Οι θέσεις του απέναντι στα ρατσιστικά θέματα ήταν τουλάχιστον ακραίες.Ήταν ένας αγγλοφοβικός που θεωρούσε τους 'Ελληνες «τη χειρότερη φάρα στην Μικρασία» και περιφρονούσε βαθύτατα τις υπόλοιπες θρησκευτικές μειονότητες της περιοχής. «Οι Αρμένιοι είναι σαν τους Εβραίους. Έχουν λίγη ή καθόλου εθνική συνείδηση και ελάχιστους ηθικούς φραγμούς», έγραψε κάποτε.
Παρά τις προκαταλήψεις του, είναι ιστορικά διαπιστωμένο ότι ο ναύαρχος υποστήριξε ένθερμα την προσπάθεια να ανακουφιστεί η δοκιμασία των χριστιανών της Ανατολίας, Ελλήνων και Αρμενίων, κατά τη διάρκεια της εξόδου τους από την Τουρκία και της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα.
Όσο απέφευγαν την «αντιτουρκική» προπαγάνδα, ο Μπρίστολ βοηθούσε ουσιαστικά τις αμερικανικές ανθρωπιστικές οργανώσεις να περιθάλψουν τους χριστιανούς πρόσφυγες - ιδίως όταν έφυγαν από την Τουρκία.
Όταν οι τουρκικές αρχές επέβαλαν βαρύτατη φορολογία στις εισαγωγές τροφίμων και άλλων ειδών έκτακτης ανάγκης, ο ναύαρχος άσκησε έντονη πίεση στην κυβέρνηση προκειμένου να αρθεί αυτό το μέτρο.
Ρόλο στην διαμόρφωση της αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή έπαιξε και ένας άλλος παράγοντας. Ενώ η Ουάσινγκτον ήθελε να επωφεληθεί από τη νέα τάξη πραγμάτων στην Τουρκία, έβλεπε ότι ανάλογες ευκαιρίες παρουσιάζονταν και στην Ελλάδα, μόνο που εκεί θα έπρεπε να προχωρήσει πιο προσεκτικά.
Όσο στην Ελλάδα παρέμενε το στρατιωτικό καθεστώς -ένα καθεστώς το οποίο, τον Νοέμβριο του 1922, δεν δίστασε να στείλει στο απόσπασμα έξι ηγετικές προσωπικότητες της αντιπολίτευσης για την αποτυχία της Μικρασιατικής Εκστρατείας- υπήρχε κάποιος δισταγμός σχετικά με την αναβάθμιση των σχέσεων μεταξύ της Ουάσινγκτον και του λίκνου της δημοκρατίας. Το 1923 ο εκπρόσωπος της Αμερικανικής κυβέρνησης στην Ελλάδα ήταν επιτετραμμένος και όχι πρέσβης. Λόγω της έλλειψης επίσημης διπλωματικής αποστολής, ένα πρόγραμμα βοήθειας τέτοιου μεγέθους θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει βάση για μία νέα ελληνοαμερικανική σχέση και ο Βενιζέλος ήταν από τους πρώτους που το συνειδητοποίησαν.
Το φθινόπωρο του 1922 που έδωσε συνέντευξη σε έναν Αμερικανό δημοσιογράφο είπε ότι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις παραήταν εξαντλημένες από τον πόλεμο και την πολιτική αναταραχή για να βοηθήσουν ουσιαστικά την Ελλάδα. Η χώρα του σε αυτή τη φάση είχε πολλά να επωφεληθεί από την οικονομική και διοικητική συνδρομή των Ηνωμένων Πολιτειών.
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1922, η αμερικανική κυβέρνηση αποφάσισε να θέσει σε Εφαρμογή ένα φιλόδοξο σχέδιο περίθαλψης των προσφύγων που είχαν φτάσει ή ήταν στο δρόμο για την Ελλάδα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις.
Οι ευρωπαίοι Σύμμαχοι, τα επιπόλαια αποικιοκρατικά παιγνίδια των οποίων ευθύνονταν εν μέρει για την κρίση, θα κατέβαλλαν το μερίδιο τους. Η ελληνική κυβέρνηση επίσης. Θα έπρεπε να ξεκαθαριστεί ότι τα ποσά που θα ξοδεύονταν στην Ελλάδα θα είχαν στόχο την εδραίωση της ειρήνης και την αποστρατικοποίηση και όχι την χρηματοδότηση νέων στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η αμερικανική κυβέρνηση θα είχε ρόλο συντονιστή, αλλά τα περισσότερα χρήματα θα ήταν δωρεά του αμερικανικού λαού.
Στις 7 Οκτωβρίου του 1922 ο πρόεδρος Ουόρεν Χάρντινγκ συνάντησε τους εκπροσώπους των κυριότερων ανθρωπιστικών οργανώσεων στον Λευκό Οίκο. Την επόμενη μέρα εξέφρασε την ελπίδα ότι «ο αμερικανικός λαός θα συνδράμει με όλη του την καρδιά για να μπορέσουν οι οργανώσεις να αντιμετωπίσουν την άμεση ανθρωπιστική κρίση».
Τον επόμενο μήνα, την ημέρα των Ευχαριστιών, ξεκίνησε η επίσημη καμπάνια για την ανεύρεση χρηματοδοτών, που κράτησε ένα μήνα.
Ο κύριος ρόλος δόθηκε σε δύο οργανώσεις: τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό που είχε δραστηριοποιηθεί έντονα στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου πολέμου και την Πρόνοια για την Εγγύς Ανατολή.
Μέσα σε οκτώ μήνες σκληρής δουλειάς στην Ελλάδα ο Ερυθρός Σταυρός χρησιμοποίησε το περιορισμένο του ανθρώπινο δυναμικό με πραγματικά θαυμαστό τρόπο. Μία ομάδα Αμερικανών που δεν ξεπερνούσε τα σαρανταπέντε άτομα έφτασε στην Αθήνα στα τέλη Οκτωβρίου 1922 και μέσα σε λίγες εβδομάδες είχε οργανώσει καθημερινό συσσίτιο που παρείχε φαγητό σε σχεδόν 500.000 ανθρώπους - σε περισσότερους δηλαδή από τους μισούς πρόσφυγες που είχαν φτάσει εκείνη την εποχή στην Ελλάδα.
Αναλαμβάνοντας μία συνολική δαπάνη 2,6 εκατομμυρίων δολαρίων ο ΑΕΣ εκτέλεσε την πιο δύσκολη αποστολή του μέχρι τότε, και μία από τις πιο πολύπλοκες ανθρωπιστικές επιχειρήσεις που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Το μεγαλύτερο του κατόρθωμα ήταν ότι εκπαίδευσε σωστά το ντόπιο εργατικό δυναμικό -κυρίως τις γυναίκες- ώστε όταν οι Αμερικανοί επέστρεψαν στην πατρίδα τους στα μέσα του 1923 η αποστολή εξακολούθησε να λειτουργεί με αμείωτη αποτελεσματικότητα.
Αλλά ο ΑΕΣ είχε και τα δικά του συμφέροντα κατά νου. Δεν ήθελε η δράση του στην Ελλάδα να επισκιάσει την παρουσία του σε άλλα σημεία του κόσμου ούτε και να επιτρέψει στην ελληνική κυβέρνηση να στηριχθεί πάνω του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επέμενε λοιπόν ότι οι εκκλήσεις για βοήθεια προς τις υπηρεσίες του θα έπρεπε να δημοσιεύονται αποκλειστικά στο μηνιαίο περιοδικό Ο Ταχυδρόμος του Ερνθρού Σταυρού και, στο τέλος του Μαΐου 1923, προειδοποίησε ότι σύντομα θα αποσυρόταν από την Ελλάδα - παρά τις παρακλήσεις της ελληνικής κυβέρνησης να παραμείνει ακόμα ένα διάστημα.
Λίγο καιρό αφού έφτασε στην Ελλάδα ο ΑΕΣ απέρριψε την πρόταση του υπουργού Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως Απόστολου Δοξιάδη να αναλάβει την αποκλειστική ευθύνη όλων των επιχειρήσεων περίθαλψης προσφύγων - δηλαδή να αντικαταστήσει το υπουργείο του.
Απέκρουσε επίσης τις πιέσεις κάποιου άλλου φορέα. Η Κοινωνία των Εθνών με την προτροπή του φιλόδοξου Φρίντχοφ Νάνσεν επιδίωκε να θέσει υπό τον έλεγχο της το σύνολο της ανθρωπιστικής δράσης στην Ελλάδα. Ο ΑΕΣ επέμενε να διατηρήσει την ανεξαρτησία του.
Ο άλλος αμερικανικός οργανισμός, η Πρόνοια για την Εγγύς Ανατολή, είχε παίξει τεράστιο -αλλά στα μάτια των Τούρκων αμφιλεγόμενο- ρόλο στην βοήθεια των οθωμανών χριστιανών την περασμένη δεκαετία.
Ήταν διάδοχος ενός οργανισμού που λεγόταν Επιτροπή για τα Εγκλήματα κατά των Αρμενίων.
Στα τέλη του 1922 η ΠΕΑ αναγκάστηκε να φύγει από την Τουρκία, κατόρθωσε όμως να μεταφέρει τα 25 χιλιάδες περίπου αρμενόπουλα και ελληνόπουλα ορφανά που είχε υπό την προστασία της και να τα εγκαταστήσει στην Ελλάδα.
Το νεοκλασικού ρυθμού Ζάππειο Μέγαρο, από τα πιο γνωστά κτίρια της Αθήνας, ήταν ένα από τα πολλά δημόσια κτίρια που τότε μετατράπηκαν σε ορφανοτροφεία. Στο νησί της Σύρου η ΠΕΑ έχτισε ορφανοτροφείο για δυόμιση χιλιάδες παιδιά.
Η Πρόνοια για την Εγγύς Ανατολή ήταν πλέον ένας άριστα οργανωμένος θεσμός εξεύρεσης πόρων με ισχυρούς υποστηρικτές -και κύριο στόχο να αφυπνίσει τη διεθνή κοινότητα σχετικά με τα δεινά των Αρμενίων- που δεν δίσταζε να περιαυτολογεί για το έργο της. Το Νοέμβριο του 1922 ο εκπρόσωπος της στην Ευρώπη Γκόρντον Μπέρι απεύθυνε από την Αθήνα μία έκκληση που αποσκοπούσε από τη μία να τονίσει την απελπιστική κατάσταση των προσφύγων και από την άλλη να υπογραμμίσει τον δυναμικό και νευραλγικό ρόλο της ΠΕΑ στην αντιμετώπιση της «μεγαλύτερης εξόδου στην ιστορία της ανθρωπότητας» - το διωγμό των χριστιανών από την Ανατολία που εκείνο τον καιρό αποτελούσε «την πιο οδυνηρή τραγωδία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος». Η κατάσταση ήταν απελπιστική, προειδοποίησε, στην «παλιά, παλιά Θεσσαλονίκη -όπου τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού ο Απόστολος Παύλος και άλλοι πατέρες της εκκλησίας δίδαξαν το λόγο του Χριστού». Στους 100.000 πρόσφυγες προσθέτονταν καθημερινά άλλοι 3.000 έως 10.000. Πολλοί από αυτούς είχαν βρει κατάλυμα στις αποθήκες του λιμανιού όπου ο ζωτικός χώρος για κάθε οικογένεια ήταν περίπου έξι τετραγωνικά μέτρα.
Μία σκάλα που οδηγούσε κάτω στη θάλασσα είχε μετατραπεί σε προσωρινό αποχωρητήριο, δημιουργώντας κίνδυνο μολύνσεων οι οποίες «δεν είναι δυνατόν να περιγραφούν». Η μοναδική σίγουρη καθημερινή τροφή ήταν ένα κομμάτι ψωμί και ίσως μερικές πατάτες.
Στην Αθήνα, κατά τον Μπέρι, η κατάσταση δεν ήταν τόσο απελπιστική τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, μια και είχε μειωθεί ο αριθμός των προσφύγων που ζητιάνευαν στους δρόμους. Αλλά και εκεί η ΠΕΑ παρείχε μία ανεκτίμητη υπηρεσία λειτουργώντας στο κτίριο της Βουλής στην πλατεία Συντάγματος ένα κέντρο πληροφοριών για όσους αναζητούσαν χαμένους συγγενείς τους.
«Πόσες φορές ακούγονται κραυγές ευτυχίας και ανακούφισης όταν κάποια μάνα ξαναβρίσκει το παιδί της. [...] Μια ματιά στο πρόσωπο αυτής της μάνας θα ξεπληρώσει χίλιες φορές κάθε προσφορά σας», επέμενε με ενθουσιασμό ο υπεύθυνος συγκέντρωσης χρημάτων.Γνωρίζοντας την ευαισθησία που είχαν οι Αμερικανοί φιλάνθρωποι απέναντι στους Αρμένιους, η ΠΕΑ θέλησε να επικεντρώσει την προσοχή τους στο θέμα των προσφύγων. Στο δρόμο που ενώνει την Αθήνα με το παραθαλάσσιο Φάληρο, δύο χιλιάδες Αρμένιοι είχαν χτίσει πλίθινα φτωχικά σπιτάκια με μικρούς κήπους, ενώ άλλα 113 ορφανά κορίτσια από την Αρμενία είχαν εγκατασταθεί σε ένα φορτηγό πλοίο στο λιμάνι του Πειραιά.
BRUCE CLARK
"ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΙ"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου