.

Από κει μετά 5 λεπτά φτάνομε στον Άγιο Παντελεήμονα και στο Λεφτοκαρόν, και περνούμε ένα ρυάκι έχοντας δεξιά μας κατά τον ανήφορο τους Τασχανάδες, τον βράχο-βουνό Κατσκάρ, την λιμνούλα Σταύρωμαν και το Καζουκλή.

Από το ρυάκι μετά 20 λεπτά φτάνομε στους Μιντσινάδες αφήνοντας αριστερά μας το ερειπωμένο ξωκλήσι του Αγίου Θεοδώρου και την περίφημη καταβόθρα Δέκουφον.

Από τους Μιντσινάδες ανηφορίζομε κατά το Κετίκ αφήνοντας αριστερά μας την ονομαστή Σεξέν βερεν, της Κεμέρας τα λαγκάδια, το Τσιχούρ και βαδίζουμε κατά το Τάσκιοπρι που απέχει 15 λεπτά. Σ’ όλη τη διαδρομή απ’ το Πιστοφάντων μέχρι Τάσκιοπρι έχομε αριστερά μας τους μεγαλοπρε­πείς γκρεμούς των Πιστοφάντων και του Ζιαρέτ, το ξακουσμένο παρχάρι Σκορδέν και το πανύψηλο μας βουνό Ζιαρέτ ταγ που έχει στις πλαγιές του έναν μικρό παγετώνα.

Απ' τό Τάσκιοπρι μπαίνομε στα Τουρκοχώρια του κάμπου Βαϊβούρτης και μετά 12 ώρες φτάνομε στή Βαϊβούρτη. Από τό Πιστοφάντων αν θέλει κανείς να εκδράμει στο παρχάρι Κωφολίβαδο θα κατηφορίζει Β.Α του χωριού, κι αφού διασχίζει τις θέσεις Ταχμάζ, Αναπαυτέρ, Πλακόπα και Αγράπια κατεβαίνει μετά 15 λεπτά στον ποταμό Γιάμπολης, περνά τους Κερχανάδες με το παρεκκλήσι της Αγίας Κυριακής, φτάνει στο Ζουρνατσάντων, ανεβαίνει στο Ξιμυτόν το λιθάρ και φτάνει στο Κωφολίβαδον.

---

 [1]Τους κατοίκους Ισχανάντων τους θαύμαζαν οι άλλοι Σανταίοι για την επιτηδειότητα τους στο κάθε τι, μα και τους κατάκριναν για τις επιδείξεις τους και για την σπατάλη των οικονομιών τους.Χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι:

Ισχανάντ οι κουρφιγμέν κι ας σο χρέος φουρκιγμέν.

[2] Μεταξύ Κατάρουξαςς καί Κιμισλή βρίσκονται δύο μεγάλες πέτρες  μία επάνω στήν άλλη. Τις λέγαμε: Ό γέρων καί ή γραία.                                                             

[3] Παραπάνω από τα Σουλάχα και πίσω από τό Κερβάνγιολ κατά τό 

Κοβλακά καί τό Καζουκλή βρίσκεται τό φημισμένο κοντόχορτο ζ ο υ γ ο ύ δ,πού            

άν καί σκληρό έπαιξε τόν ρόλο του στήν άνάπτυξη της κτηνοτροφίας Σάντας.

 [4] Η απόσταση ενός λεπτού της ώρας ισοδυναμεί με 60-80 μέτρα

[5]Ρακάν λέγαμε τό κύρτωμα τής ράχης του βουνού πού έκρυβεαπό τά μάτια μας τις παραπέρα κοιλάδες, πεδιάδες, χαράδρες κλπ.

[6] Γιρτ  λέγαμε μικρή έκταση καλλιεργήσιμης γης η χορτολίβαδου.

Μιλτιάδης Κ. Νυμφόπουλος

"ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ"

  ΔΡΑΜΑ 1953