Ημερολόγια και Καζαμίες - Τα Ποντιακά ημερολόγια.

Ημερολόγιο είναι ο τρόπος διαίρεσης και καταμέτρησης του χρόνου, ιδίως της αρχής και του τέλους του έτους, των μικρότερων και μεγαλύτερων περιόδων του - εποχή, μήνας, εβδομάδα κ. τ. λ. - με βάση ορισμένα αστρονομικά φαινόμενα, όπως είναι η περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της, η κίνηση της σελήνης γύρω από τη γη και της γης γύρω από τον ήλιο.

Ημερολόγιο, όμως, είναι και το βιβλιαράκι, συνήθως, που περιέχει τις υποδιαιρέσεις του έτους και τις φάσεις της σε­λήνης, με κενό χώρο για την αναγραφή διαφόρων σημειώ­σεων, αλλά και με γραμμένες την ανατολή και δύση του ήλι­ου, τις γιορτές, με ψαλμούς ή στίχους ή ιστορικά γεγονότα ή άλλα.

Υπάρχουν, όμως, και τα λεγόμενα καλενδάρια ή καλαντά­ρια ή καλεντάρια - από το λατινικό calendarium. καλένδες των Ρωμαίων, η πρώτη μέρα κάθε μήνα - που εκδίδονται κατ’ έτος προς πώληση ή για τη διαφήμιση εταιρειών κ. τ. λ.

Ο ΚΑΖΑΜΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

Ημερολόγιο είναι και ο καζαμίας, ένα βιβλίο με αρκετές σελίδες, που κυκλοφορούσε, από τον 19ο αιώνα, κυρίως μέσα στα λαϊκά στρώματα και περιείχε, εκτός από τις χρο­νολογίες και το εορτολόγιο, και διάφορα προγνωστικά για τον καιρό, κατά εποχή του έτους (άνοιξη, καλοκαίρι, φθι­νόπωρο, χειμώνας ή για κάθε τέταρτο της σελήνης, προφη­τείες για αστρονομικά, πολιτικά, πολεμικά και άλλα αναμε­νόμενα γεγονότα, συμβουλές προς τους αγρότες, συνταγές μαγειρικής, ιατρικές οδηγίες, διάφορες πρακτικής φύσης πληροφορίες και ανέκδοτα. 

Πήρε το όνομα καζαμίας από τον τίτλο του μικρού λαϊκού ημερολόγιου Casamia, που εκ- δόθηκε το έτος 1763 στη Φαβεντία ή Φαέντσα της Ιταλίας. Το εξώφυλλο αυτών των ημερολογίων κοσμούσε η φαντα­στική εικόνα του αστρολόγου ή αστρονόμου του μεσαίωνα Καζαμία, που φορούσε πανύψηλο κωνικό καπέλο και παρα­τηρούσε με τηλεσκόπιο τα άστρα.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Μετά την επανάσταση του 1821, εκδόθηκαν από το 1840 στη Σμύρνη και στην Αθήνα διάφοροι καζαμίες, με τις γνωστές προφητείες και οδηγίες. Ο Δημήτρης Κορομηλάς χρη­σιμοποίησε τον τίτλο του Καζαμία για το αθηναϊκό ημερο­λόγιο, που εξέδιδε, με ποικίλο περιεχόμενο, κατά την τελευ­ταία 25ετία του 19ου αιώνα.

Παλαιότερα, ο λαός έλεγε «καζαμίες» τους συστηματι­κούς φαντασιολόγους ή μάντεις κακών, αλλά και εκείνους που φορούσαν παλιομοδίτικα ρούχα. Από τα μέσα περίπου του 20ού αιώνα, οι ελληνικοί καζαμίες άρχισαν να αντικαθι­στούν τον τίτλο τους με το αραβικό αλμανάκ.

Το αλμανάκ πήρε το όνομά του από το αραβικό αλμανάκ, που σημαίνει «η αρίθμηση». Είναι είδος ημερολογίου, που γράφει τους μήνες, τις ημέρες, τις εποχές και πολλά αξιοση­μείωτα γεγονότα, και, ακόμη, τις φάσεις του ήλιου και της σελήνης κτλ. Η χρήση του αλμανάκ είναι αρχαιότατη. 

Δι­άφορα χειρόγραφα βιβλιάρια, που περιείχαν ημερολογιακή ύλη, είχαν οι Ινδοί, οι Κινέζοι, οι Αιγύπτιοι, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι που τους μιμήθηκαν.

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους κυκλοφορούσαν εορτολογικά ημερολόγια, με ανθολογίες τροπαρίων κτλ. Η χρήση αυτών των ημερολογίων γενικεύτηκε μετά την ανακά­λυψη της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο κατά τον 15ο αιώνα. Υπήρχαν και «διαρκή καλεντάρια», με ημερολογια­κό οδηγό πολλών ετών.

Οι Έλληνες εξέδωσαν αλμανάκ για πρώτη φορά το 1791 στη Βιέννη και κατόπιν στη Βενετία, με ημερολόγιο και σύ­ντομη εμπορική στατιστική.

Είδος ημερολογίου είναι και οι ετήσιες εκδόσεις διαφό­ρων φορέων, με χρονολογίες και ύλη ποικίλη, κυρίως λογο­τεχνική, λαογραφική κτλ., αλλά και με τις σημαντικότερες δραστηριότητες του φορέα που εκδίδει το ημερολόγιο.

ΕΚΔΟΤΕΣ ΓΝΩΣΤΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

Τα παλαιότερα χρόνια και ιδίως από τις τελευταίες δε­καετίες του 19ου αιώνα - από το 1862 και μετά εκδίδονται ημερολόγια, τα οποία γενικεύτηκαν και επιβλήθηκαν ως λευκώματα - και μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα κυκλοφορού­σαν ημερολόγια και καζαμίες, που επιμελούνταν γνωστοί διανοούμενοι, οι οποίοι ήταν ταυτόχρονα και εκδότες. Κυ­κλοφορούσαν στο τέλος του έτους ή στις αρχές του επό­μενου σε έναν τόμο, που είχε, συνήθως, μικρό σχήμα και περιελάμβαναν πολλές φωτογραφίες και σκίτσα γνωστών σκιτσογράφων.

Μερικά από τα έντυπα αυτά είχαν ύλη σοβαρή και άλλα ευτράπελη. Ανεξάρτητα από τη μορφή ή άλλα χαρακτηρι­στικά τους, ως στόχο είχαν την ενημέρωση, την επιμόρφωση, την ψυχαγωγία των αναγνωστών τους, οι οποίοι - θα πρέπει αυτό να τονιστεί - δεν είχαν άλλες ευκαιρίες για ενημέρωση και ψυχαγωγία, εκτός από τις εφημερίδες και τα περιοδικά, που, βέβαια, δεν μπορούσαν να φτάσουν στην καθημερινή, εβδομαδιαία, δεκαπενθήμερη ή μηνιαία έκδοσή τους πέρα από τα μεγάλα αστικά κέντρα.

Από τα παλαιότερα ημερολόγια, μπορεί να αναφερθούν τα: Ημερολόγιον εκ της Ελληνικής Τυπογραφίας Γεωργίου Βενδότη, Βιέννη 1791 - 1794, Νέον Ημερολόγιον του κοινού έτους 1821, του I. Δ. Δαβιδοβίκη, Βιέννη 1821, Ημερολό­γιον του σωτηρίου έτους 1827 παρά Ιωάννου Λεονάρδου, στην Πέστη της Ουγγαρίας, Ημερολόγιον ή Σεληνοδρόμιον, Βενετία 1835, Ημερολόγιον και Σεληνοδρόμιον 1843, Αθήναι 1842, του διασήμου αστρονόμου Καζαμία ημερολόγιον προγνωστικόν, Αθήναι 1859, Ημερολόγιον Ραμπαγά 1879, Αθήναι 1878, Ρωμηού Ημερολόγιον και με εορτολόγιον, Αθήναι 1885, Γελοιογραφικόν Ημερολόγιον, Αθήναι 1886 του Κωνσταντίνου Σκόκου, Εκκλησιαστικόν Ημερολόγιον, Κωνσταντινούπολη 1887, Ημερολόγιον των Ελλήνων, Βουκουρέστιον 1887 του Θ. Λ. Πασχίδη, Ημερολόγιον της εφημερίδος των Κυριών, Αθήναι 1888 κ. ά.

Στον Πόντο ήταν γνωστό το Ημερολόγιον του Αιγαίου, το οποίο εκδόθηκε στην αρχή το 1905 με τον τίτλο αυτόν και από το 1908 με τον τίτλο Μικρασιατικόν Ημε­ρολόγιον από την Ελένη Σβορώνου. Το αναφέρουν ο Νίκος Καπετανίδης στην εφημερίδα Εποχή της Τραπεζούντας και ο Φίλων Κτενίδης και ο Ευριπίδης Χειμωνίδης στο περιοδικό Ποντιακή Εστία.

Στη Θεσσαλονίκη κυκλοφόρησαν μερικά ημερολόγια, συνήθως με ευτράπελο ή σατιρικό περιεχόμενο και βέβαια το Μακεδονικόν Ημερολόγιον του Νίκου Σφενδόνη, το οποίο εκδίδεται σχεδόν ανελλιπώς από το 1925 μέχρι σήμερα, το Ημερολόγιον Θεσσαλονίκης της Μερόπης Π. Τσιώμου, από το 1919 έως το 1921, το Λαϊκόν Ημερολόγιον, του Μ. Τριαντάφυλλου, το 1925 κ. ά.

Τα ημερολόγια, όμως, που απετέλεσαν σημαντικά ετήσια γεγονότα ήταν το Εθνικόν Ημερολόγιον του Βρεττού, από το 1861 έως το 1871, το Αττικόν Ημερο­λόγιον του Ασώπιου, από το 1867 έως το 1896 και το Εθνικόν Ημερολόγιον του Κωνσταντίνου Σκόκου, από το 1886 έως το 1918. Και τα τρία αυτά ημερολόγια είχαν ύλη λογοτεχνική, φιλολογική, γλωσσική, ιστορική, γελοιογραφική, με φω­τογραφίες και σκίτσα καλλιτεχνικά.

Μερικά από τα ημερολόγια αυτά έφταναν σπάνια στον Πόντο και διαβάζονταν από λίγους, αστούς κυρίως, μορφωμένους.

ΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ

Ημερολόγιο αναφέρεται ότι έγραψε ο Βυζαντινός λόγιος Ανδρέας Λιβαδηνός - γεννήθηκε στην Κωνσταντινού­πολη γύρω στο 1312 και πέθανε στην Τραπεζούντα γύρω στο 1361,ο οποί­ος κατείχε διάφορες υψηλές θέσεις στα ανάκτορα των Κομνηνών. Μάλλον πρόκειται για το έργο του «Περιήγησις», στο οποίο περιέχει και ένα είδος ημερολογίων, σε ένα από τα οποία εύχεται στους στιχοπλόκους να φτιά­χνουν ωραία τραγούδια και να κερδίζουν πολλά λεφτά.

Στα χρόνια πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών, ημερολόγια εξέδωσαν και Πόντιοι, στην αρχή τυπωμένα στην Αθήνα και στη συνέχεια στον μικρασι­ατικό Πόντο και τη Γεωργία. Βρέθη­καν πληροφορίες για τα ακόλουθα από αυτά τα ημερολόγια:

ΗΧΩ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Το ημερολόγιο «Ηχώ του Πόντου», κυκλοφόρησε το 1901, από τη Φιλόπτω­χο Αδελφότητα Αμισού «Ορθοδοξία», με 400 σελίδες κι εκλεκτό περιεχόμενο- λογοτεχνικό, ιστορικό, κοινωνικό και οικονομικό. Τυπωνόταν στην Αθήνα. Στο εξώφυλλο, επάνω, έγραφε: Φιλοπτώχου Αδελφότητος «Ορθοδοξίας» Αμισού. Μετά ήταν ο τίτλος Ηχώ του Πόντου, με τα μεγαλύτερα γράμματα και από κάτω σημειωνόταν ότι είναι «Εικονογραφημένον Ημερολόγιον». Στη συνέχεια έγραφε: «Τη ευγενή συμπράξει φιλογενών και φιλοκαλών λογίων - Κατ’ έτος εκδιδόμενον. Ακο­λουθούσαν: Έτος πρώτον-1901- εν Αθήναις - Εκ του τυπογραφείου των καταστημάτωv - Ανέστη Κωνσταντινίδου -1901».

Ήδη, από τον α΄ τόμο του περιείχε πολλές εικόνες, εκτός κειμένου, κυριότερες από τις οποίες ήταν: Η εκ της ξηράς μερική άποψις Αμισού στη σελίδα 128, Εσωτερική άποψις του ναού της Αγίας Τριάδος, σελίδα 144, Ο εν Αμισώ ναός της Αγίας Τριάδος, σελίδα 145,

Αρρεναγωγείον Αμισού, σελίδα 176,Παρθεναγωγείον Αμισού,σελίδα 192,Το νεόδμητον νηπιαγωγείον Αμισού, σελίδα 203. Την έκδοση του ημερολογίου "Ηχώ του Πόντου" ανήγγειλε η εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης «Ταχυδρόμος» στις 22-3-1901, στο φύλλο 851. 

Στο ίδιο δημοσίευμα του «Ταχυδρόμου» ανα φέρεται ότι πρόεδρος του πρώτου διοικητικού συμ­βουλίου της Αδελφότητας Ορθοδοξία (1900) είναι ο Θεόδωρος Ομηρίδης και γενικός γραμματέας ο Ιορδάνης Τοτομανίδης.

Ημερολόγιον του Πόντου

Το «Ημερολόγιον του Πόντου» (πλήρης τίτλος: Ημερολόγιον του Πόντου και Οδηγός της Τραπεζούντος και των περιχώρων) του Ιωάννη Ιωαννίδη, του 1903, τυπωνόταν στο λιθοτυπογραφείο των αδελφών Σεράση, στην Τραπεζούντα. Ο Κωνσταντί­νος Παπαμιχαλόπουλος (βουλευτής και γερουσιαστής στην Ελλάδα), που πήγε στον Πόντο το 1901, γράφει το 1903 στο βιβλίο του Περιήγησις εις τον Πόντον ότι Εσχάτως εξεδόθη εν Τραπεζούντι υπό του κ. I. Ιωαννίδη (εκ του Τυπολιθογραφείου Δ. X. Σεράση) «Ημερολόγιον του Πόντου και Οδηγός της Τραπεζούντος και των περιχώρων του έτους 1903», μικρόν 8ον, σελίδες 174.

Στον α τόμο δημοσιεύθηκε το άρθρο της σύνταξης «Τραπε­ζούντα 1903 - Εμείς και οι Τούρκοι». Από τα στοιχεία που δη­μοσιεύονται, διαπιστώνεται ότι, το 1903, στα ελληνικά σχολεία της Τραπεζούντας σπούδαζαν 1.970 μαθητές και στα τουρκικά 632.Ο ελληνικός πληθυσμός ήταν πολύ λιγότερος από τον τουρ­κικό. Το άρθρο αναδημοσίευσε η «Ποντιακή Εστία», το 1977, στο τεύχος 3 της β' περιόδου.

Στον 2ο τόμο (1904) δημοσιεύθηκε το άρθρο «Η Αμισός κα­τά το 1904». Το άρθρο αναδημοσίευσε η «Ποντιακή Εστία» το 1953, τεύχος 4. Στον ίδιο τόμο, στις σελίδες 131-134, δημοσιεύ­θηκε περιγραφή του αγάλματος «ευρεθέντος εν τω εν Αγία Παρασκευή προπυλαίω της πόλεως Σινώπης και μετακομισθέντος εις το εν Κωνσταντινουπόλει Αυτοκρατορικόν Μουσείον, 1895 Ιουλίου 3». 

Στις σελίδες 139-142 δημοσίευσε το άρθρο του Ε. Γαροφαλίδου «Χώπα, χώπα», ποίημα - χορός Ματσούκας, «τονισμένα εις Ευρωπαϊκήν παρασημαντικήν. Εχορεύετο εν Λιβερά όπου εγράφη κατ’ Αύγουστον του 1903». Στις σελίδες 128-130 του 2ου τόμου, ο Παναγιώτης Ν. Χαραλαμπίδης δημο­σίευσε το άρθρο «Εκπαιδευτικά Χαλδίας».

Υπάρχει αναφορά ότι το «Ημερολόγιον Πόντου» κυκλο­φόρησε και το 1905, δεν υπάρχουν, όμως, για την ώρα, άλλα στοιχεία. Από το γεγονός ότι κυκλοφορούσε το 1913, συμπεραίνεται ότι μέχρι το έτος εκείνο, τουλάχιστον, συνεχιζόταν η έκδοση του ημερολόγιου αυτού.

Στον τόμο του 1913 δημοσιεύθηκε άρθρο για τα ιστορικά βουνά του Πόντου και ειδικότερα για το Κουλάτ ή Γουλάτ ή Καλάτ νταγ, από το περιοδικό «Αστηρ του Πόντου», του 1884, σελίδα 381.

Η Αυγή του Πόντου

Το 1903 κυκλοφόρησε από τον Αργυρουπολίτη δάσκαλο και γιατρό Νικόλαο Π. Λουκά ο 1ος τόμος του ημερολόγιου «Αυγή του Πόντου». Ήταν εικονογραφημένο και τυπωνόταν στην Αθήνα. Μέσα από τις σελίδες του ο Λουκάς κατάγγελ- νε τα εγκλήματα των Τούρκων σε βάρος των Ελλήνων.

Στα «Ποντιακά Φύλλα», το 1937, τόμος 2ος, τεύχος 66, σελίδα 201, ο Παντελής Μελανοφρύδης δημοσίευσε το άρ­θρο του «Η μονή και το λύκειον της Γουμεράς», όπου αναφέ­ρει ότι ο Νικόλαος Λουκάς έγραψε στο ημερολόγιό του πως «επί της εξωθύρας του σωζομένου ναΐσκου της Γουμεράς είδεν επιγραφήν ανάγουσαν την κτήσιν της εις τον Η' ή Θ' (8ο ή 9ο) αιώνα».

Στον 2ο τόμο, του 1904, στις σελίδες 138-143, ο Κύριλλος Ηλ. Παυλίδης δημοσίευσε το άρθρο του «Το προς δυσμάς της Κερασούντος Ιερόν Όρος ή Άγιος Βασίλειος».

Στις σελίδες 211-216 καταχωρείται το άρθρο του Σ. I. «Ο πρώην ηγούμενος της μονής Σουμελά» (αρχιμανδρίτης Παρθένιος Σπινθηρόπουλος). Εκτός κειμένου μπαίνει πριν από το άθρο η εικόνα του ηγούμενου.

Το 1904, επίσης, στο ημερολόγιο «Αυγή του Πόντου», στις σελίδες 151-153, δημοσιεύθηκε το άρθρο του Γεωργίου Σουμελίδη «Δενέκ Μαδέν» (περιγραφή του πληθυσμού και της πνευματικής κίνησης της κωμόπολης).

Στις σελίδες 197-201, ο Κ. Σπανούδης δημοσίευσε το άρ­θρο του «Ο μητροπολίτης Καισαρείας», (Γερβάσιος Ωρολο­γάς), με εικόνα του εκτός κειμένου.

Συνεργάτης του ημερολόγιου, με τα αρχικά X. Θ., δημοσί­ευσε το 1904 τα άρθρα: «Σκιαγραφία Κερασούντος», σελί­δες 134-138, και «Οι Ποντικοί», σελίδες 144-146.

Το Ημερολόγιον Ανατολής

Ο Ιωάννης Κάλφογλου εξέδωσε το 1904 στην Πόλη το «Ημερολόγιον Ανατολής», σελίδες 160. Μάλλον δεν εκδόθηκε άλλο τεύχος αυτού του ημερολογίου, γιατί δεν αναφέρεται στην αναλυτική βιβλιογραφία του Κάλφογλου, που δημοσίευσε στην «Ποντιακή Εστία», το 1977, ο Αντώνιος X. Τερζόπουλος. Ίσως επρόκειτο για τίτλο μελέτης του Κάλφο­γλου.

Η Ακτίς εκ Πόντου

Το ημερολόγιο «Ακτίς εκ Πόντου» του Δημητρίου Π. Σαχταρίδη κυκλοφόρησε το 1914 στην Κερασούντα. Στον τόμο του 1914 δημοσιεύθηκε άρθρο για τον Κωνσταντίνο Ιερο­κλή, νομικό, δημοσιογράφο και εκδότη (μαζί με τον αδελφό του Αριστείδη) της εφημερίδας «Βερολίνειος Νέα Ελλάς» (στο Βερολίνο). Ολόκληρο το άρθρο αναδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Χρονικά του Πόντου», τεύχος 23-24,1954.

Στο ημερολόγιο «Ακτίς εκ Πόντου» δίνεται η πληροφο­ρία για την προσεχή κυκλοφορία του έργου του Γεώργου Κ. Φωτιάδη «Ο τρελλός». Παραμένει άγνωστο αν το έργο τυπώθηκε. Ο Γιάγκος, αδελφός του Γ. Κ. Φωτιάδη, έβγαλε αντίγραφα από τα διασωθέντα έργα του αδελφού του και τα μοίρασε σε θιάσους και εφημερίδες, για να διαδοθούν.

 Αντίγραφα έδωσε, το 1914, και στον εκδότη Δ. Σαχταρίδη, ο οποίος δημοσίευσε σκηνή από το θεατρικό έργο «Το φως» και σκηνές από τον «Τρελλό». Αντίγραφα των έργων του Γ. Κ. Φωτιάδη, (Τα μισόφωτα) διέθετε και η εφημερίδα «Κομμουνιστής» (Βατούμ), η οποία κοινοποίησε ότι οι θία­σοι και τα σωματεία μπορούν να τα προμηθεύονται από τα γραφεία της.

 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ  ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΡΩΣΙΑ

Από το 1900 έως το 1918 εκδόθηκε το «Ημερολόγιον Καρς» ή «Ημερολόγιον Καύκασου», όπου δημοσιευθηκαν αρκετά στοιχεία για τον ελληνικό πληθυσμό της περιφέρειας Καρς, τα σχολεία και τους δασκάλους. Ο Στυλ. Μαυρογένης χρησιμοποίησε στοιχεία από τα δημοσιεύματα του «Ημερο­λογίου Καρς» των ετών 1913 και 1918, για να γράψει τη με­λέτη του «Το Κυβερνείον Καρς».

Το ετήσιο έντυπο «Αλμανάχ Νέον Ζωή», ήταν έκδοση της εφημερίδας και του εκδοτικού του Ροστόβ του Δον «Κομμου­νιστής». Το 1934 είχε 128 σελίδες και κυκλοφόρησε σε 2.000 αντίτυπα. Δημοσιευθηκαν συνεργασίες των Μ. Μυταφίδη, Γ. Κανονίδη, Κ. Καρβονίδη, Αλ. Ριόνη, Α. Μικρού, Γ. Ανατο­λίτη, Α. Ξυνόπουλου και Α. Μεταξά.

Είδος ημερολογίου ήταν το «Φιλολογικόν Σαβαχλάεμαν» (Φιλολογική Αυγή), που πρωτοεξέδωσε το 1932 το εκδοτι­κό «Κομμουνιστής» του Δον. Δημοσίευε λογοτεχνικές συ­νεργασίες, κυρίως νέων. Μεταξύ των συνεργασιών στην έκδοση αυτή ήταν και εκείνες των: Χρ. Κατσάλοφ «Για το καλλιτεχνικόν τη φιλολογίαν εμουν», Μ. Νεοχωρέτε «Το μαζικόν τ’ εργατικόν η κριτική και η σημασίαθε σο παρακάτω εξάπλωμαν και δυνάμωμαν τη προλεταριακού φιλολογίαν εμουν», Ανέστη Κόκκινου «Το φιλολογικόν διαγώνισμαν εμουν, Σ. Αγέλαστου «Το παράπονον». Δημοσιεύθηκαν και ποιήματα του Δάμονα Εριστέα (Γιάγκου Κανονίδη), Φ. X. Τσιλιγκιρίδη, Ν. Σ. και Τιρτέα.

Ο Α. Κόκκινος (Ανέστης Ερυθριάδης), στο άρθρο του «Το φιλολογικόν διαγώνισμαν εμουν», που αναφέρεται πιο πάνω, γράφει για τη φιλολογία (λογοτεχνία): «Για τεμάς η φιλολογία εν έναν ασά ενεργητικά μιγκίνια που κουλανεύ το προλεταριάτον, εν ασά στιβαρά όπλα τη αγώναθε, εν έναν τρόπος που ογληγορεύ το χτίσιμον, το γιάτρεμαν τη νέ­ου κόσμου, και ο συγγραφέας πρέπ να εν ο επαναστάτες που ακολουθά το κόμμα ντο καθοδηγά την τάξιν ατ, πάντα σα πρώτα τα γραμμάς...»

 (Για εμάς η φιλολογία είναι ένας από τους ενεργητικούς τρόπους που χρησιμοποιεί η εργατική τά­ξη, είναι από τα στιβαρά όπλα του αγώνα της, είναι ένας τρόπος που συντομεύει το χτίσιμο, το γιάτρεμα του νέου κό­σμου, και ο συγγραφέας πρέπει να είναι ο επαναστάτης που ακολουθά το κόμμα που καθοδηγεί την τάξη του, πάντα στην πρώτη γραμμή...).

Μια άλλη έκδοση - ημερολόγιο είναι εκείνη με τίτλο «Φιλολογικόν Συλλογή».

ΝΕΟΤΕΡΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΩΝ

Στα νεότερα χρόνια, μόνον ο Σταύρος Κοταμανίδης, στις Σέρρες, εξέδιδε, μέχρι τον θάνατό του το 1995, το «Πανσερραϊκό Ημερολόγιο», στο οποίο, μεταξύ της άλλης ποικί­λης ύλης - συνήθως τοπικού ενδιαφέροντος- δημοσίευε και άρθρα που αφορούσαν τον ποντιακό ελληνισμό.

Τα ετήσια ημερολόγια που εκδόθηκαν στα νεότερα χρόνια, από Πόντιους της Ελλάδας και της διασποράς, είναι συνήθως ημεροδεί­κτες τοίχου ή επιτραπέζιοι, με φωτογραφίες από τον Πόντο ή από τις δραστηριότητες του φορέα που το εξέδωσε.

Ετήσια έκδοση, χωρίς να είναι, βέβαια, ημερολόγιο, είναι το «Αρχείον Πόντου» της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, που συ­νεχίζει να εκδίδεται, με κάποιες διακοπές, από το 1927.

Ο «Ελληνικός Πόντος - Μορφές και εικό­νες ζωής» ήταν ετήσια έκδοση του Συλλό­γου Ποντίων «Αργοναύται - Κομνηνοί» της Αθήνας. Βγήκε το 1948. Κείμενα Νίκου Καπνά και εικόνες Χρήστου Γ. Δημάρχου.

Μετά τον θάνατο του Φίλωνα Κτενίδη, και συγκεκριμένα το 1964, επανεκδόθηκε, με επιμέλεια του Χρήστου Κουλαουζίδη, το ετήσιο «Ημερολόγιον Λεύκωμα της Παναγίας Σουμελά», το οποίο εγκαινίασε ο Κτενίδης το 1954, με τίτλο «Αναμνηστικόν Λεύκωμα Παναγίας Σουμελά» και με ποι­κίλη ύλη. Είχε τη μορφή ημερολογίου, με τους μήνες και άλλα περιεχόμενα, σχετικά με το νέο έτος. Κάτι, δηλαδή, σαν Καζαμίας. Κυκλοφόρησε, με τον ίδιο τίτλο, και τα έτη 1956 και 1958 και στη δεκαετία του 1970, με επιμέλεια του Παναγιώτη Τανιμανίδη.

Η ετήσια έκδοση της Παμποντιακής Ένωσης Αθηνών «Ποντιακή Στοά» κυκλοφόρησε το 1971. Δεν ήταν ημερολό­γιο. Βγήκαν άλλοι δύο τόμοι: του 1972 -1974 και 1975 -1984. Σε σημείωμα του εκδότη στον 1ο τόμο τονίζονται τα εξής: «Την παραμονήν της συμπληρώσεως πεντηκο­νταετίας από της Ανταλλαγής των Πληθυσμών του 1922 εμφανίζεται η «Ποντιακή Στοά». Ο σκοπός της, αφορών εις τα προ και μετά την τραγικήν μετοικεσίαν, είναι σύνθετος - επιθυ­μεί να καταστή τούτο μεν ο συνδετικός κρίκος πάντων των ανά την Επικράτειαν συμπατρι­ωτών, τούτο δε, με την ποικιλίαν και την μορ­φήν του περιεχομένου της, ο καθρέπτης της ζωής, παλαιάς και νεωτέρας, των Ποντίων εις τα όμματα των άλλων Συνελλήνων».

Το «Ημερολόγιο Λεύκωμα» της Αδελφό­τητας Κρωμναίων Καλαμαριάς κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1980. Κυκλοφόρησαν και τόμοι άλλων ετών, με επιμελητές έκδοσης τους δημοσιογράφους Γαβριήλ Λαμψίδη, Πάνο Καϊσίδη και Φωκίωνα Φουντουκίδη. Ψυχή του ημερολογίου ήταν ο Γιώργος Μουσικίδης, ο οποίος συ­γκέντρωνε την ύλη και διέθετε φωτογραφίες της συλλογής του. Το Ημερολόγιο έχει μικρό σχήμα, χρώμα βυσσινί, με χρυσά γράμματα και το έμβλημα της Κρώμνης στο εξώφυλ­λο και άνοιγμα κατά μήκος, αντί κατά πλάτος. Πρόκειται πραγματικά για ημερολόγιο.

Το έτος 2000, ο Σύλλογος Ποντίων Πολυκάστρου και Πε­ριχώρων «Οι Ακρίτες» εξέδωσε, σε σχετικά μεγάλο σχήμα, το ετήσιο λεύκωμα «Ακριτικός Κύκλος».

Ημερολόγια - ημεροδείκτες εξέδωσαν ή εκδίδουν διάφο­ρα σωματεία, όπως η Εύξεινος Λέσχη Βέροιας, ο Σύλλογος Ποντίων Ελληνικού (Σούρμενα) Αττικής, η Ένωση Σουρμενιτών κ. ά.