Οι μεγάλες ποντιακές οικογένειες των Υψηλαντών και Μουρούζηδων ΜΕΡΟΣ 1ο

Αμέσως μετά την άλωση της Τραπεζούντας, ο Πορθητής έστειλε στην Κωνσταντινούπολη ε­ποίκους από την πρωτεύουσα του Πόντου οι οποίοι, μαζί με τις ποντιακές οικογένειες που ήταν εγκατεστημένες εκεί από παλαιότερα, δη­μιούργησαν μια ολόκληρη τραπεζουντιακή πα­ροικία.

Η παροικία αυτή ανέπτυξε μεγάλη και ποικίλη δραστηριότητα, απέκτησε σοβαρή οι­κονομική και πολιτική δύναμη καθώς και ε­πιρροή στα κοινά του κράτους των Οθωμανών, αλλά και στην τύχη του υπόδουλου Ελληνι­σμού.

Αλέξανδρος  Υψηλάντης

Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι οι Τραπεζούντιοι της Πόλης, πληρώνοντας χίλια χρυσά νομίσματα στο σουλτάνο, κατέβασαν από τον πατριαρχικό θρόνο το Μάρκο Β' τον Ξυλοκαραβίτη και ανέβασαν τον Τραπεζούντιο καλό­γερο Συμεών, που πατριάρχευσε τρεις φορές (1466, 1471-1474, 1482-1485).

Ανάμεσα όμως σ' όλες τις ποντιακές οικο­γένειες της Κωνσταντινουπολίτικης παροικίας, ξεχώρισαν οι Υψηλάντες και οι Μουρούζηδες, που κατέφυγαν στην πρωτεύουσα της παλαιό­τερα Βυζαντινής, και τώρα Οθωμανικής αυτο­κρατορίας, κάτω από μυθιστορηματικές συν­θήκες, οι οποίες χαρακτηρίζουν το τρομοκρα­τικό, βίαιο και τυραννικό κλίμα των μέσων του 17ου αιώνα στον Πόντο.

Οι Υψηλάντες ήταν μια από τις αρχοντικές και παλιές ποντιακές οικογένειες του Φαναριού της Πόλης, που κατάγονταν από την Υψηλή, έ­να παλιό χωριό του Όφι στον Πόντο.

Οι παρα­δόσεις γύρω από την οικογένεια αυτή λένε ότι μερικά μέλη της συνεργάστηκαν με Βυζαντι­νούς αυτοκράτορες ήδη από τον 11ο αιώνα. Η συνεργασία αυτή συνεχίστηκε και στην αυλή των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας.

 Ο Π. Τριανταφυλλίδης γράφει: «Ό δε οίκος των Ύψηλαντών, ός και εις κηδεστίαν (επιγαμία) έλθών πρός τον βασιλικόν οίκον, λαβών εις γάμον την θυγατέρα 'Εμμανουήλ του Κομνηνού, ου τά έσχατα αυτού μέλη κατέλειψαν την γε­νέτειραν αυτών περί  Όφιν γην και μετώκησαν πρώτον εις Τζαβεράν, παρά την Τραπεζούντα κειμένην, όπου έτήρουν υπό είδικήν προστασίαν αύτών και ναόν σωζόμενον ακό­μη έπ' ονόματι του Προδρόμου, ίκανώς εύμεγέθη.

 Μεταναστεύσαντες δέ και εντεύθεν περί τά μέσα του παρελθόντος αιώνος εις Κωνστα­ντινούπολη, ένεπιστεύθησαν την έπιστασίαν του ναού εις όθωμανικόν οίκον, εις όν παρεχώρησαν ή απεμπόλησαν και τας γαίας αυτών».

 Κατά τον Δ.Σ. Σούτζο, η οικογένεια Υψηλάντη κατάγεται από το χωριό Ύψαλα της Τραπεζούντας και κατά την οικογενειακή (της) παράδοση, από τον 11ο αιώνα ανήκε στην αυ­τοκρατορική Αυλή του Βυζαντίου.

 Δυο αιώνες αργότερα, μετά την κατάληψη της Κωνστα­ντινούπολης από τους Φράγκους, ακολούθησε τον Αλέξιο Κομνηνό στην Τραπεζούντα, όταν ιδρύθηκε η νέα αυτοκρατορία.

Μεταξύ των α­ξιωματούχων Υψηλαντών της αυτοκρατορίας αναφέρεται ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης, ο α­ποκαλούμενος Ξιφιλίνος (Ξιφηλλίνος), αυλάρ­χης του παλατιού, που στα 1390 παντρεύτηκε την κόρη του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού του Γ'.

Έναν αιώνα πριν από αυτόν μνημονεύ­εται ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ξιφιλίνος Υψηλάντης. Αλλά στα 1461 ο Μωάμεθ ο Β' κατέλαβε την Τραπεζούντα, οπότε οι Υψηλάντες παύουν να ακούγονται, ως τα 1665, ε­ποχή που ο Αντίοχος Υψηλάντης ήρθε και ε­γκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη μαζί με το γιο του Κωνσταντίνο Υψηλάντη, όπως αναφέρει και ο ιστορικός της Ελληνικής Επαναστάσεως Ιωάννης Φιλήμων. Την άποψη αυ­τή του Φιλήμονα υιοθετούν και οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τους Φαναριώτες, δηλα­δή ο Σταματιάδης (Οι Μεγάλοι Διερμηνείς), ο Γούδας (Παράλληλοι Βίοι), ο Ε.Ρ. Ραγκαβής (Χρυσή Βίβλος Φαναριωτών) και άλλοι.

 Αντί­θετα, ο Αθανάσιος Κομνηνός Υψηλάντης (στα «Μετά την άλωσιν»), αντί του ονόματος Αντίο­χος Υψηλάντης, χρησιμοποιεί το όνομα Τριαντάφυλλος Υψηλάντης για εκείνον που μετοί­κησε στην Κωνσταντινούπολη (και μάλιστα) με τον αδελφό του Κωνσταντίνο (τον οποίο οι προηγούμενοι ιστορικοί θέλουν γιο του Αντίοχου).

Ωστόσο, ο παραπάνω χρονογράφος του 18ου αιώνα Αθανάσιος Κομνηνός Υψηλάντης μας δίνει συγκεκριμένα στοιχεία για τη συ­γκρότηση του γενεαλογικού δέντρου της οικο­γένειας, από την οποία κατάγεται και ο ίδιος, για τη φυγή των προγόνων του στα μέσα του 17ου αιώνα από την Τραπεζούντα στην Πόλη και για τους στενούς δεσμούς τους με τις Πα­ραδουνάβιες ηγεμονίες.

Παραθέτουμε ένα ε­κτενές απόσπασμα από την αφήγηση του χρο­νογράφου στα Μετά την Άλωση, τα οποία εκδό­θηκαν μετά το θάνατο του. 

Το απόσπασμα τού­το δείχνει την κατάσταση που επικρατούσε στον Πόντο, κατά τα μέσα του 17ου αιώνα, καθώς και την βαθμιαία εξέλιξη των δύο παρα­πάνω οικογενειών σε φαναριώτικους ηγεμονι­κούς οίκους, οι οποίοι πρόσφεραν πολλές υ­πηρεσίες στην ορθόδοξη εκκλησία και τον Ελληνισμό:

Τέλος Α' Μερους

Χρήστος Σαμουηλίδης