Αν ο Γκούσταβ Μάλερ είχε, όπως δήλωνε ο ίδιος, τρεις λόγους για να αισθάνεται ξένος ανά τη γη, ισάριθμους θα μπορούσε να επικαλεστεί και ο ισόβιος πλάνης που άκουγε στο ελληνικότατο όνομα Οδυσσέας Δημητριάδης: στη Γεωργία γιατί ήταν Ελληνοπόντιος, στη Σοβιετική Ένωση γιατί ήταν Γεωργιανός και στη μετεμφυλιακή Ελλάδα του ψυχροπολεμικού κόσμου, γιατί ήταν Σοβιετικός.
Ο θάνατος του , στην Τιφλίδα , τις πασχαλινές μέρες των πιο γλυκών παιδικών αναμνήσεων του, ολοκληρώνει έναν βιολογικό δημιουργικό κύκλο 97 χρόνων...
Γεννημένος στο Βατούμ στις 7 Ιούλη 1908, ο «Βενιαμίν» της οικογένειας του Αχιλλέα Δημητριάδη πλαισιώνει την αρχική επαφή του πιάνου, μέσω της πρόωρα χαμένης αδελφής του Λίζας, με την εκμάθηση του βιολιού και τη μελέτη της σύνθεσης, ήδη από τα 14 χρόνια του..
Στα 16 τον βρίσκουμε να γαλβανίζει τη θεωρία σε πράξη, όπως τόσοι μουσικοί του Μεσοπόλεμου, συνοδεύοντας, πιανιστικά ταινίες του βωβού κινηματογράφου. Ένα χρόνο αργότερα, στα 1925, έρχεται στο Σοχούμ, όπου ζει ο αδελφός του ο Νικόλαος. Ο παροικιακός ελληνισμός ανθεί εδώ, ακόμη και με δικό του δραματικό θέατρο. Στο θέατρο αυτό, με «ψυχή» του τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Θεόδωρο Κανονίδη(σ.σ. Απόλλων), ο έφηβος Δημητριάδης παρουσιάζει τις πρώτες του συνθέσεις πλημμυρισμένες από το νόστο που υπαινίσσεται το ομηρικό του όνομα . Είναι μουσική για δυο οπερέτες του Κανονίδη σε ποντιακή διάλεκτο με τους τίτλους: «Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα» και η «Χαρά»(Ο γάμος).
Ο αδελφός του χρηματοδοτεί την συνέχιση των σπουδών του νεαρού στο Ωδείο της Τιφλίδας, από το 1926 ως το 1930, όπου ο Δημητριάδης συνεχίζει να συνδυάζει τη μάθηση με την πράξη. Η μουσική που συνθέτει είναι βασισμένη στην ελληνική λαϊκή παράδοση και κρατάει ζωντανή τη θεατρική αναφορά που θα εκθρέψει τον σπουδαίο μαέστρο όπερας και τον δραματικό αναδημιουργό του συμφωνικού ρεπερτορίου που αναδύεται οριστικά με την εξαετή εκπαιδευτική θητεία του στο Λένινγκραντ.
Μια από τις κομβικές στιγμές της παραμονής του στη μητρόπολη του Νέβα είναι η συνάντηση του, τον Απρίλη του 1934, με τον ραγδαία ανερχόμενο τότε Δημήτρη Μητρόπουλο. Μια συναδελφική αφιέρωση, θα τον συνοδεύει παρηγορητικά ως το τέλος...
Αγριότητα και αναγνώριση
Η μετεπαναστατική ευφορία, όμως δίνει γρήγορα τη θέση της στην τυραννία του Στάλιν. Οι Έλληνες καλλιτέχνες, όπως και οι Γεωργιανοί, φεύγουν στο εξωτερικό. Το ταλέντο του Δημητριάδη και το ήδη σημαντικό όνομα του τον σώζουν μεν από το γενικό διωγμό των Ελλήνων και την εξορία που επιβλήθηκε στους περισσότερους ηθοποιούς, αλλά η σταδιοδρομία του ανελίσσεται με την καθημερινή αβεβαιότητα της τριπλής μοναξιάς και την επισφάλεια ακόμη και της φυσικής επιβίωσης.
Η επιστροφή στο Σοχούμ του χαρίζει όχι μόνον τη διεύθυνση μιας μικρής επαγγελματικής ορχήστρας, αλλά και την πρώτη, έστω πλησιόχωρη , μετάκληση: Ο ομότεχνος του Ευγένιος Μικελάντζε τον στρατολογεί στην Όπερα της Τιφλίδας , όπου καταλήγει να εργαστεί αναδημιουργικά για 18 ολόκληρα χρόνια, μέχρι το 1965, όποτε και καλείται, μετά από οδυνηρή και άδικη αναμονή 20 περίπου χρόνων, να πλαισιώσει το μέγιστο των ενωσιακών θεάτρων, το θρυλικό Μπολσόϊ της Μόσχας, ενώ το 1968 του ανατίθεται η διδασκαλία της διεύθυνσης ορχήστρας στο Ωδείο της τότε σοβιετικής πρωτεύουσας.
Ήδη στα 1946 και 1958 είχε χορηγήσει, με κατά φιλοξενία εμφανίσεις στο «Μεγάλο Θέατρο», τα αποδεικτικά δείγματα της ανορθωτικής προσφοράς του στη μουσική ζωή της Γεωργίας, της οποίας διεύθυνε και την κρατική ορχήστρα από το 1947 μέχρι το 1952.
Οι εμφανίσεις αυτές και οι νέες τιμητικές αναθέσεις στη μετασταλινική εποχή ανοίγουν καθυστερημένα χαραμάδες στο ψυχροπολεμικό χωριστικό παραπέτασμα της εποχής για τον Δημητριάδη και τον φέρνουν στα πέρατα της οικουμένης, από την Όπερα της Βιέννης ή την Νέα Υόρκη, όπου επικεφαλής της Κρατικής Ορχήστρας της ΕΣΣΔ συμπράττει θριαμβευτικά με τον Ροστροπόβιτς, μέχρι τη Γαλλία και το Τεατρο Κολόν του Μπουένος Αϊρες: Μια πραγματική Οδύσσεια περιπλάνηση...
Η επιστροφή του Οδυσσέα
Για τον Δημητριάδη , όμως άπιαστη Ιθάκη παραμένει η Ελλάδα, όπου ζει η μισή από την ξεριζωμένη οικογένεια του και αναπαύονται οι γονείς του. Η πρώτη επιστροφή και συνάντηση , ύστερα από 35 χρόνια χωρισμού, έρχεται το 1959 με την ιδιότητα του ως αντιπρόεδρου του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου Φιλίας, αλλά το όνειρο του, παρά την αντίθετη συμβουλή του Μητρόπουλο, να εγκατασταθεί μόνιμα και να εργαστεί στην Ελλάδα δεν πραγματοποιείται ποτέ. Ο Θεόδωρος Κρίτας (καλλιτεχνικός πράκτορας, ατζέντης) μεσολαβεί για την πρώτη του σύμπραξη με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, στις 23 Νοέμβρη 1964, ενώ, ένα χρόνο αργότερα, στις 13 Δεκέμβρη του 1965, έρχεται η πρώτη συνεργασία του με την τότε Συμφωνική Ορχήστρα Βόρειας Ελλάδας.
Οι συναυλίες του, παρά τα όποια προβλήματα των συγκροτημάτων, αποδεικνύουν το μέγεθος της μπαγκέτας του, όπως εκείνες με την Εθνική Λυρική Σκηνή, όχι μόνον σε όπερες του Τσαϊκόφσκι, αλλά και σε ελληνικά έργα, όπως το «Δαχτυλίδι της μάνας», του Μανόλη Καλομοίρη και η «Φλώρα Μιράμπιλις» του Σαμαρά, από το σπαρτίτο της οποίας ο Δημητριάδης ενορχήστρωσε εκ νέου την όπερα. Στο πλαίσιο αυτό, η επανενορχήστρωση του «Ολυμπιακού Ύμνου» (του Σαμαρά) για τους Ολυμπιακού Αγώνες της Μόσχας το 1980 αποτελεί θεαματική μεν αλλά ασήμαντη λεπτομέρεια στον ταπεινόφρονα όγκο της προσφοράς του(Δημητριάδη).
Μοιράζοντας τον χρόνο ανάμεσα στην Τιφλίδα και το δυαράκι της οδού Μηθύμνης, στην Αθήνα, μικροσυνταξιούχος με καθυστερημένο Βραβείο την παλιννόστηση και το καλοσυνάτο μεγαλείο ψυχής του Πανέλληνα, ο Οδυσσέας Δημητριάδης έφυγε από μια ζωή ανεκπλήρωτων επιθυμιών.
Δεν έζησε και δεν δημιούργησε στην εξιδανικευμένη από τον ίδιο χώρα του, δεν πέθανε στο πόντιουμ σαν τον Μητροπουλο, δεν έφυγε καν σε ελληνικό έδαφος.
Η πνευματική του κληρονομιά, σκόρπια και επισφαλής , χρειάζεται κάτι περισσότερο από την στομφώδη κενολογία μιας (Πρωθ)υπουργικής δήλωσης: τη συλλογή, τη καταγραφή, διαφύλαξη και κυκλοφορία της, έντυπη και σε δίσκους από τους χώρους της ελληνικής δραστηριότητας του, αλλά και από κάθε άκρη της γεωργιανικής και ρωσικής επικράτειας. Αυτό αποτελεί τη δική μας επιθυμία. Στο υπουργείο Πολιτισμού εναπόκειται να μην παραμείνει το ίδιο απραγματοποίητη.....
Κυριάκος Π. Λουκάκος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου