Ο Μουσταφά Κεμάλ απευθύνεται προς τη μεγάλη εθνοσυνέλευση λέγοντας: “Είμαστε ευτυχείς που υποδεχόμαστε εξέχοντα παράγοντα... Παρακαλώ την αυτού εξοχότητα να απευθύνει χαιρετισμό στην εθνοσυνέλευση.
Φρούντζε: “Η δύναμη των πτηνών βρίσκεται στα φτερά, η δύναμη των ανθρώπων στην αδελφότητα (παρατεταμένα χειροκροτήματα). Σας μεταφέρω το χαιρετισμό απ’ την Ουκρανία και από όλους τους λαούς της χώρας των σοβιέτ, καθώς και του αρμενικού, ο οποίος με τις συμβουλές του Λένιν (sic) παραχωρεί τα όπλα του σε σας, που προσπαθείτε να εκδιώξετε τους άρπαγες, απ’ τη χώρα σας. Η νίκη στο Σαγγάριο μας έδωσε μεγάλη χαρά...
Οι εχθροί πείσθηκαν για τη δύναμη του τουρκικού έθνους, προσπάθησαν με τη φωτιά και το σίδερο να σβήσουν απ’ το πρόσωπο της γης το τουρκικό κράτος. Γι’ αυτό τώρα προσπαθούν ν’ αλλάξουν το χαρακτήρα των ενεργειών τους. Προσπαθούν να παρουσιάσουν τον εαυτό τους σαν τους πιο καλούς φίλους σας. Μα όπως λέει και μία τουρκική παροιμία “αντί αηδόνι κόρακα πωλούν”. Όλα αυτά τα κάνουν για να υπονομεύσουν τη φιλία ανάμεσα στις κυβερνήσεις της Τουρκίας και Σοβιετικής Ένωσης”.
Όρθιος ο Κεμάλ χειροκροτούσε το Φρούντζε και παίρνοντας στη συνέχεια το λόγο είπε:
“Εξοχώτατε Πρεσβευτή,
Με μεγάλη χαρά υποδέχομαι τον ένδοξο και θαρραλέο αρχιστράτηγο... Εξ ονόματος του λαού, ευχαριστώ την Ουκρανία για τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη της προς εμάς και τον ιερό και δίκαιο πόλεμο...
Σας είμαι ευγνώμων... που δηλώσατε, σ’ αυτήν την κρισιμότατη για μας στιγμή, πως τα συμφέροντα των χωρών μας συμπίπτουν... Μας συγκίνησε το γεγονός ότι ήρθατε σ’ εμάς, τη στιγμή που ο εχθρός μας πίστευε ότι πια μας ανέτρεψε”.
Ύστερα απ’ τη συνεδρίαση της εθνοσυνέλευσης ο Κεμάλ προσκάλεσε για το άλλο βράδυ το Φρούντζε στη συνεδρίαση του γενικού τουρκικού Έπιτελείου.
Στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, οι συνεργάτες του Κεμάλ είναι λαλίστατοι και διαχυτικοί:
Γιουσούφ προς Φρούντζε:
“Εμείς συγκλονισθήκαμε απ’ την είδηση για επικείμενες ρωσο-ελληνικές συνομιλίες...” Και ο Φρούντζε απαντά αμέσως με σαφήνεια και καθυσυχαστικά:
Φρούντζε: “Ρωσο-ελληνικές συνομιλίες δεν έγιναν. Έγιναν μόνο προτάσεις απ’ τους Έλληνες για συνομιλίες, η Μόσχα όμως πρώτα θα συμβουλευθεί εσάς”.
Ειλικρινά, εδώ πρέπει να ομολογηθεί πως οι σοβιετικοί βρέθηκαν σε παραλήρημα ενθουσιασμού και προχώρησαν σε εκδηλώσεις που ξεπερνούν κάθε όριο ανοικτής διπλωματίας, αλλά και λογικής.
Φρούντζε: “Όπως και οι άλλες δημοκρατίες, έτσι και η Ουκρανία καταφεύγει σε θυσίες και στέλνει στην Άγκυρα συρμούς με όπλα, οβίδες, ελαφρά και βαρειά πολυβόλα, ράλκο, τηλεφωνικά καλώδια, υγειονομικό υλικό. Η αποστολή παρέδωσε στον Κεμάλ παστό χρυσό και εργοστάσιο πυρομαχικών”.
Όμως, φαίνεται πως οι μεγαλόσχημες υποσχέσεις των σοβιετικών δημιούργησαν ορισμένες αμφιβολίες και μερικά ερωτηματικά στους φύσει καχύποπτους Τούρκους και έτσι εξηγείται το γεγονός πως ο Φρούντζε απαντώντας στον Υπουργό των Εξωτερικών της Τουρκίας είπε: “Θα απαριθμήσω γεγονότα και αριθμούς έως ότου θα μου πείτε φτάνει”. Και, βέβαια, αρχίζει την απαρίθμηση των αριθμών σαν καλός μαθητής, για να δείξει τις επιδόσεις του. Και λέει λοιπόν ο Φρούντζε:
“Το περασμένο καλοκαίρι,όταν τα εχθρικά στρατεύμτα άρχισαν επίθεση από τη Σμύρνη (εννοεί το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα), ο συνταγματάρχης Σαμπρή στη Μόσχα μας έδωσε κατάλογο πολεμικού υλικού (όπλων, πολυβόλων, αεροπλάνων, αυτοκινήτων, ραδιοφωνικών σταθμών). »
Τότε σας στείλαμε το πρώτο μέρος. Ο σ. Ορτζονικήτζε σας έδωσε 6.000 όπλα, πέντε εκατομμύρια σφαίρες, 18.000 οβίδες. Τότε άρχισε η αποστολή πέντε εκατομμυρίων ρουβλίων χρυσών. Ένα εκατομμύριο πήρατε εσείς κ. Υπουργέ, το Σεπτέμβριο, επιστρέφοντας στην πατρίδα σας. Στο Ερζερούμ σας δώσαμε NYGOB (12 επί 16) χρυσό, μερικά NYGOB (ένα ΠΟΘΓΒ - 16 κιλά) χρυσό ανοικτά, που ανακοινώθηκαν από το τηλεγραφικό πρακτορείο.
Η εισβολή του τουρκικού στρατού στην Αρμενία, μας υποχρέωσε να σταματήσουμε την παράδοση όπλων και χρυσού. Όμως η παράδοση επαναλήφθηκε. Σας εξοπλίσαμε τρία πολεμικά σκάφη. Στις αρχές αυτής της χρονιάς σας δώσαμε στο Τουαπσέ 4.000 οβίδες και άλλο πολεμικό υλικό. Οκτώ χιλιάδες χειροβομβίδες και πολλές σφαίρες. Προ της μάχης στο Ηνενού, σας δώσαμε στο Τουαπσέ πάλι 6 πυροβόλα, εννιά χιλιάδες χειροβομβίδες και πολλές σφαίρες.
Η παράδοση πολεμικού υλικού συνεχίζονταν και συνεχίζονταν. Το Φεβρουάριο αυτής της χρονιάς σας στείλαμε τέσσερις χιλιάδες όπλα και πέντε εκατομμύρια σφαίρες.
Το Μάρτη, ύστερα απ’ την υπογραφή του συμφώνου της Μόσχας, άρχισε η πληρωμή δέκα εκατομμυρίων στο ζωντανό και το σκληρό, (εννοεί νόμισμα). Σας δώσαμε ακόμα τέσσερα φορτηγά πλοία και άλλα τέσσερα έρχονται γρήγορα. Αυτά τα πλοία εκτιμούνται πέντε εκατομμύρια χρυσές λίρες”.
Όμως οι Τούρκοι, που όπως λέχθηκε είναι από τη φύση τους καχύποπτοι, εκδήλωσαν ανησυχίες για τις ενδεχόμενες διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος και Σοβιετικής Ενώσεως. Οι αντιδράσεις των σοβιετικών υπήρξαν άμεσες, καθησυχαστικές και εκπληκτικά μονομερείς. Στο διπλωματικό τομέα οι σοβιετικοί επέδειξαν μία πρωτοφανή προσήλωση στη διπλωματία της ανατολής.
Στις ανησυχίες των Τούρκων για τις προτάσεις των Ελλήνων για συνομιλίες, ο Φρούντζε απαντά: “Ελληνορωσικές συνομιλίες δεν έγιναν. Έγιναν μόνο προτάσεις για συνομιλίες από τους Έλληνες. Η Μόσχα όμως θα συμβουλευθεί πρώτα εσάς”. Και αυτό βέβαια σημαίνει πως η Ελλάδα θα είναι έρμαιο της βούλησης της τουρκικής διπλωματίας και πολιτικής. Και οι συναλλαγές και η παροχή βοήθειας, συνεχίζονται με αμείωτη ένταση και ενδιαφέρον, όπως δείχνουν τα ντοκουμέντα που ακολουθούν.
Σε αίτημα του Μουσταφά Κεμάλ, για την παροχή στρατιωτικής βοήθειας, ο Φρούντζε απαντά: “Το Μάρτη, ύστερα από την υπογραφή του συμφώνου της Μόσχας (σοβιετο-τουρκικού συμφώνου φιλίας) άρχισε η παροχή δέκα εκατομμυρίων ρουβλίων (χρυσά ρούβλια) και η παράδοση πολεμικού υλικού.
Εσείς μας δώσατε καινούριο κατάλογο πολεμικού υλικού, ήτοι: Εκατό χιλιάδες όπλα, εξακόσια πολυβόλα, εκατό ορειβατικά πυροβόλα, είκοσι τέσσερα αεροπλάνα ένα υποβρύχιο, νάρκες, κυάλια, τηλέφωνα...
Όλα αυτά να σας τα δώσουμε δε μπορέσαμε, όμως η παράδοσή τους συνεχίζεται. Από το Μπακού και το Βατούμ κανονικά έρχονται πολεμικά φορτία”.
Από τις δηλώσεις αυτές του Φρούντζε και μόνο συνάγεται αβίαστα πως το πολεμικό υλικό που ζητήθηκε παραδόθηκε σχεδόν ολόκληρο, και μάλιστα έγκαιρα, στη διάρκεια των επιχειρήσεων, ενώ η βοήθεια σε χρήμα έφτασε σε μυθώδη ποσά για την εποχή εκείνη σε βάρος βέβαια του ρωσικού λαού, αλλά και των άλλων καταπιεζομένων εθνοτήτων όπως των Ελλήνων, των Αρμενίων, Κούρδων κ.ά.. Και απευθυνόμενος στον παρόντα στη συζήτηση Ριζά Νουρ, συνεργάτη του Κεμάλ, συνεχίζει:
“Τον Απρίλη εσείς, κ. Ριζά Νούρ, επιστρέφοντας, εκ νέου, στην πατρίδα σας παραλάβατε από τον σ. Ορτζονικίτζε τέσσερα εκατομμύρια ρούβλια χρυσά. Το Μάη και Ιούνη εσείς πήρατε ακόμα ένα εκατομμύριο και εκατό χιλιάδες χρυσά ρούβλια. Το Αζερμπαϊτζάν, σας έστειλε δέκα τρία βαγόνια πετρέλαιο, δύο βαγόνια βενζίνη, οκτώ βαγόνια ακόμα πετρέλαιο, ένα εκατομμύριο ρούβλια χρυσά, σας δώσαμε ακόμα και δάνεια. Στις αρχές του Μάη σας στείλαμε εξήντα δύο βαγόνια πετρέλαιο. Κάθε μήνα σας στέλναμε από τρία βαγόνια πετρέλαιο. Προ ολίγου καιρού στην Τραπεζούντα σας δώσαμε δύο καταδιωκτικά από το ναυτικό, εξακόσιες χιλιάδες χειροβομβίδες. Εκατόν πενήντα χιλιάδες στρατιωτικές στολές”. Έτσι ντύθηκε και εξοπλίστηκε ολόκληρος ο τουρκικός στρατός και μόνο έτσι αντιπαρατάχθηκε και μάλιστα νικηφόρα στις ελληνικές δυνάμεις, που οι προμήθειές τους βάραιναν το φτωχό ελληνικό προϋπολογισμό.
Θα ήταν παράλειψη αν δεν τονίζονταν πως εντύπωση προκαλεί η μονόπλευρη ενημέρωση του Φρούντζε για τη συμπεριφορά του στρατού του “Κωνσταντίνου”, όπως τον αποκαλούσαν. Ούτε λέξη για τη συμπεριφορά του τουρκικού στρατού, δηλ. για τη συμπεριφορά των Τούρκων έναντι των Ελλήνων, Αρμενίων κλπ. Αγνοεί τελείως τους Έλληνες από την εποχή του εποικισμού της Σινώπης το 800 π.Χ., αγνοεί τον Ξενοφώντα με τους μυρίους του και τον Μ. Αλέξανδρο και αγωνίζεται με όλα τα μέσα να σώσει, όπως ίδιος διακηρύττει, τον “εργαζόμενο τουρκικό λαό” από τους Έλληνες ιμπεριαλιστές”. Τουλάχιστον για αγραμματοσύνη, μπορεί να κατηγορηθούν οι σοβιετικοί, γιατί αγνοούν ότι οι Τούρκοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας και μέχρι το 1924 δεν εργάστηκαν ποτέ τους.
Στην Τραπεζούντα, ο Φρούντζε, ύστερα από την επίσκεψη που έκανε στο διοικητή της μεραρχίας Campit - Καμπί - Μπέη, έγραψε στο σημειωματάριό του:
“Αυτά που άκουσα για τα κατορθώματα του στρατού του Κωνσταντίνου δεν περιγράφονται. Πήραν σαν αιχμαλώτους όλους τους άνδρες. Γκρεμίζονται και εξαφανίζονται ολόκληρα χωριά, πλήθη προσφύγων που στερήθηκαν στέγης και περιουσίας, πλημμυρίζουν όλη την ανατολή. Οι σχέσεις ανάμεσα στις εμπόλεμες παρατάξεις είναι παρόμοιες με εκείνες της εποχής του Αττίλα και του Τσένγκις Χαν. Ο Τούρκος αγρότης συνεχίζει με σταθερότητα να υπομένει όλες τις συμφορές του πολέμου και με αποφασιστικότητα αγωνίζεται για το διώξιμο του εχθρού”.
Ειλικρινά εκπλήσσει τον κάθε αναγνώστη ο θαυμασμός του Φρούντζε για τον Τούρκο αγρότη (άραγε εργάστηκαν ποτέ στη ζωή τους οι Τούρκοι αγρότες;), ενώ για τα εκατομμύρια των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Κούρδων αγροτών, που επί αιώνες καλλιεργούσαν την ποντιακή και ιωνική γη, καθώς και των άλλων μειονοτικών εθνοτήτων στην Τουρκία και ιδιαίτερα των Ελλήνων και Αρμενίων που εξοντώθηκαν ομαδικά στην αρχή από τα άτακτα του Τοπάλ Οσμάν στίφη και έπειτα από τον τακτικό στρατό του Κεμάλ, ο Φρούντζε σιωπά, αλλά με ένοχη σιωπή.
Σε εκβιασμό του Κεμάλ πως αν μέχρι την άνοιξη δεν παραδοθεί το πολεμικό υλικό που ζητήθηκε από τον ίδιο, ο Φρούντζε απαντά:
Φρούντζε: “Θα κάνουμε ότι μπορούμε για να σας βοηθήσουμε εφόσον εξακολουθείτε ένα δίκαιο πόλεμο”. Και ο Κεμάλ προς τον Φρούντζε: “Για να προμηθευτούμε το υλικό που χρειαζόμαστε χρειάζονται 10.000.000 λίρες. Σας δίνουμε και νέες πληροφορίες . Το ζήτημα έχει ως εξής: Εάν ως την άνοιξη δε θα εξασφαλίσουμε τα πολεμικά μέσα που αναφέραμε, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να καταφύγουμε και να βρούμε διέξοδο προς τη διπλωματία (εννοεί την προσφυγή και σε άλλες χώρες για βοήθεια). Γνωρίζω: Η συμφωνία με τη δύση είναι ολοκληρωτική εξάρτηση και υποταγή. Εγώ δεν το θέλω αυτό. Αλλά η κατάσταση μπορεί να παρουσιαστεί πολύ δυνατότερη από μας. Εγώ τα είπα όλα, γιατί θέλω να είμαι ειλικρινής απέναντι στη Ρωσία μέχρι το τέλος. Και θέλω να ξέρω τη γνώμη της”.
Και ο Κεμάλ προς Φρούντζε στην εθνοσυνέλευση: Ο Κεμάλ απευθυνόμενος προς τον Φρούντζε και απαντώντας στο λόγο του μπροστά την τουρκική εθνοσυνέλευση λέει:
“Εκ μέρους του λαού για τη συμπάθειά σας προς εμάς, σας είμαι ευγνώμων που δώσατε εξήγηση ότι τα συμφέροντα μας συμπίπτουν.... Και παρακάτω: “Αυτό το βράδυ θα γίνει ειδική σύσκεψη στο Γενικό Επιτελείο. Σας παρακαλώ να πάρετε μέρος (Ιλιτσώφ, σελ. 405-406).
Και στη συνέχεια ο Κεμάλ προς Φρούντζε: “Με πρόθεση, σας αποκαλύπτουμε όλα τα μυστικά μας. Αυτό είναι απόδειξη της απόλυτης εμπιστοσύνης μας προς εσάς. Στο σημείο αυτό, αφού έβγαλε από την τσάντα του ένα χαρτί απαρίθμησε ένα μεγάλο κατάλογο με πολεμικό υλικό: 100.000 όπλα, 600 πολυβόλα, 3.500 αυτόματα όπλα, 20 βαριά πολυβόλα, 12 ελαφρά, 20 πυροβόλα Γκάμπιτς, 600.000 οβίδες, 400.000 χειροβομβίδες, 84 πεδινά πυροβόλα, 120 ορεινά πυροβόλα, 150.000 στολές στρατιωτικές (βλ. Ιλιτσώφ, σελ. 179).
Στη συνέχεια ο Κεμάλ: Μιλώντας προς την εθνοσυνέλευση της Άγκυρας ομολογεί την αδυναμία της κυβέρνησής του και την ολοκληρωτική έλλειψη υλικού, παρουσιάζοντας τη δραματική κατάσταση της επανάστασής του, καθώς και τις σχέσεις του με τις δυτικές δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ, ενώ στη συνέχεια μίλησε και για το Σαγγάριο.
“Ο εχθρός έκανε λυσσασμένη επίθεση και για 15 μέρες και νύχτες χύνονταν αίμα. Εμείς έπρεπε να κερδίσουμε χρόνο. Εγώ έδωσα εντολή να απαγκιστρωθούμε από τον εχθρό και απότομα να υποχωρήσουμε ακόμη και βόρεια από το Σαγγάριο. Καταδιώκοντάς μας ο εχθρός θα αναπτύξει τις γραμμές του και τότε εμείς θα συγκεντρώσουμε τις δυνάμεις μας, αν και από το γεγονός αυτό, μεγάλος θα είναι ο συγκλονισμός στην εθνοσυνέλευση”.
Στο σημείο αυτό ακούστηκαν φωνές αγανάκτησης από τα μέλη της εθνοσυνέλευσης: “Πού πάει ο στρατός; Πού οδηγούν το λαό; Πού είναι ο υπεύθυνος; “Ένα μέρος των βουλευτών είναι πεπεισμένο ότι ο στρατός συντρίφθηκε και ότι το έργο τους (πέθανε) καταστράφηκε. Αυτοί ήθελαν και εγώ ο ίδιος να πεθάνω όταν βρισκόμουν επικεφαλής του στρατού, ο οποίος αποσυνδέθηκε (συνέχισε ο Κεμάλ).
Ένα άλλο μέρος των βουλευτών το πιο μεγάλο, ήθελε να με δει επικεφαλή του στρατού και πίστευε στη νίκη... Η Α. Εξοχότης ο Φεβζή πασάς ήταν αρχηγός του Γενικού Επιτελείου και Υπουργός της Άμυνας. Καλύτερα ας συγκεντρώσει την προσοχή του στα θέματα του Γενικού Επιτελείου. Έτσι και κάναμε. Στη περίπτωση αυτή ο Ρεφίτ πασάς θα προωθηθεί στη θέση που θα εκκενωθεί. (Ιλιτσώφ, σελ. 418).
Κεμάλ προς Φρούντζε στην ίδια εθνοσυνέλευση: “Υπάρχει ένα εχθρικό ρεύμα απέναντι στο στρατό. (Λένε πως ύστερα από το Σαγγάριο δεν επιτίθεται έστω και σε μία κατεύθυνση του μετώπου. Όμως εμείς είμαστε αντίθετοι σ’ αυτή την ενέργεια. Εμείς είμαστε υπέρ της προετοιμασίας για την αποφασιστική επίθεση. (Στο σημείο αυτό ο Κεμάλ δείχνει στο χάρτη την κατάσταση του μετώπου και συνεχίζει...).
Αναφερόμενος στο συσχετισμό των δυνάμεων και της επάρκειας του πολεμικού υλικού ο Μουσταφά Κεμάλ λέει: “Αριθμητικά δεν υστερούμε. Όμως δεν έχουμε πολυβόλα, κανόνια, αεροπλάνα, αυτοκίνητα και ασυρμάτους. Ενώ ο εχθρός (δηλ. οι Έλληνες) τα διαθέτει και χρησιμοποιεί τη βιομηχανία όλου του κόσμου. Ποια διέξοδο θα βρούμε από την κατάσταση αυτή;
Κεμάλ: Ο στρατός εξεπλήρωσε τα καθήκοντά του, εννοώντας τη μάχη του Σαγγάριου. Ο λαός τα έδωσε όλα, ότι είχε και δεν είχε, κύριοι εκπρόσωποι των σοβιέτ, πρέπει να πειστείτε ότι εγώ κυριολεκτικά ξεγύμνωσα τη χώρα μου. Από τους εμπόρους και από όλο το λαό, πήραμε τα μισά από τα προϊόντα τους;
Ακόμα πήραμε τα υποδήματα και τα εσώρουχα των κατοίκων. Για καινούριες όμως μεγάλες μάχες δεν υπάρχει τίποτα πια στο λαό για να επιτάξουμε...”. Και συνεχίζοντας ο Κεμάλ την εξομολόγησή του λέει: “Οι αποθήκες είναι άδειες. Ο δρόμος προς τη δύση είναι κομμένος. Μπορώ να δώσω τη ζωή μου στις καινούριες μάχες, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για τη νίκη. Εμείς, με ελπίδες, έχουμε στρέψει τα βλέμματά μας προς τη Ρωσία (βλ. Ιλιτσώφ, σελ. 419).
Ο Κεμάλ όρθιος χειροκροτεί τον Φρούντζε που μόλις κατέβηκε από το Βήμα. Ο λόγος του Ρώσου αντιπροσώπου Φρούντζε προκάλεσε παρατεταμένα χειροκροτήματα στην αίθουσα της εθνοσυνέλευσης και ακούστηκαν ενθουσιώδεις φωνές επιδοκιμασίας. Στη συνέχεια ανεβαίνει πάλι στο Βήμα ο Κεμάλ και προσφωνεί τον Φρούντζε, με τα λόγια:
“Εξοχώτατε, με μεγάλη χαρά υποδεχόμαστε τον ένδοξο και γενναίο στρατάρχη. Εξ’ ονόματος του λαού ευχαριστώ την Ουκρανία για τη βοήθειά της προς εμάς και προς τον ιερό και δίκαιο πόλεμο.... Σας είμαι ευγνώμων, για τη δήλωσή σας ότι τα συμφέροντα των χωρών μας συμπίπτουν. Εξοχώτατε, ελπίζω πως οι σχέσεις μας ουδέποτε θα επισκιαστούν. Θα ανακοινώσω αμέσως στο λαό, το λόγο σας και τη μεγάλη εκτίμηση σας στις προσπάθειες. Η Τουρκία στη μάχη του Σαγγάριου που ήταν κρίσιμη μάχη, έκανε το παν για το καλό όλων των λαών της ανατολής” και η απάντηση του Φρούντζε είγαι άμεση:
“Σε δύο ώρες μέσω Τυφλίδας στέλνω τελεγράφημα στη Μόσχα”. Και πράγματι, ο Φρούντζε, συνεπής στην υπόσχεσή του, έκαμε αμέσως τις απαραίτητες ενέργειες: ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ ΦΡΟΥΝΤΖΕ ΠΡΟΣ ΜΟΣΧΑ, Μόσχα... Να Τσιτσέρινα (Προς Τσιτσέριν, Υπουργό Εξωτερικών).
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε με έμφαση ότι στη θεωρία του DO UT DES στήριξε η κεμαλική ηγεσία τη συμμαχία της με την ηγεσία των Σοβιέτ, Λένιν, Τσιτσέριν, Φρούντζε κ.ά., ενώ στην εποχή μας στην ίδια θεωρία στηρίζεται και η ιδιαίτερη σχέση της «κοινής συμμάχου» Τουρκίας και Η.Π.Α.
Φρούντζε: “Η δύναμη των πτηνών βρίσκεται στα φτερά, η δύναμη των ανθρώπων στην αδελφότητα (παρατεταμένα χειροκροτήματα). Σας μεταφέρω το χαιρετισμό απ’ την Ουκρανία και από όλους τους λαούς της χώρας των σοβιέτ, καθώς και του αρμενικού, ο οποίος με τις συμβουλές του Λένιν (sic) παραχωρεί τα όπλα του σε σας, που προσπαθείτε να εκδιώξετε τους άρπαγες, απ’ τη χώρα σας. Η νίκη στο Σαγγάριο μας έδωσε μεγάλη χαρά...
Οι εχθροί πείσθηκαν για τη δύναμη του τουρκικού έθνους, προσπάθησαν με τη φωτιά και το σίδερο να σβήσουν απ’ το πρόσωπο της γης το τουρκικό κράτος. Γι’ αυτό τώρα προσπαθούν ν’ αλλάξουν το χαρακτήρα των ενεργειών τους. Προσπαθούν να παρουσιάσουν τον εαυτό τους σαν τους πιο καλούς φίλους σας. Μα όπως λέει και μία τουρκική παροιμία “αντί αηδόνι κόρακα πωλούν”. Όλα αυτά τα κάνουν για να υπονομεύσουν τη φιλία ανάμεσα στις κυβερνήσεις της Τουρκίας και Σοβιετικής Ένωσης”.
Όρθιος ο Κεμάλ χειροκροτούσε το Φρούντζε και παίρνοντας στη συνέχεια το λόγο είπε:
“Εξοχώτατε Πρεσβευτή,
Με μεγάλη χαρά υποδέχομαι τον ένδοξο και θαρραλέο αρχιστράτηγο... Εξ ονόματος του λαού, ευχαριστώ την Ουκρανία για τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη της προς εμάς και τον ιερό και δίκαιο πόλεμο...
Σας είμαι ευγνώμων... που δηλώσατε, σ’ αυτήν την κρισιμότατη για μας στιγμή, πως τα συμφέροντα των χωρών μας συμπίπτουν... Μας συγκίνησε το γεγονός ότι ήρθατε σ’ εμάς, τη στιγμή που ο εχθρός μας πίστευε ότι πια μας ανέτρεψε”.
Ύστερα απ’ τη συνεδρίαση της εθνοσυνέλευσης ο Κεμάλ προσκάλεσε για το άλλο βράδυ το Φρούντζε στη συνεδρίαση του γενικού τουρκικού Έπιτελείου.
Στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, οι συνεργάτες του Κεμάλ είναι λαλίστατοι και διαχυτικοί:
Γιουσούφ προς Φρούντζε:
“Εμείς συγκλονισθήκαμε απ’ την είδηση για επικείμενες ρωσο-ελληνικές συνομιλίες...” Και ο Φρούντζε απαντά αμέσως με σαφήνεια και καθυσυχαστικά:
Φρούντζε: “Ρωσο-ελληνικές συνομιλίες δεν έγιναν. Έγιναν μόνο προτάσεις απ’ τους Έλληνες για συνομιλίες, η Μόσχα όμως πρώτα θα συμβουλευθεί εσάς”.
Ειλικρινά, εδώ πρέπει να ομολογηθεί πως οι σοβιετικοί βρέθηκαν σε παραλήρημα ενθουσιασμού και προχώρησαν σε εκδηλώσεις που ξεπερνούν κάθε όριο ανοικτής διπλωματίας, αλλά και λογικής.
Φρούντζε: “Όπως και οι άλλες δημοκρατίες, έτσι και η Ουκρανία καταφεύγει σε θυσίες και στέλνει στην Άγκυρα συρμούς με όπλα, οβίδες, ελαφρά και βαρειά πολυβόλα, ράλκο, τηλεφωνικά καλώδια, υγειονομικό υλικό. Η αποστολή παρέδωσε στον Κεμάλ παστό χρυσό και εργοστάσιο πυρομαχικών”.
Όμως, φαίνεται πως οι μεγαλόσχημες υποσχέσεις των σοβιετικών δημιούργησαν ορισμένες αμφιβολίες και μερικά ερωτηματικά στους φύσει καχύποπτους Τούρκους και έτσι εξηγείται το γεγονός πως ο Φρούντζε απαντώντας στον Υπουργό των Εξωτερικών της Τουρκίας είπε: “Θα απαριθμήσω γεγονότα και αριθμούς έως ότου θα μου πείτε φτάνει”. Και, βέβαια, αρχίζει την απαρίθμηση των αριθμών σαν καλός μαθητής, για να δείξει τις επιδόσεις του. Και λέει λοιπόν ο Φρούντζε:
“Το περασμένο καλοκαίρι,όταν τα εχθρικά στρατεύμτα άρχισαν επίθεση από τη Σμύρνη (εννοεί το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα), ο συνταγματάρχης Σαμπρή στη Μόσχα μας έδωσε κατάλογο πολεμικού υλικού (όπλων, πολυβόλων, αεροπλάνων, αυτοκινήτων, ραδιοφωνικών σταθμών). »
Τότε σας στείλαμε το πρώτο μέρος. Ο σ. Ορτζονικήτζε σας έδωσε 6.000 όπλα, πέντε εκατομμύρια σφαίρες, 18.000 οβίδες. Τότε άρχισε η αποστολή πέντε εκατομμυρίων ρουβλίων χρυσών. Ένα εκατομμύριο πήρατε εσείς κ. Υπουργέ, το Σεπτέμβριο, επιστρέφοντας στην πατρίδα σας. Στο Ερζερούμ σας δώσαμε NYGOB (12 επί 16) χρυσό, μερικά NYGOB (ένα ΠΟΘΓΒ - 16 κιλά) χρυσό ανοικτά, που ανακοινώθηκαν από το τηλεγραφικό πρακτορείο.
Η εισβολή του τουρκικού στρατού στην Αρμενία, μας υποχρέωσε να σταματήσουμε την παράδοση όπλων και χρυσού. Όμως η παράδοση επαναλήφθηκε. Σας εξοπλίσαμε τρία πολεμικά σκάφη. Στις αρχές αυτής της χρονιάς σας δώσαμε στο Τουαπσέ 4.000 οβίδες και άλλο πολεμικό υλικό. Οκτώ χιλιάδες χειροβομβίδες και πολλές σφαίρες. Προ της μάχης στο Ηνενού, σας δώσαμε στο Τουαπσέ πάλι 6 πυροβόλα, εννιά χιλιάδες χειροβομβίδες και πολλές σφαίρες.
Η παράδοση πολεμικού υλικού συνεχίζονταν και συνεχίζονταν. Το Φεβρουάριο αυτής της χρονιάς σας στείλαμε τέσσερις χιλιάδες όπλα και πέντε εκατομμύρια σφαίρες.
Το Μάρτη, ύστερα απ’ την υπογραφή του συμφώνου της Μόσχας, άρχισε η πληρωμή δέκα εκατομμυρίων στο ζωντανό και το σκληρό, (εννοεί νόμισμα). Σας δώσαμε ακόμα τέσσερα φορτηγά πλοία και άλλα τέσσερα έρχονται γρήγορα. Αυτά τα πλοία εκτιμούνται πέντε εκατομμύρια χρυσές λίρες”.
Όμως οι Τούρκοι, που όπως λέχθηκε είναι από τη φύση τους καχύποπτοι, εκδήλωσαν ανησυχίες για τις ενδεχόμενες διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος και Σοβιετικής Ενώσεως. Οι αντιδράσεις των σοβιετικών υπήρξαν άμεσες, καθησυχαστικές και εκπληκτικά μονομερείς. Στο διπλωματικό τομέα οι σοβιετικοί επέδειξαν μία πρωτοφανή προσήλωση στη διπλωματία της ανατολής.
Στις ανησυχίες των Τούρκων για τις προτάσεις των Ελλήνων για συνομιλίες, ο Φρούντζε απαντά: “Ελληνορωσικές συνομιλίες δεν έγιναν. Έγιναν μόνο προτάσεις για συνομιλίες από τους Έλληνες. Η Μόσχα όμως θα συμβουλευθεί πρώτα εσάς”. Και αυτό βέβαια σημαίνει πως η Ελλάδα θα είναι έρμαιο της βούλησης της τουρκικής διπλωματίας και πολιτικής. Και οι συναλλαγές και η παροχή βοήθειας, συνεχίζονται με αμείωτη ένταση και ενδιαφέρον, όπως δείχνουν τα ντοκουμέντα που ακολουθούν.
Σε αίτημα του Μουσταφά Κεμάλ, για την παροχή στρατιωτικής βοήθειας, ο Φρούντζε απαντά: “Το Μάρτη, ύστερα από την υπογραφή του συμφώνου της Μόσχας (σοβιετο-τουρκικού συμφώνου φιλίας) άρχισε η παροχή δέκα εκατομμυρίων ρουβλίων (χρυσά ρούβλια) και η παράδοση πολεμικού υλικού.
Εσείς μας δώσατε καινούριο κατάλογο πολεμικού υλικού, ήτοι: Εκατό χιλιάδες όπλα, εξακόσια πολυβόλα, εκατό ορειβατικά πυροβόλα, είκοσι τέσσερα αεροπλάνα ένα υποβρύχιο, νάρκες, κυάλια, τηλέφωνα...
Όλα αυτά να σας τα δώσουμε δε μπορέσαμε, όμως η παράδοσή τους συνεχίζεται. Από το Μπακού και το Βατούμ κανονικά έρχονται πολεμικά φορτία”.
Από τις δηλώσεις αυτές του Φρούντζε και μόνο συνάγεται αβίαστα πως το πολεμικό υλικό που ζητήθηκε παραδόθηκε σχεδόν ολόκληρο, και μάλιστα έγκαιρα, στη διάρκεια των επιχειρήσεων, ενώ η βοήθεια σε χρήμα έφτασε σε μυθώδη ποσά για την εποχή εκείνη σε βάρος βέβαια του ρωσικού λαού, αλλά και των άλλων καταπιεζομένων εθνοτήτων όπως των Ελλήνων, των Αρμενίων, Κούρδων κ.ά.. Και απευθυνόμενος στον παρόντα στη συζήτηση Ριζά Νουρ, συνεργάτη του Κεμάλ, συνεχίζει:
“Τον Απρίλη εσείς, κ. Ριζά Νούρ, επιστρέφοντας, εκ νέου, στην πατρίδα σας παραλάβατε από τον σ. Ορτζονικίτζε τέσσερα εκατομμύρια ρούβλια χρυσά. Το Μάη και Ιούνη εσείς πήρατε ακόμα ένα εκατομμύριο και εκατό χιλιάδες χρυσά ρούβλια. Το Αζερμπαϊτζάν, σας έστειλε δέκα τρία βαγόνια πετρέλαιο, δύο βαγόνια βενζίνη, οκτώ βαγόνια ακόμα πετρέλαιο, ένα εκατομμύριο ρούβλια χρυσά, σας δώσαμε ακόμα και δάνεια. Στις αρχές του Μάη σας στείλαμε εξήντα δύο βαγόνια πετρέλαιο. Κάθε μήνα σας στέλναμε από τρία βαγόνια πετρέλαιο. Προ ολίγου καιρού στην Τραπεζούντα σας δώσαμε δύο καταδιωκτικά από το ναυτικό, εξακόσιες χιλιάδες χειροβομβίδες. Εκατόν πενήντα χιλιάδες στρατιωτικές στολές”. Έτσι ντύθηκε και εξοπλίστηκε ολόκληρος ο τουρκικός στρατός και μόνο έτσι αντιπαρατάχθηκε και μάλιστα νικηφόρα στις ελληνικές δυνάμεις, που οι προμήθειές τους βάραιναν το φτωχό ελληνικό προϋπολογισμό.
Θα ήταν παράλειψη αν δεν τονίζονταν πως εντύπωση προκαλεί η μονόπλευρη ενημέρωση του Φρούντζε για τη συμπεριφορά του στρατού του “Κωνσταντίνου”, όπως τον αποκαλούσαν. Ούτε λέξη για τη συμπεριφορά του τουρκικού στρατού, δηλ. για τη συμπεριφορά των Τούρκων έναντι των Ελλήνων, Αρμενίων κλπ. Αγνοεί τελείως τους Έλληνες από την εποχή του εποικισμού της Σινώπης το 800 π.Χ., αγνοεί τον Ξενοφώντα με τους μυρίους του και τον Μ. Αλέξανδρο και αγωνίζεται με όλα τα μέσα να σώσει, όπως ίδιος διακηρύττει, τον “εργαζόμενο τουρκικό λαό” από τους Έλληνες ιμπεριαλιστές”. Τουλάχιστον για αγραμματοσύνη, μπορεί να κατηγορηθούν οι σοβιετικοί, γιατί αγνοούν ότι οι Τούρκοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας και μέχρι το 1924 δεν εργάστηκαν ποτέ τους.
Στην Τραπεζούντα, ο Φρούντζε, ύστερα από την επίσκεψη που έκανε στο διοικητή της μεραρχίας Campit - Καμπί - Μπέη, έγραψε στο σημειωματάριό του:
“Αυτά που άκουσα για τα κατορθώματα του στρατού του Κωνσταντίνου δεν περιγράφονται. Πήραν σαν αιχμαλώτους όλους τους άνδρες. Γκρεμίζονται και εξαφανίζονται ολόκληρα χωριά, πλήθη προσφύγων που στερήθηκαν στέγης και περιουσίας, πλημμυρίζουν όλη την ανατολή. Οι σχέσεις ανάμεσα στις εμπόλεμες παρατάξεις είναι παρόμοιες με εκείνες της εποχής του Αττίλα και του Τσένγκις Χαν. Ο Τούρκος αγρότης συνεχίζει με σταθερότητα να υπομένει όλες τις συμφορές του πολέμου και με αποφασιστικότητα αγωνίζεται για το διώξιμο του εχθρού”.
Ειλικρινά εκπλήσσει τον κάθε αναγνώστη ο θαυμασμός του Φρούντζε για τον Τούρκο αγρότη (άραγε εργάστηκαν ποτέ στη ζωή τους οι Τούρκοι αγρότες;), ενώ για τα εκατομμύρια των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Κούρδων αγροτών, που επί αιώνες καλλιεργούσαν την ποντιακή και ιωνική γη, καθώς και των άλλων μειονοτικών εθνοτήτων στην Τουρκία και ιδιαίτερα των Ελλήνων και Αρμενίων που εξοντώθηκαν ομαδικά στην αρχή από τα άτακτα του Τοπάλ Οσμάν στίφη και έπειτα από τον τακτικό στρατό του Κεμάλ, ο Φρούντζε σιωπά, αλλά με ένοχη σιωπή.
Σε εκβιασμό του Κεμάλ πως αν μέχρι την άνοιξη δεν παραδοθεί το πολεμικό υλικό που ζητήθηκε από τον ίδιο, ο Φρούντζε απαντά:
Φρούντζε: “Θα κάνουμε ότι μπορούμε για να σας βοηθήσουμε εφόσον εξακολουθείτε ένα δίκαιο πόλεμο”. Και ο Κεμάλ προς τον Φρούντζε: “Για να προμηθευτούμε το υλικό που χρειαζόμαστε χρειάζονται 10.000.000 λίρες. Σας δίνουμε και νέες πληροφορίες . Το ζήτημα έχει ως εξής: Εάν ως την άνοιξη δε θα εξασφαλίσουμε τα πολεμικά μέσα που αναφέραμε, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να καταφύγουμε και να βρούμε διέξοδο προς τη διπλωματία (εννοεί την προσφυγή και σε άλλες χώρες για βοήθεια). Γνωρίζω: Η συμφωνία με τη δύση είναι ολοκληρωτική εξάρτηση και υποταγή. Εγώ δεν το θέλω αυτό. Αλλά η κατάσταση μπορεί να παρουσιαστεί πολύ δυνατότερη από μας. Εγώ τα είπα όλα, γιατί θέλω να είμαι ειλικρινής απέναντι στη Ρωσία μέχρι το τέλος. Και θέλω να ξέρω τη γνώμη της”.
Και ο Κεμάλ προς Φρούντζε στην εθνοσυνέλευση: Ο Κεμάλ απευθυνόμενος προς τον Φρούντζε και απαντώντας στο λόγο του μπροστά την τουρκική εθνοσυνέλευση λέει:
“Εκ μέρους του λαού για τη συμπάθειά σας προς εμάς, σας είμαι ευγνώμων που δώσατε εξήγηση ότι τα συμφέροντα μας συμπίπτουν.... Και παρακάτω: “Αυτό το βράδυ θα γίνει ειδική σύσκεψη στο Γενικό Επιτελείο. Σας παρακαλώ να πάρετε μέρος (Ιλιτσώφ, σελ. 405-406).
Και στη συνέχεια ο Κεμάλ προς Φρούντζε: “Με πρόθεση, σας αποκαλύπτουμε όλα τα μυστικά μας. Αυτό είναι απόδειξη της απόλυτης εμπιστοσύνης μας προς εσάς. Στο σημείο αυτό, αφού έβγαλε από την τσάντα του ένα χαρτί απαρίθμησε ένα μεγάλο κατάλογο με πολεμικό υλικό: 100.000 όπλα, 600 πολυβόλα, 3.500 αυτόματα όπλα, 20 βαριά πολυβόλα, 12 ελαφρά, 20 πυροβόλα Γκάμπιτς, 600.000 οβίδες, 400.000 χειροβομβίδες, 84 πεδινά πυροβόλα, 120 ορεινά πυροβόλα, 150.000 στολές στρατιωτικές (βλ. Ιλιτσώφ, σελ. 179).
Στη συνέχεια ο Κεμάλ: Μιλώντας προς την εθνοσυνέλευση της Άγκυρας ομολογεί την αδυναμία της κυβέρνησής του και την ολοκληρωτική έλλειψη υλικού, παρουσιάζοντας τη δραματική κατάσταση της επανάστασής του, καθώς και τις σχέσεις του με τις δυτικές δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ, ενώ στη συνέχεια μίλησε και για το Σαγγάριο.
“Ο εχθρός έκανε λυσσασμένη επίθεση και για 15 μέρες και νύχτες χύνονταν αίμα. Εμείς έπρεπε να κερδίσουμε χρόνο. Εγώ έδωσα εντολή να απαγκιστρωθούμε από τον εχθρό και απότομα να υποχωρήσουμε ακόμη και βόρεια από το Σαγγάριο. Καταδιώκοντάς μας ο εχθρός θα αναπτύξει τις γραμμές του και τότε εμείς θα συγκεντρώσουμε τις δυνάμεις μας, αν και από το γεγονός αυτό, μεγάλος θα είναι ο συγκλονισμός στην εθνοσυνέλευση”.
Στο σημείο αυτό ακούστηκαν φωνές αγανάκτησης από τα μέλη της εθνοσυνέλευσης: “Πού πάει ο στρατός; Πού οδηγούν το λαό; Πού είναι ο υπεύθυνος; “Ένα μέρος των βουλευτών είναι πεπεισμένο ότι ο στρατός συντρίφθηκε και ότι το έργο τους (πέθανε) καταστράφηκε. Αυτοί ήθελαν και εγώ ο ίδιος να πεθάνω όταν βρισκόμουν επικεφαλής του στρατού, ο οποίος αποσυνδέθηκε (συνέχισε ο Κεμάλ).
Ένα άλλο μέρος των βουλευτών το πιο μεγάλο, ήθελε να με δει επικεφαλή του στρατού και πίστευε στη νίκη... Η Α. Εξοχότης ο Φεβζή πασάς ήταν αρχηγός του Γενικού Επιτελείου και Υπουργός της Άμυνας. Καλύτερα ας συγκεντρώσει την προσοχή του στα θέματα του Γενικού Επιτελείου. Έτσι και κάναμε. Στη περίπτωση αυτή ο Ρεφίτ πασάς θα προωθηθεί στη θέση που θα εκκενωθεί. (Ιλιτσώφ, σελ. 418).
Κεμάλ προς Φρούντζε στην ίδια εθνοσυνέλευση: “Υπάρχει ένα εχθρικό ρεύμα απέναντι στο στρατό. (Λένε πως ύστερα από το Σαγγάριο δεν επιτίθεται έστω και σε μία κατεύθυνση του μετώπου. Όμως εμείς είμαστε αντίθετοι σ’ αυτή την ενέργεια. Εμείς είμαστε υπέρ της προετοιμασίας για την αποφασιστική επίθεση. (Στο σημείο αυτό ο Κεμάλ δείχνει στο χάρτη την κατάσταση του μετώπου και συνεχίζει...).
Αναφερόμενος στο συσχετισμό των δυνάμεων και της επάρκειας του πολεμικού υλικού ο Μουσταφά Κεμάλ λέει: “Αριθμητικά δεν υστερούμε. Όμως δεν έχουμε πολυβόλα, κανόνια, αεροπλάνα, αυτοκίνητα και ασυρμάτους. Ενώ ο εχθρός (δηλ. οι Έλληνες) τα διαθέτει και χρησιμοποιεί τη βιομηχανία όλου του κόσμου. Ποια διέξοδο θα βρούμε από την κατάσταση αυτή;
Κεμάλ: Ο στρατός εξεπλήρωσε τα καθήκοντά του, εννοώντας τη μάχη του Σαγγάριου. Ο λαός τα έδωσε όλα, ότι είχε και δεν είχε, κύριοι εκπρόσωποι των σοβιέτ, πρέπει να πειστείτε ότι εγώ κυριολεκτικά ξεγύμνωσα τη χώρα μου. Από τους εμπόρους και από όλο το λαό, πήραμε τα μισά από τα προϊόντα τους;
Ακόμα πήραμε τα υποδήματα και τα εσώρουχα των κατοίκων. Για καινούριες όμως μεγάλες μάχες δεν υπάρχει τίποτα πια στο λαό για να επιτάξουμε...”. Και συνεχίζοντας ο Κεμάλ την εξομολόγησή του λέει: “Οι αποθήκες είναι άδειες. Ο δρόμος προς τη δύση είναι κομμένος. Μπορώ να δώσω τη ζωή μου στις καινούριες μάχες, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για τη νίκη. Εμείς, με ελπίδες, έχουμε στρέψει τα βλέμματά μας προς τη Ρωσία (βλ. Ιλιτσώφ, σελ. 419).
Ο Κεμάλ όρθιος χειροκροτεί τον Φρούντζε που μόλις κατέβηκε από το Βήμα. Ο λόγος του Ρώσου αντιπροσώπου Φρούντζε προκάλεσε παρατεταμένα χειροκροτήματα στην αίθουσα της εθνοσυνέλευσης και ακούστηκαν ενθουσιώδεις φωνές επιδοκιμασίας. Στη συνέχεια ανεβαίνει πάλι στο Βήμα ο Κεμάλ και προσφωνεί τον Φρούντζε, με τα λόγια:
“Εξοχώτατε, με μεγάλη χαρά υποδεχόμαστε τον ένδοξο και γενναίο στρατάρχη. Εξ’ ονόματος του λαού ευχαριστώ την Ουκρανία για τη βοήθειά της προς εμάς και προς τον ιερό και δίκαιο πόλεμο.... Σας είμαι ευγνώμων, για τη δήλωσή σας ότι τα συμφέροντα των χωρών μας συμπίπτουν. Εξοχώτατε, ελπίζω πως οι σχέσεις μας ουδέποτε θα επισκιαστούν. Θα ανακοινώσω αμέσως στο λαό, το λόγο σας και τη μεγάλη εκτίμηση σας στις προσπάθειες. Η Τουρκία στη μάχη του Σαγγάριου που ήταν κρίσιμη μάχη, έκανε το παν για το καλό όλων των λαών της ανατολής” και η απάντηση του Φρούντζε είγαι άμεση:
“Σε δύο ώρες μέσω Τυφλίδας στέλνω τελεγράφημα στη Μόσχα”. Και πράγματι, ο Φρούντζε, συνεπής στην υπόσχεσή του, έκαμε αμέσως τις απαραίτητες ενέργειες: ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ ΦΡΟΥΝΤΖΕ ΠΡΟΣ ΜΟΣΧΑ, Μόσχα... Να Τσιτσέρινα (Προς Τσιτσέριν, Υπουργό Εξωτερικών).
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε με έμφαση ότι στη θεωρία του DO UT DES στήριξε η κεμαλική ηγεσία τη συμμαχία της με την ηγεσία των Σοβιέτ, Λένιν, Τσιτσέριν, Φρούντζε κ.ά., ενώ στην εποχή μας στην ίδια θεωρία στηρίζεται και η ιδιαίτερη σχέση της «κοινής συμμάχου» Τουρκίας και Η.Π.Α.
“Στην χρονική περίοδο που πέρασε κατόρθωσα να προσανατολισθώ στην κατάσταση. Είχα σειρά συναντήσεων με το Γιουσούφ και τον ίδιο τον Κεμάλ. Αποκατέστησα σχέσεις με τους βουλευτές. Μπορώ να θέσω υπ’ όψιν σας ορισμένα συμπεράσματα. Ο λαός έχει καταστραφεί, κουραστεί και διψάει γαι ειρήνη... μα καθαρά νοιώθει ότι είναι απαραίτητο να συνεχιστεί ο αγώνας.... Ο στρατός βρίσκεται σε βαρειά κατάσταση γυμνός. Εξοπλισμένος άσχημα. Πόλεμο το χειμώνα να κάνει, δε μπορεί. Το ηθικό του είναι ακόμα καλό.
Αποθέματα σε τρόφιμα υπάρχουν ακόμα, αλλά λείπουν τα μεταφορικά μέσα. Οι συνθήκες στρατοπεδίας και τα τρόφιμα θα παίξουν αποφασιστικό ρόλο στην εκλογή των επιχειρησιακών κατευθύνσεων και του ίδιου του χαρακτήρα των επιχειρήσεων...
 |
| Βενιζελος και Μουσταφα Κεμαλ |
Οι διαθέσεις των πλουσίων μαζών του πληθυσμού προς τη Ρώσια χωρίς αμφιβολία είναι καλές... Για την επίλυση του πολεμικού προβλήματος οι δικές τους πηγές είναι ανεπαρκείς. Ο στρατός μπορεί να αντισταθεί, αλλά χωρίς βοήθεια εξωτερική δεν είναι σε θέση να νικήσει. Η κυβέρνηση τους τελευταίους δύο τρεις μήνες, βρίσκονται σε διάλυση. Απ’ την μία μεριά η βαθιά πεποίθηση ότι είναι απαραίτητο μόνο να στηριχθούν σοβαρά σε μας, απ’ την άλλη δε πλευρά... το αδιέξοδο θα τους υποχρεώσει να καταφύγουν σε άλλους δρόμους....” Και ο Φρούντζε συνεχίζει:
“Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες απ’ την Κωνσταντινούπολη, οι Άγγλοι σχεδιάζουν καινούρια κομπίνα: Τη Θράκη και τη Σμύρνη θέλουν να την πάρουν απ’ τους Έλληνες και να την παραδώσουν στο σουλτάνο, υπολογίζοντας στη διάσπαση της εθνικής κυβέρνησης και στη χρεωκοπία του Κεμάλ...”
Γενικό συμπέρασμα: Η προσπάθεια του Κεμάλ να χρησιμοποιήσει τη Γαλλία, κατέληξε σε φιάσκο και στον Φρανκλίνο Μπουγιόν δηλώθηκε: Η επιτυχία των γαλλο-τουρκικών συνομιλιών εξαρτάται απ’ τη συγκατάθεση της Γαλλίας να μη θίγουν καθόλου οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία και τις άλλες σοβιετικές Δημοκρατίες.
Να συντρίψει το βασιλιά (Κωνσταντίνο) ο Κεμάλ δε μπορεί και σ’ αυτήν τη φάση, φοβάται το δυνάμωμα της αντιπολίτευσης. Συμφωνία με την Αγγλία γι’ αυτόν είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Γι’ αυτό όλες του οι ελπίδες και τα βλέμματά του είναι στραμμένα σε μας”.
Γενικό συμπέρασμα: Η προσπάθεια του Κεμάλ να χρησιμοποιήσει τη Γαλλία, κατέληξε σε φιάσκο και στον Φρανκλίνο Μπουγιόν δηλώθηκε: Η επιτυχία των γαλλο-τουρκικών συνομιλιών εξαρτάται απ’ τη συγκατάθεση της Γαλλίας να μη θίγουν καθόλου οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία και τις άλλες σοβιετικές Δημοκρατίες.
Να συντρίψει το βασιλιά (Κωνσταντίνο) ο Κεμάλ δε μπορεί και σ’ αυτήν τη φάση, φοβάται το δυνάμωμα της αντιπολίτευσης. Συμφωνία με την Αγγλία γι’ αυτόν είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Γι’ αυτό όλες του οι ελπίδες και τα βλέμματά του είναι στραμμένα σε μας”.
Στο μεταξύ ο Φεβζή πασάς, τότε Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου επισημαίνει: “Η τύχη της Τουρκίας βρίσκεται στα χέρια της Ρωσίας”.
Στη διάρκεια συζήτησης στο Γενικό Επιτελείο: Σε μια στιγμή ο Τούρκος στρατηγός (ο πονηρός) Ρεφέτ πασάς ψιθύρισε: “Ας κινήσει η Ρωσία το στρατό της. Οι πρώτοι αντίπαλοί μας δεν είναι οι Έλληνες. Νικώντας αυτούς δεν επιτυγχάνουμε τους σκοπούς μας. Πρέπει να νικήσουμε... την Αγγλία”.
Στη συνέχεια, ο Φεβζή μπέης, μίλησε για τις πηγές προμήθειας πολεμικού υλικού λέγοντας... “Μόνο η Ρωσία είναι πηγή εφοδιασμού για μας”.
Η τύχη της Τουρκίας εξαρτάται από τη Ρωσία
Ο Φρούντζε, που παρακολουθούσε με προσοχή τις συζητήσεις στο Γενικό Επιτελείο, αντελήφθη πως ο Κεμάλ δεν πήρε τίποτα από τους Αγγλογάλλους και ορύονται για το αντίθετο οι διάφοροι κονδυλοφόροι πως οι Αγγλογάλλοι πρόσφεραν στον Κεμάλ την βοήθεια που συνετέλεσε στη συντριβή των Ελλήνων. Και όπως ήταν φυσικό άρπαξε την ευκαιρία για νέες υποσχέσεις και δεσμεύσεις, αλλά και παροχές.
Από τα εκτεθέντα πιο πάνω συνάγεται ότι οι Έλληνες κατήγοροι κατά των συμμάχων της Αντάντ για την παροχή πολεμικής βοήθειας προς το καθεστώς του Κεμάλ, ώστε να εξοπλιστεί ο τουρκικός στρατός, πέφτουν στο κενό και οι εκπρόσωποι της άποψης αυτής διαψεύδονται από τις ηγεσίες των ιδίων των Τούρκων, αλλά και αυτών των σοβιετικών.
Ο Φρούντζε ανακοινώνει στον Υπουργό Εξωτερικών Τσιτσέριν, τα σχετικά με την επίσκεψή του σε συνεδρίαση του τουρκικού Γ ενικού Επιτελείου και συνεχίζει: “Ενημερώθηκα λεπτομερειακά για την κατάσταση του στρατού και των μετώπισθεν. Πήρα μυστικά στοιχεία για τον αριθμό του στρατού, την οργάνωση των στρατιωτικών τμημάτων, τον αριθμό τους, τον εξοπλισμό τους... Εν τέλει ενημερώθηκα για τα σχέδια, καθώς και για τους αριθμούς του εξοπλισμού, που θα δώσουν υπεροχή απέναντι στον αντίπαλο και τη δυνατότητα να τον εκδιώξουν από την ανατολή”.
Στο σημείο αυτό ο Φρούντζε αναφέρει τους αριθμούς και συνεχίζει: “Θεωρώ τη στιγμή αυτή αποφασιστική, τόσο για την Τουρκία όσο και για την ιστορία των παραπέρα σχέσεων προς εμάς... Ο Κεμάλ και η εθνοσυνέλευση κοιτάνε τώρα μόνο προς εμάς. Θεωρώ απαραίτητο: Αμέσως να δώσουμε τρία εκατομμύρια και μισό χρυσά ρούβλια. Να τους δώσουμε πραγματική βοήθεια και να ανακοινώσουμε επειγόντως τους ακριβείς αριθμούς και τα δυνατά χρονικά όρια...”.
Εδώ, με άνεση μπορούμε να πούμε πως θα ήταν περιττά τα σχόλια μετά από τις δηλώσεις αυτές του σοβιετικού εκπροσώπου. Η ανάλυση των γεγονότων, εκ μέρους τους, δεν αφήνει αμφιβολίες πως χωρίς την άμεση και πλουσιοπάροχη βοήθεια των σοβιέτ, ο Κεμάλ δε θα είχε την τόλμη και τη δύναμη σε καμιά περίπτωση να νικήσει στους Έλληνες. Και ο μικρασιατικός ελληνισμός με ένα και μόνο νεύμα των Λένιν, Φρούντζε, Ορτζονικίτζε και Τσιτσέριν, δε θα σφαγιάζονταν, αλλά θα έμενε ατόφιος στις μακραίωνες εστίες του.
Με λίγα λόγια: Η επανάσταση του Κεμάλ και η ίδρυση του κράτους του στηρίχθηκαν αποκλειστικά και μόνο στην αμέριστη βοήθεια των σοβιέτ. Και πέρα από αυτά, θα ήταν δυνατόν να ιδρυθεί χωρίς εμπόδια το κράτος του Πόντου, ενώ η Σμύρνη με τον περίγυρό της, θα αποτελούααν μία αυτόνομη Διοίκηση1, με την Κωνσταντινούπολη, τουλάχιστον, σε μία κατάσταση διεθνούς κηδεμονίας, μ’ ένα ζωντανό ελληνισμό εκατοντάδων χιλιάδων2. Όπως φαίνεται όμως από τα παραπάνω κείμενα, τα γεγονότα εξελίσσονται με ραγδαίο ρυθμό.
Με λίγα λόγια: Η επανάσταση του Κεμάλ και η ίδρυση του κράτους του στηρίχθηκαν αποκλειστικά και μόνο στην αμέριστη βοήθεια των σοβιέτ. Και πέρα από αυτά, θα ήταν δυνατόν να ιδρυθεί χωρίς εμπόδια το κράτος του Πόντου, ενώ η Σμύρνη με τον περίγυρό της, θα αποτελούααν μία αυτόνομη Διοίκηση1, με την Κωνσταντινούπολη, τουλάχιστον, σε μία κατάσταση διεθνούς κηδεμονίας, μ’ ένα ζωντανό ελληνισμό εκατοντάδων χιλιάδων2. Όπως φαίνεται όμως από τα παραπάνω κείμενα, τα γεγονότα εξελίσσονται με ραγδαίο ρυθμό.
Ο Υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ Τσιτσέριν, με θαυμαστή γρηγοράδα, ακρίβεια και ετοιμότητα απάντησε στο Φρούντζε με επιστολή του, που κι αυτός με τη σειρά του δηλ. ο Φρούντζε, τη διάβασε στην τουρκική εθνοσυνέλευση. Η επιστολή αυτή του Τσιτσέριν έχει ως εξής:
“Η σοβιετική Ρωσία, κράτος των εργατών των πόλεων και της υπαίθρου που είναι εχθρός κάθε καταπίεσης προτείνει αδελφικό χέρι προς τον εργαζόμενο τουρκικό λαό, που είναι ήρωας μεγάλων μαχών οι οποίες γίνονται στη Μικρά Ασία”. (Πού τις βρήκε τις μεγάλες μάχες ο Τσιτσέριν;).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου