Ο Ξενοφών και οι μύριοι του

Πολλές και σημαντικές πληροφορίες για τον περσοκρατούμενο Πόντο δίνει ο Ξενοφών στο έργο του Κύρου Ανάβασις, όπου αναφέρεται στα γεγονότα που ακολούθησαν μετά την ήττα του Κύρου από τον αδελφό του Αρταξέρξη. 
Ο Ξενοφών περιγράφει τις περιοχές του Πόντου, από όπου πέρασε στην επιστροφή του με τους Μύριους στην Ελλάδα, δίνοντας πολλές πληροφορίες για τους ανθρώπους και την κατάσταση που επικρατούσε εκεί το 401 έως 400 π. Χ.
Ο Ξενοφών πέρασε από τον Πόντο μετά την ήττα του Κύρου του νεότερου στη μάχη κοντά στα Κούναξα, το 401 π. Χ. Ο Ξενοφών είχε αναλάβει να φέρει στην πατρίδα τους Μύριους (δέκα χιλιάδες) Έλληνες μισθοφόρους, που πολέμησαν στο πλευρό του Κύρου.
 Στον Πόντο βρέθηκαν το 400 π. Χ. και μάλλον από το βουνό Θήχης (Ζύγανα, υψόμετρο 3.000 μ.) είδαν για πρώτη φορά τη θάλασσα, ύστερα από πολύμηνο ταξίδι ανάμεσα σε εχθρικούς λαούς και σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. Τότε οι στρατιώτες φώναξαν και το περίφημο Θάλαττα! Θάλαττα!
Ο Ξενοφών και οι Μύριοι πέρασαν από την Τραπεζούντα, πόλιν Ελληνίδα οικουμένην εν τω Ευξείνω Πόντω, όπως γράφει ο ίδιος, την Κερασούντα πόλιν Ελληνίδα επί Θαλάττη, Σινωπέων άποικον  εν τη Κολχίδι χώρα, τα Κοτύωρα, τη Σινώπη και την Ποντοηράκλεια.
 Παντού οι Έλληνες τους υποδέχθηκαν ως Έλληνες και τους φιλοξένησαν και ο Ξενοφών έχει να λέει για αυτή τη φιλοξενία.
Με την περιπέτεια του Ξενοφώντα και των Μυρίων του συνδέεται και το περιστατικό με το μαινόμενο μέλι ή το παλαλόν μέλ' (τρελό μέλι). Στην περιοχή της Τραπεζούντας ευδοκιμεί το φυτό αζαλέα η ποντική. Οι μέλισσες, όταν παίρνουν γύρη από τα άνθη αυτού του φυτού, κάνουν μέλι, που όποιος το φάει, παθαίνει κάτι σαν μέθη. Από αυτό το μέλι έφαγαν και πολλοί άνδρες του Ξενοφώντα και μέθυσαν, χωρίς, όμως, σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους.