Είναι απλή η εξήγηση της σκληρής μοίρας που επιφύλαξε η τουρκική κυβέρνηση στη Σάντα — μοναδική σ’ ολόκληρο τον ανατολικό Πόντο περίπτωση εκδηλώσεως τόσο άγριου μίσους, με σκοπό την ομαδική εξόντωση συμπαγούς και πολυάριθμου αμάχου ελληνικού πληθυσμού .
Η ένοπλη και αποτελεσματική αντίσταση των Σανταίων στις αλλεπάλληλες απόπειρες των κατοίκων των γύρω τουρκικών χωριών να κυριεύσουν την Σάντα και να την λεηλατήσουν (η μόνιμη εχθρότης τους από τις παλιές αντιδικίες με αυτήν ευρίσκετο στο κορύφωμα της και ο οικιακός και κτηνοτροφικός πλούτος της ήταν ένας επιπρόσθετος πειρασμός) , ενέβαλε την σκληρά αγωνιζόμενη τότε στο Μικρασιατικό μέτωπο Κεμαλική κυβέρνηση σε υποψίες, μήπως στο «αντάρτικο κίνημα» των Σανταίων υπήρχε κάτι το βαθύτερο και σχετικό με την κίνηση για την δημιουργία αυτονόμου Πόντου.
Ακατατόπιστη δε όπως ήταν ως προς την πραγματική δύναμη των Σανταίων αγωνιστών πήρε την απόφαση να σβήσει ολοκληρωτικά την Σάντα και να εξουδετερώσει κάθε ενδεχόμενο κίνδυνο δημιουργίας περιπλοκών στα νώτα του μαχόμενου τουρκικού στρατού. Και το έκανε.
Το πρώτο, λοιπόν, ερώτημα που γεννιέται αυθόρμητα στη σκέψη του αναγνώστη είναι, αν το κίνημα αυτό είχε καμιά σχέση με την πολιτική κίνηση για την δημιουργία αυτονόμου Πόντου κατά την εποχή της ανακωχής του πρώτου παγκοσμίου πολέμου.
H ιστορική ακρίβεια επιβάλλει να δοθεί στο ερώτημα αυτό αρνητική απάντηση.
Η εκδήλωση του κινήματος των Σανταίων προηγείται χρονολογικώς, αλλά και αργότερα δεν υπήρξε καμιά σχέση μεταξύ των δύο κινήσεων — όπως δεν υπήρξε καμία σχέση και με τα όμοια κινήματα πού είχαν εκδηλωθεί σε άλλες περιοχές του Πόντου.
Όλες αυτές οι εκδηλώσεις ανταρσίας και αντίστασης εναντίον την τουρκικής αυθαιρεσίας ήσαν ανεξάρτητες μεταξύ τους, δίχως ενότητα σκοπών και δίχως συντονισμό δράσης.
Κοινό στοιχείο είχαν μόνο την πηγαία αγάπη του Πόντιου προς την ανεξαρτησία, τον πόθο της ελευθερίας που ζούσε ακοίμητη στην ψυχή του, καθώς και την ελπίδα — την θολή ελπίδα — ότι, με την προέλαση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, ίσως θα έφτανε και η μέρα της εκπλήρωσης του πόθου αυτού.
Κατά τούτο, λοιπόν, οι τοπικές ανταρτικές εξεγέρσεις σε διάφορα σημεία του Πόντου (Δυτικός Πόντος, κυρίως με επίκεντρο την Αμισό) είναι άξιες ιδιαίτερης έξαρσης, ότι ξεκίνησαν δίχως καμιά πιθανότητα τελικής επικράτησης και δίχως καμιά βοήθεια, από πουθενά. Και αυτό είναι ένα δείγμα ψυχικής ρώμης, μπροστά στην οποία πρέπει να αποκαλύπτεται κανείς.
Η μόνη βοήθεια πού είχαν οι αντάρτες της Σάντας ήσαν τα δέκα περίπου όπλα της ελληνικής στρατιωτικής φρουράς του Ακριτείου νοσοκομείου της Τραπεζούντας, τα οποία ο τελευταίος διευθυντής του, υπίατρος Οικονομίδης — γνωστότατος αργότερα χειρούργος στην Θεσσαλονίκη — είχε παραχωρήσει γι' αυτούς κατά την εγκατάλειψη του κτιρίου από το ελληνικό στρατιωτικό προσωπικό του.
Φίλιππος Απ. Χειμωνίδης
Α' ιστοριογράφος της Σαντάς
Η ένοπλη και αποτελεσματική αντίσταση των Σανταίων στις αλλεπάλληλες απόπειρες των κατοίκων των γύρω τουρκικών χωριών να κυριεύσουν την Σάντα και να την λεηλατήσουν (η μόνιμη εχθρότης τους από τις παλιές αντιδικίες με αυτήν ευρίσκετο στο κορύφωμα της και ο οικιακός και κτηνοτροφικός πλούτος της ήταν ένας επιπρόσθετος πειρασμός) , ενέβαλε την σκληρά αγωνιζόμενη τότε στο Μικρασιατικό μέτωπο Κεμαλική κυβέρνηση σε υποψίες, μήπως στο «αντάρτικο κίνημα» των Σανταίων υπήρχε κάτι το βαθύτερο και σχετικό με την κίνηση για την δημιουργία αυτονόμου Πόντου.
Ακατατόπιστη δε όπως ήταν ως προς την πραγματική δύναμη των Σανταίων αγωνιστών πήρε την απόφαση να σβήσει ολοκληρωτικά την Σάντα και να εξουδετερώσει κάθε ενδεχόμενο κίνδυνο δημιουργίας περιπλοκών στα νώτα του μαχόμενου τουρκικού στρατού. Και το έκανε.
 |
| Ένοπλοι Σανταίοι 1910 |
Το πρώτο, λοιπόν, ερώτημα που γεννιέται αυθόρμητα στη σκέψη του αναγνώστη είναι, αν το κίνημα αυτό είχε καμιά σχέση με την πολιτική κίνηση για την δημιουργία αυτονόμου Πόντου κατά την εποχή της ανακωχής του πρώτου παγκοσμίου πολέμου.
H ιστορική ακρίβεια επιβάλλει να δοθεί στο ερώτημα αυτό αρνητική απάντηση.
Η εκδήλωση του κινήματος των Σανταίων προηγείται χρονολογικώς, αλλά και αργότερα δεν υπήρξε καμιά σχέση μεταξύ των δύο κινήσεων — όπως δεν υπήρξε καμία σχέση και με τα όμοια κινήματα πού είχαν εκδηλωθεί σε άλλες περιοχές του Πόντου.
Όλες αυτές οι εκδηλώσεις ανταρσίας και αντίστασης εναντίον την τουρκικής αυθαιρεσίας ήσαν ανεξάρτητες μεταξύ τους, δίχως ενότητα σκοπών και δίχως συντονισμό δράσης.
Κοινό στοιχείο είχαν μόνο την πηγαία αγάπη του Πόντιου προς την ανεξαρτησία, τον πόθο της ελευθερίας που ζούσε ακοίμητη στην ψυχή του, καθώς και την ελπίδα — την θολή ελπίδα — ότι, με την προέλαση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, ίσως θα έφτανε και η μέρα της εκπλήρωσης του πόθου αυτού.
Κατά τούτο, λοιπόν, οι τοπικές ανταρτικές εξεγέρσεις σε διάφορα σημεία του Πόντου (Δυτικός Πόντος, κυρίως με επίκεντρο την Αμισό) είναι άξιες ιδιαίτερης έξαρσης, ότι ξεκίνησαν δίχως καμιά πιθανότητα τελικής επικράτησης και δίχως καμιά βοήθεια, από πουθενά. Και αυτό είναι ένα δείγμα ψυχικής ρώμης, μπροστά στην οποία πρέπει να αποκαλύπτεται κανείς.
Η μόνη βοήθεια πού είχαν οι αντάρτες της Σάντας ήσαν τα δέκα περίπου όπλα της ελληνικής στρατιωτικής φρουράς του Ακριτείου νοσοκομείου της Τραπεζούντας, τα οποία ο τελευταίος διευθυντής του, υπίατρος Οικονομίδης — γνωστότατος αργότερα χειρούργος στην Θεσσαλονίκη — είχε παραχωρήσει γι' αυτούς κατά την εγκατάλειψη του κτιρίου από το ελληνικό στρατιωτικό προσωπικό του.
Φίλιππος Απ. Χειμωνίδης
Α' ιστοριογράφος της Σαντάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου