Πέντε Πόντιοι στην υπόθεση Τζορτζ Πολκ

Η υπόθεση της δολοφονίας του 38χρονου Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ στη Θεσσαλονίκη, στις 8 Μαη 1948, δηλαδή στην καρδιά του εμφυλίου πολέμου, που σπάραζε τότε τη χώρα, συγκλόνισε την κοινή γνώμη της Ελλάδας και των Ηνωμένων Πολιτειών και ταλαιπώρησε για δεκατρία χρόνια τον Πόντιο κομμουνιστή δημοσιογράφο Γρηγόρη Στακτόπουλο και την οικογένειά του.

 Ο Στακτόπουλος βασανίστηκε απάνθρωπα από τα όργανα του διοικη­τή της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης Νίκου Μουσχουντή, για να ομολογήσει ένα έγκλημα που δεν έκανε, καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά και έμεινε στις φυλακές έως το 1960, οπότε αποφυλακίστηκε, γι­ατί μειώθηκε η ποινή του σε δεκαεφτά χρόνια.

Στην υπόθεση αυτή ήταν εύκολο τότε για την αστυνομία και τις αμερικανι­κές και αγγλικές μυστικές υπηρεσίες να εμπλέξουν τέσσερις πρόσφυγες, γιατί αυτοί αποτελούσαν ακόμη τα αποπαίδια της ελληνικής κοινωνίας - «Οι πρόσφυ­γες τρώνε ξύλο πόλικα» από τους χωρο­φύλακες, όπως έλεγαν τότε χαρακτηριστικά -, αλλά και γιατί πολλά μπορούσαν να γίνουν μέσα στην αναμπουμπούλα του εμφυλίου πολέμου, που βρισκόταν στην κρισιμότε­ρη καμπή του.

Ποιοι, πώς και γιατί σκότωσαν τον Πολκ

Ο Τζορτζ Πολκ, παρά τα 38 του χρό­νια, ήταν ένας διακεκριμένος δημοσιογράφος στις Ηνωμένες Πολιτείες, με διεθνείς επιτυχίες. Ταξίδευε και έπαιρνε συνεντεύξεις από σημαντικές διεθνείς προσωπικότητες και αποκάλυπτε τρα­νταχτά σκάνδαλα.

Γιαυτό, ακριβώς, ήρθε και στην Ελλάδα. Ήθελε να συναντήσει τον Πόντιο αρχιστράτηγο του δημοκρα­τικού στρατού Μάρκο Βαφειάδη, «στο βουνό, κάπου στη Βόρεια Ελλάδα» και να του πάρει συνέντευξη, που θα αποκά­λυπτε ότι τις στρατιωτικές δυνάμεις της κυβέρνησης του Θεμιστοκλή Σοφούλη τις καθοδηγούσε ο Αμερικανός στρατη­γός Βαν Φλιτ, και να φέρει στο φως το σκάνδαλο με την αμερικανική οικονομι­κή βοήθεια προς την Ελλάδα, την οποία διαχειριζόταν η Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας και την οποία έτρωγαν διάφο­ροι Έλληνες και ξένοι επιτήδειοι, ενώ οι απλοί Έλληνες, και από τις δύο μεριές, έχυναν το αίμα τους επάνω στα βουνά, χαρακτηριζόμενοι οι μεν από τους δε «κομμουνιστοσυμμορίτες» και «μοναρχοφασίστες» αντίστοιχα.

Σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές που αναφέρονται στο θέμα αυτό, Έλληνες παρακρατικοί - η Θεσσαλονίκη έχει παράδοση στις δολοφονίες από παρακρατικούς -, μαζί με Άγγλους και Αμερικανούς πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών, κατάφεραν να απομονώσουν τον Τζορτζ Πολκ από την Ελληνίδα γυ­ναίκα του, τη Ρέα Κοκκώνη, τους γνω­στούς, τους φίλους και τους συνεργάτες του - ένας από τους οποίους ήταν και ο ανταποκριτής του πρακτορείου ειδήσε­ων «Ρόιτερ» Γρηγόρης Στακτόπουλος - και να τον οδηγήσουν με βάρκα μέσα στον Θερμαϊκό, όπου τον σκότωσαν εξ επαφής με όπλο και τον πέταξαν στη θά­λασσα, για να βρει το πτώμα του, δεμένο χειροπόδαρα με σχοινιά, ύστερα από με­ρικές ημέρες, ένας βαρκάρης.

Οι απόψεις αυτές στηρίζονται...

Σε νέα στοιχεία, που προήλθαν από τις εξής πηγές: τις έρευνες του δημοσιογράφου Βασίλη Τσιμπιδάρου, που άρχισαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, και τα βιβλία: Γρηγόρης Στακτόπουλος «Υπόθεση Πολκ - Η προσωπική μου μαρτυρία», 1988,

 Κώστας Χατζηαργύρης «Υπόθεση Πολκ, ο ρόλος των ξένων υπηρεσιών στην Ελλάδα», 1988, 

Κέιτι Μάρτον «Η συνωμοσία Πολκ» (Murder and cover-up in the case of CBS News correspondent George Polk), 1990,

 Έντμουντ Κίλι «Φόνος στον Θερμαϊκό - Ύπατοι, πραίτορες και Τύπος στην υπό­θεση Πολκ», 1991, 

Φοίβος Οικονομίδης «Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα», 1992,

 Κώστας Παπαϊωάννου «Πολιτική δολοφονία - Θεσσαλονίκη '48 - Υπόθε­ση Τζωρτζ Πολκ», 1993, 

Ελίας Βιάντον και Τζακ Μέτγκερ «Ποιος σκότωσε τον Τζορτζ Πολκ; Ο Τύπος αποκαλύπτει έναν θάνατο στην οικογένεια» (Who killed George Polkq The Press covers up a death in the family", 1996.

Υπάρχουν, επίσης, δεκάδες έρευνες σε ελληνικά, αμερικανικά, βρετανικά και άλλα αρχεία, καταθέσεις Αμερικα­νών, Βρετανών και Ελλήνων πολιτών, πολλά βιβλία, εκατοντάδες δημοσιεύμα­τα στον παγκόσμιο Τύπο, και τρεις κινηματογραφικές ταινίες, το «Κιέριον» του Δήμου Θέου, το 1966, «Υπόθεση Πολκ» του Άγη Μάλλιαρη, 1978, και «Ο φάκε­λος Πολκ στον αέρα» του Γρηγόρη Γρηγοράτου, 1987.

Οι καταδίκες των τεσσάρων Ποντίων

Με τα σαθρά αποδεικτικά στοιχεία του Μουσχουντή και των αγγλικών και αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, που οργάνωσαν και εκτέλεσαν τη δολοφονία, ο  Γρηγόρης Στακτόπουλος καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά, η μητέρα του Άννα Στακτοπούλου αθωώθηκε, γιατί όσο και να μαγείρεψαν τα στοιχεία, οι δολοπλόκοι δεν τα κατάφεραν να αποδείξουν ότι είχε κάποια ανάμιξη.

 Στην αθώωση της Άννας Στακτοπούλου βοήθησε και το γεγονός ότι τη δίκη παρακολουθούσαν και πολλοί ξένοι. Ο Αδάμ Μουζενίδης, που ήταν σκοτωμένος από τον Απρίλιο του 1948, και ο Βαγγέλης Βασβανάς, που έλειπε εκείνο τον καιρό μακριά από τη Θεσσαλονίκη, καταδικάστηκαν, ερήμην, όπως ήταν φυσικό, σε θάνατο.

Ο Νίκος Μουσχουντής

Στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσα­λονίκης τίμησαν τον Νίκο Μουσχουντή, δίνοντας το όνομά του σε αντίστοιχες οδούς, οι δήμοι Αμπελοκήπων, Καλα­μαριάς, Νεάπολης, Πανοράματος, Πολί­χνης, Σταυρούπολης και Συκεών, δηλαδή τα περισσότερα δημοτικά συμβούλια του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσα­λονίκης.

Στο νεκροταφείο της Ευαγγε­λίστριας, στα πρώτα μνήματα, προς τον δρόμο, στον τάφο που του παραχώρησε, τιμής ένεκεν, ο δήμος Θεσσαλονίκης, η μαρμάρινη εν στολή προτομή του ατενί­ζει τις οδούς Αγίου Δημητρίου και Ευαγ­γελιστρίας, που οδηγούν στις προσφυγι­κές συνοικίες των Σαράντα Εκκλησιών, της Τριανδρίας και της Τούμπας.

Τα πρόσωπα του δράματος

Τα πρόσωπα που έπαιξαν χωρίς τη θέλησή τους - δηλαδή τα έμπλεξαν ο Μουσχου­ντής, οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί - σημαντι­κό ρόλο στην υπόθεση της δολοφονίας του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ στις αρχές Μαΐου 1948. ήταν κατά σειράν οι Πόντιοι:

Γρηγόρης Στακτόπουλος .Το κύριο πρό­σωπο του δράματος, ο άνθρωπος που βα­σανίστηκε, φυλακίστηκε και όταν ζήτησε επανειλημμένα την αναψηλάφηση της δίκης, αντιμετώπισε την άρνηση του Αρείου Πά­γου, όπου προσέφυγε για να ξανανοίξει ο φάκελος της δολοφονίας του Πολκ.

 Γεννή­θηκε το 1910 στην Τραπεζούντα και πέθανε στην Αθήνα το 1998. Μετά την αποφυλάκιση του το 1960, εργάστηκε και πάλι στην εφη­μερίδα «Μακεδονία», στο γραφείο της Αθή­νας, όπου τον τοποθέτησε ο εκδότης Γιάννης Βελλίδης.

Άννα Στακτοπούλου. Πόντια από την Τραπεζούντα, μητέρα του Γρηγόρη. Κατηγορήθηκε ότι δικό της ήταν το γράμμα που στάλθηκε στο αστυνομικό τμήμα, άντρο των παρακρατικών, στην οδό Πολωνίας, τότε, κατόπιν οδό Πρίγκηπος Νικολάου και - σήμερα - οδό Σβώλου. Γραφολογικά απο­δείχτηκε ότι η γυναίκα αυτή δεν είχε καμία σχέση με αυτό το γράμμα, αλλά τότε συνηθι­ζόταν πολύ, μαζί με τους κομμουνιστές που κατηγορούνταν και φυλακίζονταν ή οδηγούνταν στο απόσπασμα, να συλλαμβάνονται και οι γονείς τους και να στέλνονται στην εξορία.

Αδάμ (Δάμος) Μουζενίδης. συνδικαλι­στής, δημοσιογράφος και μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ. Είχε γεννηθεί στον Καύκασο το 1899 και ήρθε στη Θεσσαλονίκη το 1922.

Δημοσιογράφησε στην εφημερίδα της Οργάνωσης Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας (ΟΚΝΕ) «Νεολαία». Η δικτατορία του Μεταξά, το 1936, τον εξόρισε, μαζί με τις χιλιάδες των άλλων δημοκρατικών Ελλή­νων.

Επειδή ήταν φυματικός, μεταφέρθηκε από τον τόπο εξορίας στο σανατόριο «Σω­τηρία», στην Αθήνα, από όπου κατάφερε να δραπετεύσει. Με τη γερμανική κατοχή της Ελλάδας, συμμετείχε από το 1941 στην εθνική αντίσταση και στη συνέχεια στον εμ­φύλιο.

Σκοτώθηκε τον Απρίλιο του 1948 από αμερικανικά αεροπλάνα που βομβάρδισαν τα Κρούσια, στο νομό Κιλκίς, κατά τη διάρ­κεια του εμφυλίου, έναν μήνα, περίπου, πριν οι παρακρατικοί σκοτώσουν, στις αρχές Μαΐου του 1948, τον Τζορτζ Πολκ.

Βαγγέλης Βασβανάς. μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ. Δεν υπάρχουν, δυστυ­χώς, άλλες πληροφορίες για αυτόν, εκτός από μια προφορική, που λέει ότι ήταν ποντι­ακής καταγωγής.

 

Μάρκος Βαφειάδης. ο αρχιστράτηγος του δημοκρατικού στρατού και βουλευτής του ΠΑΣΟΚ μετά τη δικτατορία. Το όνομά του ακούστηκε επανειλημμένα μέσα στο δι­καστήριο, που δίκασε τον Γρηγόρη Στακτόπουλο και τη μητέρα του.