Η ΑΡΧΗ ΤΟY ΤΕΛΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΝΤΑ

Dumanli ( H ονομασία της Σαντάς)

Κατά τα τέλη του 1917 οι Τούρκοι ανακατέλαβαν τις επαρχίες του Πόντου που είχαν χάσει στα 1915, και μάλιστα αμαχητί, γιατί ο ρωσικός στρατός προσχώρησε στον κομμουνισμό και πέταξε τα όπλα.
Η αλλαγή έγινε σχεδόν παντού ομαλά και ανώδυνα, δίχως σοβαρά επεισόδια. Στη Σάντα δεν έγινε το ίδιο. Αποκλεισμένη όπως ήταν από τα χιόνια και απροσπέλαστη, δεν μπορούσε να διατηρεί τακτική επικοινωνία με την Τραπεζούντα και να πληροφορείται την εξέλιξη των πραγμάτων.
Η αποχώρηση των Ρώσων είχε φτάσει σαν μακρινός, ακαθόριστος αντίλαλος, μαζί με τον ενθουσιαστικό μύθο της οργανώσεως στρατού του Καυκάσου, που θα εμπόδιζε τάχα την επάνοδο της τουρκικής διοικήσεως.
Στο μεταξύ οι Τούρκοι των γειτονικών χωριών, καλά πληροφορημένοι για την κατάσταση, νόμισαν, ότι έφτασε πια η ποθητή μέρα του αφανισμού της Σαντάς.
Συγκέντρωσαν, λοιπόν, τις δυνάμεις τους και σχεδίαζαν μία τελειωτική επίθεση εναντίον των μισητών γειτόνων, τούς οποίους όμως ποτέ δεν είχαν πάψει να φοβούνται. Γιαυτό και η επίθεση αναβάλλονταν διαρκώς, σε τρόπον ώστε οι Σανταίοι, που είχαν πληροφορηθεί στο μεταξύ τις προθέσεις των Τούρκων, είχαν τον καιρό να οργανώσουν και αυτοί την άμυνά τους.

Φίλιππος Παπα Απ. Χειμωνίδης
Α' Ιστοριογράφος της Σαντάς