Η Τουρκία επίσης αντιμετώπιζε μεγάλο ανθρωπιστικό πρόβλημα. Έπρεπε να στεγάσει εκατοντάδες χιλιάδες δικούς της πολίτες, τα σπίτια των οποίων είχαν πυρποληθεί από τους Έλληνες στρατιώτες καθώς υποχωρούσαν προς τα παράλια, ή είχαν πέσει θύματα των ελληνικών εκτρόπων το καλοκαίρι του 1921.
Στην Ελλάδα δεν υπήρχαν ενδοιασμοί για την λήψη όσο το δυνατόν περισσότερης ενίσχυσης από το εξωτερικό. Η κατάσταση ήταν τόσο απελπιστική που η κυβέρνηση της Αθήνας ήταν διατεθειμένη να παραδώσει στα ξένα χέρια ολόκληρο το κρατικό σύστημα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας σε περίπτωση που της γινόταν σχετική πρόταση, αλλά η διαδικασία σκάλωσε στους γεωπολιτικούς και προσωπικούς ανταγωνισμούς των εν δυνάμει χορηγών αυτής της τόσο απαραίτητης για την Ελλάδα βοήθειας.
Μετά την καταστροφή της Σμύρνης, η αμερικανική πολιτική ήταν επηρεασμένη από ένα μείγμα επιτακτικών αναγκών και συμφερόντων, καθώς η αμερικανική διπλωματία και επιχειρηματικότητα έβλεπαν μεγάλες ευκαιρίες στην νεογέννητη τουρκική δημοκρατία.
Αλλά η νέα τουρκική κυβέρνηση ήταν αποφασισμένη να αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση -και μία άλλη που κατέφθανε από την Ελλάδα με τη μορφή των μουσουλμάνων «της ανταλλαγής»- χωρίς ουσιαστική εξωτερική βοήθεια. Παρόλο που τα οικονομικά και διοικητικά μέσα ήταν πολύ περιορισμένα, οι αρχές της εθνικιστικής Τουρκίας ήταν τόσο προσκολλημένες στο ιδανικό της ανεξαρτησίας τους από ξένες επεμβάσεις, που προτιμούσαν να βρουν οι ίδιοι λύση στο πρόβλημα.
Οι φιλανθρωπικές οργανώσεις της δύσης είχαν χάσει ην αξιοπιστία τους στα μάτια των Τούρκων εθνικιστών γιατί έμοιαζαν να ενδιαφέρονται περισσότερο για την τύχη των οθωμανών χριστιανών παρά για τους μουσουλμάνους των οποίων οι ανάγκες ήταν εξίσου άμεσες.
Ετσι λοιπόν αποφασίστηκε ότι κάθε ανάμειξη των δυτικών φιλανθρωπικών οργανώσεων στην Τουρκία θα ήταν περιορισμένη και θα γινόταν υπό όρους που θα έθετε η ίδια η Τουρκία.
Στην Ελλάδα δεν υπήρχαν ενδοιασμοί για την λήψη όσο το δυνατόν περισσότερης ενίσχυσης από το εξωτερικό. Η κατάσταση ήταν τόσο απελπιστική που η κυβέρνηση της Αθήνας ήταν διατεθειμένη να παραδώσει στα ξένα χέρια ολόκληρο το κρατικό σύστημα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας σε περίπτωση που της γινόταν σχετική πρόταση, αλλά η διαδικασία σκάλωσε στους γεωπολιτικούς και προσωπικούς ανταγωνισμούς των εν δυνάμει χορηγών αυτής της τόσο απαραίτητης για την Ελλάδα βοήθειας.
Από τη μία ήταν η κυβέρνηση, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις και εν τέλει ο λαός των Ηνωμένων Πολιτειών. Από την άλλη η Βρετανία και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη που προσπαθούσαν να δώσουν ζωή στην Κοινωνία των Εθνών.
Όχι μόνο η Αμερική αλλά και η Κοινωνία των Εθνών συμφώνησαν ότι η Ελλάδα είχε ανάγκη από άμεση στήριξη, αλλά και μεσοπρόθεσμη συνδρομή για την ομαλή μετεγκατάσταση των προσφύγων. Όπως όμως συνήθως γίνεται όταν σχετικά εύπορες χώρες αποφασίζουν να ανασυγκροτήσουν σχετικά φτωχότερες, κάποια στιγμή η «καυτή πατάτα» άρχισε να περνάει από το ένα κράτος στο άλλο.
Κάθε πλευρά ήθελε τo προβάδισμα και τα διπλωματικά πλεονεκτήματα που θα κέρδιζε όποιος έμπαινε επικεφαλής μιας προσπάθειας τέτοιου βεληνεκούς, και κάθε πλευρά ανησυχούσε μήπως παραπλανηθεί και πληρώσει περισσότερα από όσα της αναλογούσαν.
Αμέσως μετά την τουρκική νίκη, όταν φάνηκε καθαρά ότι πάνω από ένα εκατομμύριο χριστιανοί της Ανατολίας ήλπιζαν να βρουν καταφύγιο στην Ελλάδα, η αμερικανική κυβέρνηση και οι αμερικανικές ανθρωπιστικές οργανώσεις ήταν εκείνες που έτρεξαν πρώτες να προσφέρουν βοήθεια.
Η κοινή γνώμη στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ήδη ευαισθητοποιημένη στις δοκιμασίες «των χριστιανών της Εγγύς Ανατολής» -γενικός όρος που περιλάμβανε Αρμένιους, Έλληνες και διάφορες άλλες χριστιανικές κοινότητες του σημερινού Ιράκ και της ανατολικής Τουρκίας- χάρη στη δράση των αμερικανικών αποστολών, δασκάλων και φιλανθρωπικών οργανώσεων.
Η στάση και οι ενέργειες εκείνων των αποστολών παραμένουν εξαιρετικά επίμαχες. Τούρκοι ιστορικοί τις έχουν συχνά κατηγορήσει για αδιαφορία απέναντι στην αγωνία των Τούρκων και των μουσουλμάνων και αντιτουρκική προπαγάνδα για λόγους τόσο γεωπολιτικούς όσο και αλτρουιστικούς.
Ούτε όμως και στην Ελλάδα εκτιμήθηκε ιδιαίτερα η δουλειά τους, ίσως επειδή στους ανθρώπους δεν αρέσει να θυμούνται περιόδους κατά τις οποίες υπήρξαν ευάλωτοι ή ταπεινωμένοι. Αλλά στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν οικογένειες με καταγωγή ελληνική ή αρμένικη που γνωρίζουν πολύ καλά ότι η επιβίωση ενός παππού ή προπάππου οφείλεται στην ύπαρξη κάποιου πρόχειρου νοσοκομείου ή συσσιτίου που είχε στηθεί στα βάθη της Ανατολίας από Αμερικάνους.
Μετά την καταστροφή της Σμύρνης, η αμερικανική πολιτική ήταν επηρεασμένη από ένα μείγμα επιτακτικών αναγκών και συμφερόντων, καθώς η αμερικανική διπλωματία και επιχειρηματικότητα έβλεπαν μεγάλες ευκαιρίες στην νεογέννητη τουρκική δημοκρατία.
Το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν σχετικά νεοφερμένες στην περιοχή και δεν είχαν ταυτιστεί στα μάτια των Τούρκων με τα στρατηγικά παιγνίδια που επί αιώνες έπαιζαν οι Ευρωπαίοι, δεν μπορούσε παρά να βοηθήσει. Αλλωστε η Αμερική δεν είχε ποτέ ταχθεί με το μέρος της Αντάντ στον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας. Είχε βέβαια στηρίξει τη Βρετανία Kat τη Γαλλία να νικήσουν τον Γερμανό Κάιζερ αλλά ποτέ δεν σήκωσε όπλα εναντίον του σουλτάνου.
Οι ευκαιρίες που προσφέρονταν έγιναν αμέσως αντιληπτές από τον ναύαρχο Μαρκ Μπρίστολ, εκπρόσωπο της Αμερικής στην Τουρκία, ο οποίος ασκούσε μεγάλη επιρροή στην Ουάσινγκτον. Ο Μπρίστολ γενικά θεωρείται ήρωας από τους ιστορικούς της Τουρκίας, και δαιμονοποιείται ανελέητα από Έλληνες και Αρμένιους. Είναι γεγονός ότι κατά τη διάρκεια και μετά την καταστροφή της Σμύρνης έκανε προσπάθειες να κουκουλώσει κάθε εκδοχή της ιστορίας που θα έφερνε σε δύσκολη θέση τους Τούρκους.
Τον καιρό που η κόλαση τριγύρω είχε φτάσει στο απόγειο εκείνος ήταν που ζήτησε να δοθεί εντολή στα αμερικάνικα πλοία να μην κάνουν καμία κίνηση που θα μπορούσε να εκληφθεί ως βοήθεια προς τους Έλληνες, παρά μόνο να προστατεύσουν και να σώσουν τους Αμερικανούς πολίτες και τις περιουσίες τους αφήνοντας τους Έλληνες και τους Αρμένιους στην τύχη τους.
BRUCE CLARK
"ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΣ"
"ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΣ"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου