ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΡΑΣΑ

Ήταν το φθινόπωρο τού 1943, όταν ξεπέζεψε με ασυνήθιστη σβελτάδα απ’ το άλογό του στην πλατεία τού χωριού μου ένας ιερωμένος. Ήταν ο δεσπότης της Κοζάνης, ο Ιωακείμ, πού άφησε την μητρόπολη του και βγήκε αντάρτης με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός).
Μπήκε στο καφενείο κι όλοι οι κάτοικοι του χωριού, που βρέθηκαν στην πλατεία, έσπευσαν ν’ ασπασθούν το χέρι του. Φυσικά πρώτοι στη σειρά και οι νέοι. Σαν τ’ ασπάστηκα κι εγώ -δεκαεξάχρονος τότε- με χάιδεψε τρυφερά στο κεφάλι και με ρώτησε:
 -Πως πάνε τα αετόπουλα;
-Ποια;
-Τα αετόπουλα. Τα παιδάκια τού χωριού. Οργανώθηκαν;
Δεν κατάλαβα την ερώτησή του, γιατί αγνοούσαμε ίσαμε τότε πως και τα μικρά παιδιά, κάτω των δεκαπέντε ετών, είχαν οργανωθεί και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην Αντίσταση. Από τον Ιωακείμ μάθαμε πως από την άνοιξη εκείνης της χρονιάς στην Θεσσαλία, ανάμεσα στις τόσες αντιστασιακές οργανώσεις που συγκροτήθηκαν, ήταν και αυτή των αετόπουλων. Εγώ και τα άλλα παιδιά τής ηλικίας μου ήμασταν οργανωμένοι στην ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλήνια Οργάνωση Νέων). Γρήγορα, μετά την παραίνεση του Ιωακείμ, οργανώθηκαν και οι πιτσιρίκοι τού χωριού μου.
Ο Ιωακείμ (Αποστολίδης) καταγόταν από το Ορτάκιοϊ της Βιθυνίας, εκλέχτηκε επίτιμος πρόεδρος της Εθνικής Αλληλεγγύης και ύστερα εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), της «Κυβέρνησης του Βουνού». Καθαιρέθηκε για την δράση του, αλλά επανήλθε στο αξίωμά του, όχι όμως στην έδρα του, το 1956.
Αλλά δεν υπήρξε μόνον ο Ιωακείμ της Κοζάνης, που πήρε μέρος στην Αντίσταση. Υπήρχαν και άλλοι λειτουργοί τής Εκκλησίας μας, πού πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους και θυσιάστηκαν σ’ αυτήν. Ας τούς παρακολουθήσουμε.

Ο Αρχιεπίσκοπος της εποχής εκείνης Χρύσανθος (Φιλιππίδης), καταγόταν από την Κομοτηνή. Λόγιος, γλωσσομαθής και ακαδημαϊκός, αρνήθηκε να υποδεχθεί τα γερμανικά στρατεύματα, όταν εισήλθαν στην Αθήνα, στις 27 Απριλίου 1941. Επίσης, αρνήθηκε να εκτελέσει Δοξολογία στην Μητρόπολη τής Αθήνας για την είσοδό τους.
 Είπε τότε στον Γερμανό στρατηγό Στούμε, πρώτο διοικητή τής Αθήνας πως: «Δοξολογία γίνεται στην απελευθέρωση μιας χώρας και όχι όταν σκλαβώνεται». Επίσης, αρνήθηκε να ορκίσει την πρώτη κατοχική κυβέρνηση του Τσολάκογλου, αγωνίστηκε για την επιβίωση του λαού της Αθήνας με την οργάνωση συσσιτίων και απέτρεψε την εκτέλεση πατριωτών.
 Οι Γερμανοί τον εκθρόνισαν.Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (Παπανδρέου) από την Δορβιτσά Ναυπακτίας, αντικατέστησε τον Χρύσανθο. Αυτός όρκισε την κατοχική κυβέρνηση. Πρόσφερε σημαντικό κοινωνικό έργο στα χρόνια της σκλαβιάς μας, συνέβαλε στην ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης, που ήθελαν να επιβάλουν οι δυνάμεις της Κατοχής και βοήθησε στην απελευθέρωση πολλών αγωνιστών της Αντίστασης. 
Ίδρυσε τον «Εθνικό Οργανισμό Εθνικής Αλληλεγγύης». Οι Γερμανοί τον απομόνωσαν για ένα χρονικό διάστημα στο σπίτι του.

Ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ (Τίκας) από το Αρτεσιθιάς Δωρόθεος. Το 1974 ο Σεραφείμ εκλέχτηκε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών.

Ο Μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίος (Παπαμιχαήλ) από το Κατιρλί Βιθυνίας, προσχώρησε στο ΕΑΜ, ανέπτυξε αντιστασιακή δράση και φυγάδευσε Άγγλους αιχμαλώτους. Όταν απελευθερώθηκε η Σάμος, μετά την συνθηκολόγηση τής Ιταλίας το 1943 και μέχρι να την καταλάβουν οι Γερμανοί, υπήρξε πρόεδρος τής Επιτροπής Απελευθέρωσης Εδάφους. Από τον άμβωνα εξυμνούσε την αντίσταση και κατήγγειλε τις ωμότητες των κατακτητών. Αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν, αλλά διέφυγε στην Μέση Ανατολή.

Ο Μητροπολίτης Κέρκυρας Αλέξανδρος (Δήμογλου) έσωσε από εκτέλεση 23 μαθητές γυμνασίου, όταν ο στρατιωτικός διοικητής Ιονίων Νήσων τους καταδίκασε σε θάνατο, γιατί προέβησαν σε εκδήλωση εναντίον τού Μουσολίνι.

Ο Μητροπολίτης Καρύστου Παντελεήμων από την αρχή στάθηκε στο πλευρό τής Αντίστασης και υπήρξε σύνδεσμος με τις μυστικές συμμαχικές υπηρεσίες. Έφυγε για την Μέση Ανατολή, όπου έγινε Μητροπολίτης των Ενόπλων Δυνάμεων.

Ο Μητροπολίτης Σπετσών, Ερμιονίδας και Τροιζηνίας Προκόπιος βοήθησε σημαντικά την Εθνική Αντίσταση της περιοχής του και συνέβαλε στην ίδρυση και ανάπτυξη του ΕΛΑΝ (Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό). Οι συνεδριάσεις των αντιστασιακών γίνονταν στο σπίτι του με παρόντα πάντα τον ίδιο.

Ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος (Δημητρίου) έσωσε την ζωή κρατουμένων, και κυρίως Εβραίων της Ζακύνθου, όταν ο Γερμανός Φρούραρχος ζήτησε από τον Δήμαρχο της Ζακύνθου Λουκά Καρρέρ κατάλογο των Εβραίων. Μέσα στο φάκελλο ήταν γραμμένα μόνον δύο ονόματα: τού Μητροπολίτη και τού Δημάρχου. Και όταν μια άλλη φορά θέλησαν οι Γερμανοί να εκτοπίσουν τούς Εβραίους στην Κέρκυρα, ο Χρυσόστομος είπε πώς θα πάει και αυτός μαζί τους. Μετά οι Έλληνες Εβραίοι φυγαδεύτηκαν στα χωριά τού νησιού.

Ο Μητροπολίτης Γρεβενών Γερβάσιος (Σουμελίδης) από την αρχή της Αντίστασης στάθηκε στο πλευρό της και, όταν γιορτάσθηκε η απελευθέρωση της πατρίδας μας, στην Δοξολογία εκφώνησε σημαντική ομιλία πού κατέληξε: «Νύν απολύοις τον δούλον σου Δέσποτα».

Ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Λέσβου Διονύσιος (Μηνάς) υπήρξε μέλος τής Εθνικής Αντίστασης και πρόεδρος της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) Λέσβου.

Ο Μητροπολίτης Αττικής και Μεγαρίδος Ιάκωβος (Βαβανάτσος), με προσωπικές του επεμβάσεις, απέτρεψε την εκτέλεση πατριωτών, συνέβαλε στην απόλυση κρατουμένων, στην φυγάδευση αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και στην αποτροπή πυρπόλησης χωριών τής Αττικής.

Ο Μητροπολίτης Λευκάδας και Ιθάκης Δωρόθεος (Παλλαδινός) έσωσε από τον θάνατο αγωνιστές προτάσσοντας τα στήθη του. Όταν κάποτε οι Γερμανοί έστησαν αντιστασιακούς στην πλατεία για εκτέλεση, ο Δωρόθεος βγήκε μπροστά και ανοίγοντας το ράσο του είπε: «Πρώτα χτυπήστε εμένα εδώ» κι έδειξε το στέρνο του. Έτσι σώθηκαν οι μελλοθάνατοι.

Από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης

εκτοπίστηκαν οι Μητροπολίτες: Σιδηροκάστρου Βασίλειος, Ζιχνών Αλέξανδρος, Σερρών Κωνσταντίνος, όπως και ο αναπληρωτής της Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης, Επίσκοπος Πατάρων Μελέτιος και ο αναπληρωτής τής Μητρόπολης Ξάνθης Ιωακείμ.

Αλλά δεν υπήρξαν μόνο Μητροπολίτες αγωνιστές δίπλα στις αντιστασιακές δυνάμεις τής χώρας μας. Υπήρξαν και άλλοι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας μας. Υπολογίζεται πώς οι εκτελεσθέντες κληρικοί κατά την διάρκεια τής Κατοχής ανέρχονται στους 140.

Από τούς πρώτους εκτελεσθέντες ήταν ο αρχιμανδρίτης στο Σκαλάκι Ηρακλείου Κρήτης Φώτιος Θεοδοσάκης και ο παπάς τού χωριού Πράσε Μανώλης Κουκουράκης. Ο Αρχιμανδρίτης Κοζάνης Ιωακείμ Λιούλιας (Παπαλιούλιας) προσχώρησε στο ΕΑΜ, ανέπτυξε αξιόλογη δράση, συνελήφθη από τούς Γερμανούς, βασανίσθηκε και εκτελέσθηκε με οκτώ πατριώτες στην Θεσσαλονίκη.

Ο παπάς Κολοκυθιάς της Δ. Φθιώτιδας Κώστας Τζεβελέκας, που πήρε το ψευδώνυμο Παπακουμπούρας και πολέμησε δίπλα στον Άρη Βελουχιώτη, υπήρξε ένας ψηλός, καλόκαρδος και μεγαλόψυχος αγωνιστής, πού όταν περνούσε από τα χωριά που δεν είχαν παπά, άνοιγε την εκκλησία και λειτουργούσε. Το ίδιο έκανε και στα Τοπόλιανα χριστουγεννιάτικα με ψάλτη τον Άρη.

Ο παπάς της Βίτσιστας Καστοριάς, παπα-Δημήτρης, βγήκε αντάρτης με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ με το ψευδώνυμο Παπαφλέσσας και σκοτώθηκε. Ηρωικό θάνατο βρήκε κι ένας άλλος Παπαφλέσσας του 26ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στην Ανατ. Μακεδονία σε μάχη με τους Βουλγάρους.

Γνωστός στην Ιστορία της Αντίστασης παρέμεινε ο Γερμανός (Δημάκος), μοναχός της Μονής Αγάθωνος, που βγήκε στο βουνό δίπλα στον Άρη με το ψευδώνυμο Ανυπόμονος. 
Στην Δράμα εκτελέσθηκαν από τους Βουλγάρους οι ιερείς: Αναστάσιος Καρυπίδης, Στυλιανός Γρίππας, Ιάκωβος Κορυφίδας, Σάββας Καραγιαννίδης, Γεώργιος Αλεξιάδης, Άνθιμος Παπαδόπουλος.

Και τα μοναστήρια μας αποτέλεσαν καταφύγια των ανταρτών, των καταδιωκόμενων και των συμμάχων μας Άγγλων.

Τον Δεκέμβριο τού 1943 οι Γερμανοί εκτέλεσαν δέκα μοναχούς στην θέση «Ψηλός Σταυρός» από το μοναστήρι τού Μεγάλου Σπηλαίου. Στα Καλάβρυτα εκτέλεσαν δύο Αρχιμανδρίτες, έναν παπά και έναν θεολόγο.

Θα τελειώσω την συμβολή των λειτουργών της Εκκλησίας μας στην Αντίσταση με τον παπά τού Αγρινίου, τον Κωνσταντίνο Παπαβαλή, που σκηνοθετούσε εικονικές κηδείες με φέρετρα πού περιείχαν όπλα προοριζόμενα για τούς αντάρτες. Η νεκρώσιμη πομπή πήγαινε κάτω από τα βλέμματα όλων στο νεκροταφείο, όπου ο υπάλληλός του ήταν ο Χριστοφόρος Σώτος, στέλεχος του ΕΑΜ. Την νύχτα έρχονταν οι αντάρτες και προωθούσαν τα όπλα στο βουνό. Ο Παπαβαλής, κατά ομολογία του, πραγματοποίησε πάνω από τριάντα πέντε (35) εικονικές κηδείες. Το διασκεδαστικό της νεκρώσιμης πομπής ήταν ότι στο πέρασμά της οι Γερμανοί στέκονταν προσοχή και χαιρετούσαν.

Οι Κληρικοί μας στα χρόνια της σκλαβιάς ίδρυσαν την Εθνική Απελευθερωτική Οργάνωση «Παγκληρική Ένωση», που πολέμησε για την λευτεριά μας. Ιδρύθηκε σε Συνέδριο των Κληρικών στην Σπερχειάδα Φθιώτιδας, τον Ιούνιο τού 1943. Οργανώθηκαν σ’ αυτήν, δίπλα στο ΕΑΜ, πάνω από 3.000 Κληρικοί. Υπολογίζεται πως το 75% του εφημεριακού Κλήρου πήρε μέρος στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης.

Την άλλη χρονιά πραγματοποιήθηκε δεύτερη διάσκεψη τής «Παγκληρικής Ένωσης» στο Καρπενήσι. Τότε πήραν την απόφαση πως ο Κλήρος θεωρεί τον αγώνα του ελληνικού λαού για την λευτεριά του ως δικό του αγώνα, γιατί γίνεται ενάντια στον αντίχριστο Φασισμό. Ο παπάς πρέπει να γίνει σύμβολο ενότητας στο χωριό, κήρυκας αγάπης και πρωτοπόρος στο εθνικό ξεσήκωμα.

Σε εκείνη την διάσκεψη ο Ηλίας Αντώνιος πρότεινε να διατεθούν για τον αγώνα τα πολύτιμα αντικείμενα των ναών και των μοναστηριών, εκτός από τα κειμήλια. Επίσης, να διατεθεί το 25% των εσόδων των εκκλησιών της ελεύθερης Ελλάδας υπέρ τού απελευθερωτικού αγώνα.

Τιμή και δόξα στα «Ματωμένα Ράσα» μας. Μέσα στην μεγαλοθυμία τους ας μου συγχωρέσουν άθελες παραλείψεις μου.

Καλές εφόδους στην κοιλάδα της σιωπής...

«Ο Άρης ήταν ο ένας, που ήξερε να αξιοποιεί την προσφορά των πολλών. Πολλοί υπάρχουν παντού και πάντοτε... Και σήμερα ο ένας λείπει» έχει πει ο παπά-Ανυπόμονος για τον Άρη Βελουχιώτη που αυτοκτόνησε στο φαράγγι του Φάγγου τέτοιες μέρες πριν από 68 χρόνια. Αν ζούσε η εικόνα της χώρας θα ήταν ίσως διαφορετική.

—»Κατάφερε από τρεις εθελοντές να δημιουργήσει τον πιο αξιόμαχο στρατό... Περίμενε να φάνε πρώτα όλοι οι αντάρτες κι εκείνος έτρωγε ό,τι έμενε... Άγγιξε τα όρια του μύθου. Αγαπήθηκε και μισήθηκε όσο κανείς...

—»Μόνος και προδομένος θα ξεκινήσει την τελευταία του πορεία. Στο φαράγγι του Φάγγου, θα γραφτεί το τέλος. Μια σφαίρα του πιστολιού στον κρόταφο σφράγισε το τέλος του απελευθερωτικού αγώνα. Ήταν 16 Ιουνίου 1945, ημέρα Σάββατο.

Ν. Α. Παπανικολάου
Γιατρού, ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου