ΤΟ ΜΑΚΕΛΕΙΟ ΤΗΣ ΦΩΚΑΙΑΣ (1914)

Είναι πολύ εύκολο να βρείτε ντοκουμέντα και πε­ριγραφές των διώξεων που υπέστησαν οι χριστια­νοί στη Μικρά Ασία το 1914. Θα ήθελα όμως να ανα­φέρω σαν χαρακτηριστική περίπτωση τη Φώκαια και να αφήσω την περιγραφή της θηριώδους συμπεριφο­ράς των Τούρκων σε ένα Γάλλο αυτόπτη μάρτυρα, τον κ. Manciet.

 Ο άνθρωπος αυτός είδε με τα μάτια του τις σφαγές και τις λεηλασίες των Τούρκων στη Φώκαια. Επρόκειτο για μια άλλοτε όμορφη παραλιακή πόλη με ελληνικό κυρίως πληθυσμό —οκτώ χιλιάδες Έλληνες και τετρακόσιοι Τούρκοι.

 Η καταστροφή της συγκλόνισε τη Μασσαλία, επειδή αυτή η γαλλική πόλη ήταν αποικία των αρχαίων κατοίκων της Φώκαιας και οι Γάλλοι δεν ήθελαν να έχει τέτοιο τέλος η μητρόπολή τους. Ο κ. Manciet ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγο­νότων μαζί με άλλους τρεις Γάλλους, τους κυρίους Sartiaux, Carlier και Dandria. Χάρη στο θάρρος και την εξυπνάδα αυτών των τεσσάρων ανδρών, σώθηκαν εκατοντάδες Έλληνες.

Η αναφορά τους ξεκινάει από τη στιγμή που εμφα­νίστηκαν στους λόφους γύρω από την πόλη οπλισμένες ομάδες και άρχισαν να πανικοβάλλουν τους κατοίκους με πυροβολισμούς.

Οι τέσσερις Γάλλοι ζούσαν μέχρι τότε όλοι μαζί σε ένα αρχοντικό, αλλά όταν άρχισαν τα επεισόδια αποφάσισαν να μετακομίσουν ο καθένας σε χωριστό σπίτι, για λόγους που θα αντιληφθείτε στην πορεία της αφήγησης.

Απαίτησαν παράλληλα από τον καϊμακάμη να διαθέσει χωροφύλακες για την προστα­σία τους και το αίτημά τους ικανοποιήθηκε: πήρε ο καθένας τους από ένα σωματοφύλακα.

Αυτοί οι τέσσε­ρις άνδρες δεν έκλεισαν ποτέ την πόρτα τους στους χριστιανούς και πρόσφεραν άσυλο σε όλους όσοι το χρειάστηκαν. Έραψαν τέσσερις γαλλικές σημαίες απ' όσα υφάσματα βρήκαν πρόχειρα στα σπίτια τους και κρέμασαν από μία έξω από τα ισάριθμα «άσυλά» τους. Η συνέχεια είναι από μετάφραση άρθρου του ίδιου του Manciet:

«Στη διάρκεια της νύχτας οι Τούρκοι οργάνωσαν συμμορίες ολόκληρες και, έκαναν πλιάτσικο στην πό­λη. Μόλις χάραξε ακούσαμε έξω ομοβροντίες. Βγήκα­με και οι τέσσερις στο δρόμο και αντικρίσαμε ένα ε­φιαλτικό θέαμα.

 Η ορδή που είχε εισβάλει στην πόλη ήταν οπλισμένη με βαριά όπλα και μουσκέτα ιππικού και αλώνιζε παντού. Ένα σπίτι είχε παραδοθεί στη φωτιά και έβλεπες παντού έντρομους χριστιανούς να τρέχουν προς την παραλία και να ψάχνουν αλαφιασμέ­νοι για πλοίο, καΐκι ή βάρκα προκειμένου να γλιτώ­σουν.

Όλα τα σκάφη όμως είχαν εξαφανιστεί αποβρα­δίς. Άκουγες μόνο πυροβολισμούς και ουρλιαχτά τρό­μου. Ο πανικός ήταν τόσο μεγάλος, ώστε μια γυναίκα πνίγηκε στην παραλία αγκαλιά με το παιδί της σε εξή­ντα πόντους νερό!

»0 κ. Carlier είδε κάτι απάνθρωπο και άνανδρο. Ένας χριστιανός στεκόταν στην πόρτα του σπιτιού του και προσπαθούσε να εμποδίσει τους ληστές που ήθελαν να μπουν μέσα ήταν η γυναίκα και η κόρη του. Ήταν άοπλος και αγωνιζόταν να τους συγκρατή­σει, βάζοντας σαν μοναδικό εμπόδιο το κορμί του. Τον πυροβόλησαν στο στομάχι. Ο άνθρωπος σύρθηκε στο δρόμο και τότε τον πυροβόλησαν στην πλάτη. Το πτώ­μα του έμεινε εκεί δύο ημέρες.

»Ευτυχώς ήρθαν στο μεταξύ στο λιμάνι δυο ατμό­πλοια και καταφέραμε να επιβιβάσουμε κατά μικρές ομάδες τους δύστυχους χριστιανούς. Παρά τις μεγάλες προσπάθειες που καταβάλαμε, αυτοί οι ταλαίπωροι άν­θρωποι ένιωθαν τέτοια απόγνωση, ώστε μέσα στον πα­νικό τους ανέτρεψαν τις βάρκες που θα τους πήγαιναν στο καράβι.

Μια λεπτομέρεια δείχνει τον κυνισμό της ορδής που είχε επιτεθεί στην πόλη: με το πρόσχημα ότι ήθελαν να κάνουν σωματικό έλεγχο σε όσους έφευγαν — τάχα για να τους αφοπλίσουν—· τους λήστευαν και από τα τελευταία υπάρχοντα τους. Όταν είδα να αρπά­ζουν ακόμα κι από γριές γυναίκες τις κουβέρτες που είχαν περισώσει, μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι.

 Πή­γα σε ένα χωροφύλακα και του είπα ότι αν δε σταμα­τούσε αμέσως τους εισβολείς θα άρπαζα ένα τουφέκι και θα άρχιζα να πυροβολώ εγώ τους ληστές. Η απειλή μου είχε κάποιο αποτέλεσμα φαίνεται, γιατί επέτρεψαν τελικά τους πάμφτωχους φυγάδες να επιβιβαστούν στα καράβια με ό,τι κρατούσαν στα χέρια τους. Το γεγονός αυτό όμως αποδεικνύει ότι οι τοπικές αρχές είχαν τη δυνατότητα να εμποδίσουν εξ αρχής αυτή την επιδρο­μή και να θέσουν την κατάσταση υπό έλεγχο.

»Το πλιάτσικο σταμάτησε μόνο στη γειτονιά μας. Μερικά τετράγωνα παρακάτω είδαμε σπασμένες πόρ­τες και μπροστά από αυτές άλογα και γαϊδάρους φορ­τωμένα κλοπιμαία. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε όλη μέρα. Όταν άρχισε να βραδιάζει, ανηφόρισα σε ένα μικρό λόφο πάνω από τη Φώκαια και είδα να φεύγουν εκατοντάδες καμήλες φορτωμένες με «λάφυρα» από την αλωμένη πόλη. Η νύχτα πέρασε μέσα σε τρομερή αγωνία, αλλά δε συνέβη τίποτα μέχρι να ξημερώσει.

»Την επομένη ξανάρχισε η μεθοδική λεηλασία και τότε άρχισαν να καταφθάνουν οι πρώτοι τραυματίες. Δεν υπήρχε γιατρός και έτσι ανέλαβα να τους παράσχω εγώ τις πρώτες βοήθειες, προτού τους προωθήσω για επιβίβαση στα καράβια για τη Μυτιλήνη. Με εξαίρεση δύο ή τρεις περιπτώσεις, όλοι οι τραυματίες ήταν ηλι­κίας άνω των εξήντα ετών. Ανάμεσά τους ήταν και ηλικιωμένες γυναίκες, μέχρι και ενενήντα χρόνων, που τις είχαν πυροβολήσει με μουσκέτο.

Μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστώ ότι τις πυροβόλησαν επειδή προέβαλαν αντίσταση. Οι Τούρκοι τις πυροβό­λησαν επειδή ήθελαν να σφάξουν τον πληθυσμό και για κανέναν άλλο λόγο».

Αυτό το απόσπασμα είναι από την περιγραφή του κ. Manciet για τη λαφυραγώγηση της Φώκαιας το 1914. Το παρέθεσα για να έχετε πλήρη και ουσιαστική εικόνα της βάρβαρης και συστηματικής εξόντωσης των χρι­στιανών της Μικράς Ασίας.

Οι απελάσεις και οι διώ­ξεις συνεχίστηκαν χρόνια ολόκληρα, με αποκορύφωμα βέβαια την καταστροφή της Σμύρνης. Το απόσπασμα είναι περιγραφικό και μαρτυρεί ότι οι Τούρκοι έμειναν ίδιοι και απαράλλαχτοι στο πέρασμα των αιώνων.

 Ε­ξακολουθούν να είναι πλάσματα άγριου πάθους και ζουν ακόμα στην εποχή του Ταμερλάνου και του Αττί­λα. Οι Τούρκοι μάς πήγαν πεντακόσια χρόνια πίσω. Εξακολουθούν να κάνουν πλιάτσικο στις ξένες περιου­σίες, να σκοτώνουν και να βιάζουν, να κουβαλάνε τη λεία τους με τις καμήλες.

Το άρθρο του κ. Manciet δείχνει ότι στη Φώκαια επαναλήφθηκε ένας άθλος του Μωάμεθ του ίδιου. Είναι αντιπροσωπευτικό του τι διαδραματίστηκε σε όλα τα παράλια της Μικράς Ασίας και στα ενδότερα το 1914. Ο αναπτυγμένος πο­λιτισμός που καταστράφηκε σε αυτά τα μέρη αναγεν­νήθηκε αμέσως μετά την ελληνική απόβαση, αλλά χά­θηκε και πάλι στο απόλυτο σκοτάδι, μέσα στο αίμα και τα αρπαχτικά χέρια των οπαδών του Μουσταφά Κε­μάλ. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να καταλάβουν ότι όλες αυτές οι σφαγές ήταν οργανωμένες και διατεταγμένες από κάποιες αόρατες αρχές.

Θα αναφέρω και πάλι τα λόγια του κ. Maciet:

«Βρήκαμε μία γριά γυναίκα πεσμένη στο δρόμο. Τα χτυπήματα την είχαν αφήσει σχεδόν παράλυτη. Στο κεφάλι είχε δύο μεγάλες πληγές που είχαν προκληθεί από τον υποκόπανο όπλου. Της είχαν κόψει τα χέρια και της είχαν λιώσει το πρόσωπο.

»Ένα μικρό κορίτσι, που είχε δώσει στους Τούρκους όλα τα χρήματα τα οποία είχε επάνω του, δέχτηκε τις «ευχαριστίες» τους με δύο μαχαιριές, μία στο χέρι και μία στο νεφρό. Ένας αδύνατος γεράκος είχε χτυπηθεί με τον υποκόπανο τόσο άγρια στο αριστερό χέρι, που είχε χάσει όλα τα δάχτυλά του.

»Την επόμενη μέρα έφθασαν στην πόλη δεκάδες οι­κογένειες που είχαν πάει να κρυφτούν στα βουνά. Όλες τους είχαν δεχτεί επίθεση. Ανάμεσα στους πρόσφυγες ήταν μια γυναίκα που είχε δει τους Τούρκους να σφά­ζουν μπροστά στα μάτια της τον άντρα της, τον αδελφό της και τα τρία της παιδιά. Τότε μάθαμε και μια απο- τροπιαστική λεπτομέρεια. Είχαν δολοφονήσει ακόμα και ένα γέρο παράλυτο που βρισκόταν αβοήθητος στο κρεβάτι του.

»Η Σμύρνη μάς έστειλε στρατιώτες για να αποκατα­στήσουν την τάξη. Όταν άρχισαν να κυκλοφορούν στους δρόμους, τότε διαπιστώσαμε τι είδους τάξη εί­χαν έρθει να επιβάλουν: οι ένστολοι είχαν έρθει μόνο και μόνο για να συνεχίσουν οι ίδιοι τη λαφυραγώγηση της πόλης.

»Κάναμε μια επιθεώρηση οι ίδιοι. Στα σπίτια δεν είχε μείνει πια τίποτα. Ό, τι ήταν ωραίο αλλά δεν μπο­ρούσαν να το κουβαλήσουν οι Τούρκοι απλώς το κατά­στρεφαν. Η Φώκαια, αυτός ο τόσο δραστήριος τόπος που έσφυζε από ζωή, ήταν πια νεκροταφείο.

»Αργότερα μας έφεραν μια ετοιμοθάνατη γυναίκα. Την είχαν βιάσει δεκαεφτά Τούρκοι. Είχαν πάρει μαζί τους στα βουνά ένα κορίτσι δεκαέξι χρονών, αφού δο­λοφόνησαν μπροστά στα μάτια του τον πατέρα και τη μητέρα του. Γίναμε μάρτυρες μιας βαρβαρικής εποχής, με όλα τα χαρακτηριστικά της: ληστεία, πλιάτσικο, φω­τιές, σφαγές και βιασμοί.

»Όλα τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας δείχνουν ότι επρόκειτο για οργανωμένο χτύπημα με σκοπό την εκδίωξη των ραγιάδων, δηλαδή των χριστιανών Οθωμανών.

»Μου είναι αδύνατο να φανταστώ με ποιο τρόπο βρήκαν τόσο πολλά και σύγχρονα όπλα αυτοί οι «λη­στές». Είναι προφανές ότι τους δόθηκαν από το στρα­τό. Όσο για τους χριστιανούς της παλαιάς Φώκαιας, θα πρέπει να τονίσω πως δε θα τους περνούσε ποτέ από το μυαλό η ιδέα να αμυνθούν. Η καταστροφή της Φώκαιας ήταν μακελειό και σφαγή αμάχων.

»Διαβάζουμε στις εφημερίδες ότι αποκαταστάθηκε η τάξη και ότι οι χριστιανοί της Μικράς Ασίας δεν έχουν πια τίποτα να φοβηθούν —ούτε για τη ζωή τους, ούτε για τις περιουσίες τους. Μα και βέβαια. Βασιλεύει α­πόλυτη τάξη επειδή δεν απόμεινε ούτε ένας χριστια­νός. Όσο για τις περιουσίες τους, τι να φοβηθείς γι' αυτές; Βρίσκονται όλες σε καλά χέρια· στα χέ­ρια των ληστών».

Τζωρτζ  Χορτον