"ΠΡΑΞΕ ΟΠΩΣ ΘΑ ΗΘΕΛΕΣ ΟΛΗ Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΝΑ ΠΡΑΤΤΕΙ"
J. P.Sartre
Πέρασαν περίπου 13 χρόνια από τότε που συνάντησα τον θρυλικό Σίμο, και όμως η μορφή του δεν φεύγει από το μυαλό μου. Τον έβλεπα για αρκετές μέρες, σε μια ταράτσα που ζούσε στην οδό Ρήγα Παλαμήδου, στου Ψυρρή. Δεν υπήρχε ασανσέρ και έκανα στάσεις για να πάρω ανάσες, ανεβαίνοντας όλα εκείνα τα σκαλοπάτια. Τελικά, έφτανα σε μια σιδερένια πόρτα, πάντα κλειστή.
Ο Σίμος είχε γράψει πάνω της με κιμωλία ΧΤΥΠΗΣΤΕ ΤΟ ΚΟΥΔΟΥΝΙ. Κουδούνι ήταν ένα ξύλινο καλαπόδι, κρεμασμένο από την πόρτα που το βάραγα με δύναμη να ακούσει ο Σίμος και να έρθει να μου ανοίξει.
Έτσι, βρισκόμουν στην ταράτσα, στον δικό του χώρο, και εκεί ο Σίμος μου διηγιόταν τη ζωή του. Αυτός ήταν ίσως και ο μεγαλύτερος επηρεασμός στη ζωή μου.
Γέρος και ξεχασμένος από όλους, στο λυκόφως του βίου του, είχε βρει έναν επιτέλους ακροατή, εμένα. Μου μίλησε για όλα, για την Ιπτάμενη Παράγκα της νιότης του, τους συντρόφους που χάθηκαν, για τα είκοσι χρόνια της περιπλάνησης μετά, το μεγάλο ταξίδι, με δουλειές του ποδαριού και κλίνη το χώμα ή τα παγκάκια.
Κατέγραφα με ένα παράξενο πάθος, τα λόγια του, σε χαρτιά, σε μαγνητόφωνο. Έτσι διέσωσα την εικόνα του, τις αναμνήσεις του, τον ήχο της φωνής του. Αυτά όλα, είναι ίσως άχρηστα για μερικούς αλλά για μένα πολύτιμα μνημεία.
Η ιπτάμενη παράγκα
Ο Σίμος, δημιουργεί την εποχή των υπαρξιστών, την εποχή της «ιπτάμενης παράγκας», το πρώτο γνωστό παράδειγμα ανεξάρτητου νεανικού κινήματος στη μεταπολεμική Ελλάδα. Το κίνημα αρχίζει από μικρή παρέα του 1950, αλλά απογειώνεται ξαφνικά το καλοκαίρι του 1953, που αναμφίβολα είναι και το ελληνικό καλοκαίρι της αγάπης.
Σίμος, ο αρχηγός των Ελλήνων υπαρξιστών
Οι Έλληνες υπαρξιστές εμφανίζουν έναν τρόπο ζωής που αποτελεί εν πολλοίς πρόδρομο των χίπις. Κέντρο δράσης τους, μια ξύλινη παράγκα, 20 μέτρα μήκος και 5 μέτρα φάρδος, με πατάρι 5X5, στην οδό Σαρρή 29, στου Ψυρρή.
Η παράγκα ήταν η κατοικία και ταυτόχρονα το εργαστήριο του Σίμου Τσαπνίδη, όπου το καλοκαίρι κατασκευάζονταν αντίσκηνα και ομπρέλες θαλάσσης και το χειμώνα επιδιορθώνονταν καθίσματα και καλύμματα αυτοκινήτων.
Ήταν ανώγεια, ανέβαινες δύσκολα από την κακιά σκάλα, μια στενή ξύλινη σκάλα, σχεδόν κατακόρυφη. Από καταπακτή έμπαινες στο εσωτερικό, και βρισκόσουν σ' ένα εξαίσιο σουρεαλιστικό μπέρδεμα: Ραπτομηχανές, έργα γλυπτικής, καθίσματα αυτοκινήτων, σπασμένες καρέκλες και μοτέρ ανακατεμένα με τα κίτρινα και κόκκινα πουλόβερ του Σίμου.
Στην οροφή κρεμασμένα σκεπάρνια, σαμπρέλες, καθίσματα, καραβάκια και ό,τι άλλο μπορούσε να βάλει ο «υπαρξιστικός νους». Στους τοίχους στερεωμένες με πινέζες φωτογραφίες, ποιήματα, ζωγραφιές και συνθήματα, γραμμένα με κιμωλία. Ένα από αυτά έλεγε «Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΕΙΝΑΙ ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΑΠΕΛΠΙΣΤΙΚΗ!». Ένα άλλο «ΑΝ ΑΠΕΛΠΙΣΤΕΙΣ, ΜΗΝ ΑΠΕΛΠΙΖΕΣΑΙ!».
Μέχρι το τέλος του 1952, οι υπαρξιστές του Ψυρρή είναι μια μικρή παρέα, αλλά στις 24 Ιανουαρίου 1953, κάνουν ένα σουρεαλιστικό πάρτι, που τους κάνει διάσημους.
Το πάρτι γίνεται πρωτοσέλιδο θέμα, οι εφημερίδες δημοσιεύουν ρεπορτάζ για τους περίεργους τύπους που χορεύουν μπούγκι και τρώνε γιαούρτι και ρέγκες. Ο δημοσιογράφος Κώστας Αβραμόπουλος γράφει στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ και χαρακτηρίζει την παράγκα «ιπτάμενη», οι υπαρξιστές ενθουσιάζονται και υιοθετούν αμέσως τον χαρακτηρισμό.
Η δράση των υπαρξιστών
Αδιαμφισβήτητος αρχηγός των υπαρξιστών είναι ο αγράμματος τσαγκάρης Σίμος Τσαπνίδης. Υπαρχηγοί και θεωρητικοί της κίνησης αναδεικνύονται δύο: Ο Μιχάλης Χαλκιαδάκης, με το ψευδώνυμο Χάλκης, και ο φοιτητής Κυριάκος Χατζηγεωργίου, με το ψευδώνυμο Τζότζος ή Τζο.
Αυτοί οι τρεις, αποτελούν την ηγετική ομάδα των υπαρξιστών που γρήγορα επηρεάζουν χιλιάδες σε όλη την Ελλάδα. Δεν υπήρχε κοινή υπαρξιστική αμφίεση. Το ντύσιμο, τα μαλλιά και τα μούσια, ακολουθούσαν τη φαντασία και τον αυτοσχεδιασμό του καθένα ξεχωριστά.
Έβλεπες αγόρια με καλοχτενισμένα μαλλιά και άλλα αχτένιστα. Μερικοί είχαν μούσι. Ένας από τους υπαρξιστές, ο Αιμίλιος, κυκλοφορούσε με ένα τεράστιο ναπολεόντειο καπέλο, που μερικές φορές πάνω του έβαζε ένα κουταβάκι.
Υπάρχουν φωτογραφίες του Πιτ Κουτρουμπούση με ημίψηλο και του Σίμου με κοστούμι φτιαγμένο από δεκάδες διαφορετικά κομμάτια ύφασμα. Άλλες κοπέλες φορούσαν τις συνηθισμένες φούστες της εποχής και άλλες στενά κολλητά παντελόνια και μπερέδες. Η διάθεση όμως ήταν κοινή και συνοψιζόταν στο τρίπτυχο ΚΕΦΙ-ΧΑΡΑ-ΖΩΗ.
Συχνά πήγαιναν εκδρομές — μπροστά το τζιπ του Σίμου με την επιγραφή ΤΟ ΙΠΤΑΜΕΝΟ ΓΑΪΔΟΥΡΙ, μετέφερε μέχρι και δέκα υπαρξιστές και ακολουθούσαν φορτηγά που μετέφεραν τους υπόλοιπους.
Απαράβατος όρος για να συμμετάσχει κάποιος στην εκδρομή ήταν να συνοδεύεται από ντάμα — κατά τους υπαρξιστές ντάμα θεωρούνταν και μία...γιαγιά! Έχουν σωθεί μερικά από τα εκδρομικά προγράμματα που φιλοτεχνούσαν και τύπωναν στον πολύγραφο οι δύο νεαροί φίλοι Πιτ Κουτρουμπούσης και Αντώνης Ευθυμιάδης.
Στις εκδρομές διοργάνωναν παλαιστικούς και ποδοσφαιρικούς αγώνες, ξιφομαχία, ομιλίες και διαγωνισμούς χορού. Διαγωνίζονταν στην αντοχή, χόρευαν μέχρις εξαντλήσεως, το ζευγάρι που έμενε τελευταίο, κέρδιζε μια ρέγκα!
Η ρέγκα ήταν το αγαπημένο τους φαγητό και συχνά η τιμητική απονομή για πράξη εξαίρετη. Συμβόλιζε τη λαϊκή καταγωγή του κινήματος, ενώ, άλλες φορές, γινόταν το χιουμοριστικό όπλο αντιμετώπισης του καθωσπρεπισμού και κάθε τι που φάνταζε υπερβολικό και πομπώδες.
Από τις αρχές του 1953, οι Έλληνες υπαρξιστές αποφασίζουν να οργανωθούν σε σύλλογο και καταθέτουν καταστατικό στο πρωτοδικείο. Ο σύλλογος εγκρίνεται τον Αύγουστο του 1953, ως ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΥΠΑΡΞΙΣΤΩΝ «Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ». Αργότερα, όταν το κίνημα φούντωσε, έγιναν προσφυγές από διάφορους φορείς, που ενοχλήθηκαν και η λέξη ΕΘΝΙΚΟΣ κόπηκε. Η αστυνομία ανάγκασε τον Σίμο να υπογράψει υπεύθυνη δήλωση ότι «δεν θα κάνει περαιτέρω χρήσιν δια τον Σύλλογον του τίτλου ΕΘΝΙΚΟΣ».
Μαθητές των τελευταίων τάξεων του γυμνασίου έρχονται καθημερινά στα γραφεία του συλλόγου, δηλαδή στην παράγκα. Οι γονείς που ανησυχούν με τα πρωτοφανή αυτά φαινόμενα νεανικής ελευθερίας, σχηματίζουν «αγανακτισμένες ομάδες» και κάποτε φθάνουν στο σημείο να πετροβολήσουν την ιπτάμενη παράγκα. Όμως, μια πρωτόγνωρη διάθεση για ζωή έχει κατακτήσει τους νέους, σε σημείο που δεν διστάζουν να δείχνουν πια ανοιχτά, στο σπίτι, στο δρόμο και στο σχολείο, την υπαρξιστική τους πίστη. Ζητούσαν τώρα την ελευθερία που για χρόνια τους είχαν στερήσει.
Από την καθημερινή εφημερίδα ΙΠΤΑΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΚΑ που οι υπαρξιστές έβγαζαν σε ένα αντίτυπο και τοιχοκολλούσαν στον σύλλογο, γίνονται γνωστά αρκετά περιστατικά «νεανικής απείθειας». «..Στο δεύτερο γυμνάσιο θηλέων, μια μαθήτρια σηκώθηκε να πει μάθημα, φορώντας μια χάρτινη γραβάτα που είχε ζωγραφισμένη την παράγκα...»
Ο σεισμός των Ιονίων
Είναι σίγουρο ότι η αστυνομία θα εύρισκε τρόπο να κλείσει την παράγκα, αμέσως μετά τις πρώτες αντιδράσεις της συντηρητικής κοινωνίας, όμως οι υπαρξιστές κερδίζουν μερικούς μήνες ζωής, ύστερα από μια εντυπωσιακή πράξη φιλανθρωπίας. Στον μεγάλο σεισμό των Ιονίων, ήταν οι μόνοι που κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν ένα μεγάλο για την εποχή ποσό (4.300.000 δρχ.) και να το διαθέσουν για την ανακούφιση των σεισμοπλήκτων. Τα γεγονότα έχουν ως εξής...
Τον Αύγουστο του 1953, ισχυρότατος σεισμός έπληξε τα νησιά του Ιονίου. Η Ζάκυνθος σχεδόν ισοπεδώθηκε. Η Ιθάκη και η Κεφαλλονιά θρηνούσαν εκατοντάδες νεκρούς.
Ήταν μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές που έπληξαν την μεταπολεμική Ελλάδα. Οι υπαρξιστές αποφασίζουν να διοργανώσουν ένα πάρτι, είχαν σκοπό να μαζέψουν όσο περισσότερο κόσμο μπορούσαν και να κάνουν έρανο για να βοηθήσουν άμεσα τους πληγέντες. Για τον σκοπό αυτό, φυσικά δεν αρκούσε η παράγκα. Συμφωνούν με τον ιδιοκτήτη του κέντρου ΚΟΜΠΑΡΣΙΤΑ, ένα μαγαζί με τεράστιο κήπο στη Νέα Φιλαδέλφεια.
Στέλνουν επιστολή στον Αλέκο Σακελλάριο και του ζητούν συμπαράσταση. Όταν η είδηση ανακοινώνεται, ακολουθούν φοβερά άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά που κατηγορούν τους «αλήτες που τολμούν να κάνουν πάρτι». Ο Σακελλάριος, γράφει ένα πύρινο άρθρο στην ΑΚΡΟΠΟΛΗ και κατακεραυνώνει τους στενοκέφαλους. Γράφει πως τα λεφτά είναι απαραίτητα από όπου και αν προέρχονται και θα απαλύνουν την τρομερή δυστυχία. Μπαίνει στο πλευρό τους και το πάρτι γίνεται στις 2 Σεπτεμβρίου 1953.
Οι υπαρξιστές φτιάχνουν ομοίωμα της παράγκας που μπορεί να χωρέσει το συγκρότημά τους, τους PJC. Το ομοίωμα επιγράφεται με δεκάδες συνθήματα, έχει χάρτινα φτερά, καμινάδα και μπαίνει πάνω σε πλατφόρμα για να ρυμουλκηθεί από το τζιπ του Σίμου. Το τζιπ φυσικά δεν μπορεί να σύρει αυτό το βάρος και ειδοποιούν φορτηγό που θα ρυμουλκήσει τελικά, τζιπ και ομοίωμα.
Γνωστοί καλλιτέχνες στο πάρτι των υπαρξιστών
Στο πάρτι των υπαρξιστών, οι PJC δίνουν ρεσιτάλ κεφιού, ενώ τα παιδιά χορεύουν μπούγκι και κόν-γκα. Εκείνη τη νύχτα, οι υπαρξιστές συναντούν αναγνωρισμένους καλλιτέχνες και δημιουργούν το πιο ενδιαφέρον καλλιτεχνικό γεγονός στην Αθήνα. Η Σοφία Βέμπο τραγουδά, ενώ οι PJC παίζουν μπούγκι. Ο ηθοποιός Βασίλης Λογοθετίδης αυτοσχεδιάζει με ποτήρια στο κεφάλι και οι υπαρξιστές αγωνίζονται στην ξιφομαχία. Ο Γιώργος Οικονομίδης, ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Χρήστος Γιαννακόπουλος, η Ίλυα Λυβικού... Είναι συγκινητικό να διαβάζει κανείς ονόματα ανθρώπων που χωρίς να έχουν καμία προηγούμενη επαφή με τα παιδιά της παράγκας, συναδελφώνονται μαζί τους για τον ιερό σκοπό.
Λαϊκοί ήρωες οι υπαρξιστές
Στο πάρτι γίνεται έρανος και συγκεντρώνονται 4.200.000 δρχ. Άλλες 100.000 δρχ. δίνουν στην Αρχιεπισκοπή τα παιδιά από δικό τους εσωτερικό έρανο. Για λίγο καιρό οι υπαρξιστές γίνονται λαϊκοί ήρωες και δρουν ανενόχλητοι. Οι επόμενοι τρεις μήνες θα φέρουν και το αποκορύφωμα στο πιο τολμηρό νεανικό όνειρο που γνώρισε η Ελλάδα. Μετά από αυτό έρχεται το τέλος...
Το τέλος των υπαρξιστών
Αμέσως μετά την Πρωτοχρονιά του 1954, η Γενική Ασφάλεια ενεργοποιεί σχέδιο αντιμετώπισης του «υπαρξιστικού κινδύνου». Αστυνομικοί, που υποδύονται τους υπαρξιστές, μπαίνουν στην παράγκα. Σκοπό έχουν να βρουν ενοχοποιητικά στοιχεία, το οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί επικίνδυνο για τα «χρηστά ήθη» της εποχής.
Τα ενοχοποιητικά στοιχεία που βρίσκουν τελικά οι αστυνομικοί, είναι αστεία, αλλά για το κλίμα της εποχής φαίνεται πως είναι σοβαρά... αγόρια και κοπέλες καπνίζουν και κάθονται στο πάτωμα — υπάρχουν ζωγραφικοί πίνακες με γυμνά και ποιήματα που εξυμνούν τον έρωτα...
Η αναφορά γίνεται στον νομάρχη Αττικής και ο νομάρχης ζητά το κλείσιμο της παράγκας. Στις 21 Ιανουαρίου 1954, η Γενική Ασφάλεια κάνει έφοδο και συλλαμβάνει όλους τους παρευρισκόμενους.
Η κατηγορία είναι «συμμετοχή σε όργια». Τα παιδιά μεταφέρονται στο 6ο αστυνομικό τμήμα, όπου ανακρίνονται μέχρι το πρωί για να ομολογήσουν. Όταν τελικά δεν ομολογούν — αφού δεν έχουν τίποτα να ομολογήσουν — ειδοποιούνται οι γονείς και αφήνονται ελεύθερα με την απειλή ότι θα «τα μαυρίσουν, αν τα ξαναπιάσουν».
Η παράγκα κλείνει μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεση. Η δίκη αρχίζει τον Ιούνιο του 1954 και είναι μια ιλαροτραγωδία... Η κατηγορία «περί διδασκαλίας του ελευθέρου έρωτα» στηρίζεται σε ένα ποίημα του Χάλκη που η Ασφάλεια βρήκε στην παράγκα.
Λεύτερος είναι ο έρωτας και σκλάβα η αγάπη
Ο ερωτάς μου λεύτερα, σκεπάζει όλη την πλάση
Κι η πλάση ξεσκεπάζεται στο αυτοξεπέρασμά μου
Και λεύτερη, η άναρχη, σμίγει τον ερωτά μου
Στο δικαστήριο καταλήγουν να δικάσουν ένα από τα ωραιότερα ποιήματα της εποχής! Τελικά το δικαστήριο «των εν Αθήναις Εφετών» (15 Ιουλίου 1955), αποφασίζει το οριστικό κλείσιμο της παράγκας, με το σκεπτικό ότι «η λειτουργία του συλλόγου απέβη παράνομος, ανήθικος και αντίθετος προς την δημοσίαν τάξιν».
Η απόφαση αυτή, ουσιαστικά αποδεικνύει ότι η κοινωνία της εποχής δεν μπορεί να δεχθεί κανένα φαινόμενο νεανικής ελευθερίας. Για την Ελλάδα, είναι ακόμη πολύ νωρίς. Τον Σεπτέμβριο του 1956, ο Σίμος θα φύγει από την Ελλάδα και ο ελληνικός υπαρξισμός, σβήνει οριστικά.
Μανώλης Νταλούκας
Σημείωση του Πάνου Καϊσίδη για τον Σ. Τσαπνίδη και τον Ν. Ζαχαριάδη
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1956 - μόλις είχαν ανοίξει τα σχολεία - πέρασε από την Αξιούπολη Κιλκίς ο Σίμος με το τζιπ του και με δύο συντρόφους του. Σταμάτησαν στην τότε πλατεία Σκρα, δίπλα στο ρέμα που υπήρχε τότε.
Πήγαιναν για τη Γιουγκοσλαβία και από εκεί, μάλλον, για τη δυτική Ευρώπη. Όπως ήταν φυσικό, το τζιπ, που ήταν βαμμένο με διάφορα χρώματα, και οι παράξενοι επιβάτες του, συγκέντρωσαν τα περίεργα βλέμματα των κατοίκων και κυρίως των παιδιών, που το περικύκλωσαν και έβλεπαν έκπληκτα τον Σίμο Τσαπνίδη και τους άλλους δύο υπρξιστές, που ήταν ντυμένοι πολύ ... υπαρξιστικά!
Πάνω στο τζιπ ήταν γραμμένα διάφορα συνθήματα. Όταν ακούστηκε το όνομα Τσαπνίδης, μερικοί σκέφτηκαν τον συντοπίτη τους ψάλτη, τον πανύψηλο Τσαπνίδη. Η στάση των υπαρξιστών στην Αξιούπολη ήταν ολιγόλεπτη. Γρήγορα πήραν τον δρόμο για τον Φανό και την Ειδομένη, από όπου θα έμπαιναν στη Γευγελή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου