Ήταν δυνατόν να κρατηθούμε στη Μικρασία;

Είναι ένα ερώτημα, μια αμφιβολία που την έχει γεννήσει η προσπάθεια των μεγάλων ενόχων να δικαιολογήσουν, να συγκαλύψουν το έγκλημά τους. Η απάντηση είναι πολύ εύκολη απ' ό,τι φαί­νεται.

Σε εξ αντιδιαστολής προσέγγιση θα πρέπει να λεχθεί τούτο: Η Μικρασία δε χάθηκε όταν άρχισε η τουρκική επίθεση. Η εγκατάλειψή της είχε προ­αποφασισθεί — ήταν ένα έγκλημα εκ προμελέτης. Απόδειξη ένα επίσημο έγγραφο:

Στις 10 Απριλίου του '22 ο διοικητής της χαρτο­γραφικής υπηρεσίας στρατού στρ. Αναγνωστό­πουλος, σε διαταγή του προς τον υποδιοικητή του στη Σμύρνη συνταγματάρχη Δ. Πετρίδη, γρά­φει:

 «...Η μη μέχρι σήμερον ενίσχυσις του προσω­πικού υμών υπό της Στρατιάς... εμβάλλει ημάς εις σοβαράς ανησυχίας, ανησυχίας περί της τύχης της αποστολής μας περί χαρτογραφήσεως της Μικράς Ασίας, δι' ην τόσην ευθύνη έχομεν έναντι του ελ­ληνικού έθνους. Δυστυχώς η εκκένωσις της Μι­κράς Ασίας φαίνεται επί του παρόντος αμετάκλη­τος, άγνωστον δε πότε θ' αρχίσει...»

Η διαταγή αυτή αποκαλύπτει δυο στοιχεία: α) Ότι η εγκατά­λειψη της Μικρασίας είχε αποφασισθεί πολύ πριν εκδηλωθεί η τουρκική επίθεση. Και β) Ότι είχε αποφασισθεί να εγκαταλειφθούν στην τύχη τους οι Μικρασιάτες, διότι, αν επέστρεφαν στην Ελλά­δα, θα κατεψήφιζαν τον Κωνσταντίνο και τους θεράποντές του. Και γι' αυτό αφέθηκαν στο έλεος του κατακτητή.

Την απάντηση από στρατηγική σκοπιά τη δίνει ο ίδιος ο Κεμάλ, διά του βιογράφου του Μεσίν. Στις 28 Αυγούστου του 1921 η ελληνική επίθεση —στην εκστρατεία του Σαγγάριου— έχει φθάσει στο κορύφωμά της. Η τουρκική εθνοσυνέλευση έχει καταψηφίσει τον Κεμάλ, που έχει κυκλώσει το κτίριο με τους Τσέτες του θέλοντας να κερδίσει χρόνο —λίγες ώρες.

 Όλα κρίνονται στην τρομερή μάχη του Καλέ Γκρότο, ενός βραχώδους ορεινού όγκου που δεσπόζει της Άγκυρας. Αν ο Κεμάλ είχε ηττηθεί στρατιωτικά, θα έχει καταρρεύσει και πο­λιτικά και θα εγκατέλειπε την εξουσία, ίσως και την Τουρκία.

«...Ο Μουσταφά Κεμάλ», γράφει ο Μεσίν, «έ­βλεπε ότι είχε πλησιάσει η κρίσιμη στιγμή. Η αν­θρώπινη αντίσταση είχε φθάσει στα όριά της. Έ­πρεπε ο ένας από τους αντιπάλους να διακόψει τη μάχη. Η τουρκική άμυνα εκρατείτο από μια κλω­στή... Το παν εκινδύνευε ν' απολεσθεί.

»...Ήταν δύο τα μεσάνυχτα, όταν κτύπησε το τηλέφωνο. Ένας αξιωματικός μπήκε στο γραφείο κι ανέφερε: Εξοχότατε, ο Φεβζί Πασάς θέλει να σας μιλήσει στο τηλέφωνο'. Ο Κεμάλ όρμησε: 'Το είπατε;' φώναξε. Οι Έλληνες ετοιμάζονται να υ­ποχωρήσουν;'»

Κι ο Μεσίν συμπληρώνει:

«Εάν οι Έλληνες κρατούσαν μερικά λεπτά ακό­μη, ο Κεμάλ θα διέτασσε απαγκίστρωση για να προλάβει την καταστροφή».

Μπορούσαν να κρατήσουν οι Έλληνες;

Στο Καλέ Γκρότο πολεμούσε ο Πλαστήρας με το θρυλικό 5/42 κι ο Φράγκος με το 1/38. Ολέθρια, απίστευτα σφάλματα ανίκανων αξιωματικών έ­χουν αποδεκατίσει τη Στρατιά. Κι όμως, οι στρα­τιώτες πολεμάν. Ο Πλαστήρας έχει διεισδύσει στο πλευρό της τουρκικής παράταξης και ζητάει την άδεια να επιτεθεί πλευρικά.

Ο μέραρχος δεν επιτρέπει. Αρκετά έχει δοξασθεί ο μόνος βενιζελικός παλαίμαχος που είχε πα­ραμείνει στη Στρατιά. Ο Φράγκος αγωνιά και ζη­τάει την επέμβαση του ενωμοτάρχη αλλά ο «στρατηγός κοιμάται» —αυτή είναι η απάντηση που παίρνει. Κι όταν ακόμη ο Γονατάς ξυπνάει τον πρίγκιπα Ανδρέα —αυτός ήταν ο ενωμοτάρχης— η διαταγή δεν αλλάζει.

 Ο επίορκος συνταγ­ματάρχης πρίγκιπας Ανδρέας —πατέρας του Φί­λιππου— σώθηκε από τα αγγλικά πολεμικά που έσπευσαν να τον αρπάξουν από την εκδίκηση της Επανάστασης. Η Μικρασία χάθηκε.

Η Μικρασία μπορούσε να κρατηθεί. Δεν ήθελαν να την κρατήσουν ο Κωνσταντίνος και οι συνένο­χοι του. Θα το αντιληφθεί ακόμη κι αυτός ο πιστός του Κωνσταντίνου, ο στρατηγός Παπούλιας, που διαδέχθηκε το στρατηγό Παρασκευόπουλο στην αρχηγία της Στρατιάς. Βλέπει ότι οι εμπειροπόλεμοι αξιωματικοί αντικαθίστανται μ' αποτάκτους των βαλκανικών πολέμων, ότι οι αδειούχοι δεν επιστρέφουν —τα φρουραρχεία στην Παλιά Ελλά­δα παρέτειναν υποχρεωτικά τις άδειές τους.

 Βλέ­πει τη συμφορά να έρχεται. Είναι Κωνσταντινικός αλλά και τίμιος πατριώτης. Σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να κρατήσει τη Μικρασία, έρχεται σ' επαφή με τους Βενιζελικούς αξιωματικούς που έ­χουν καταφύγει στην Κωνσταντινούπολη: Πάγκα­λος, Νίδερ, Ιωάννου, Κονδύλης, Ζέρβας —μια σει­ρά εμπειροπόλεμων ηρώων. Είναι έτοιμοι να πο­λεμήσουν και πάλι.

 Το ανέφερε στην Αθήνα, αλλ' η κυβέρνηση Γούναρη αξιώνει να παρουσιασθούν στην Αθήνα για να τους συλλάβει. Ο Παπούλιας παραιτείται. Και τον αντικαθιστά ο ημιπαράφρων Χατζηανέστης, που είχε αποστρατευθεί με το βαθ­μό του λοχαγού στη διάρκεια των βαλκανικών πο­λέμων επί ανικανότητι. Κι από ανίκανος λοχαγός προήχθη σε αρχιστράτηγο.

Γιάννης Καψής