Η Τραπεζούντα: Εμπορικός Κόμβος

Οπως είπε ο Ράινχαρντ Κυνχλ (Reinhard Kinhl) στο έργο του «Το αστικό κράτος στην εποχή μας», η ιστορία είναι προϊόν της ανθρώπινης δράσης, της σύγκρουσης κοινωνικών ομάδων και τάξεων με διαφορετικά συμφέροντα και στόχους, των οποίων η σύνθεση, η διάταξη, η συγκυρία, η αντίληψη κ.τ.λ. διαρκώς αλλάζουν μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι. 
Αυτό ισχύει και στην περίπτωση της διαμάχης μεταξύ των ομοεθνών Γενουατών και Βενετσιάνων, στην Τραπεζούντα, και γενικότερα στην καθ' ημάς ανατολή, όπως αναφέρεται συνοπτικά στο παρόν άρθρο.
Το όνομα Τραπεζούντα, γράφει ο Αυστριακός ιστορικός Γιόζεφ φον Χάμερ Πούργκσταλ, στα μέσα του 19ου αιώνα, στο έργο του «Ιστορία της οθωμανικής αυτοκρατορίας», κάνει την εμφάνισή του ήδη από την εποχή της κυριαρχίας των Ελλήνων στον γνωστό τότε κόσμο.
Ολόκληρη η Μαύρη Θάλασσα περικλειόταν από σειρά λιμανιών Ελλήνων, οι όρμοι ήταν κατειλημμένοι από Έλληνες, που προμήθευαν τους ντόπιους με αγαθά που χρειάζονταν και, από την άλλη, εξήγαγαν τη δική τους παραγωγή. Εδώ βρίσκεται και η Κολχίδα, πατρίδα του χρυσόμαλλου δέρατος, η σημερινή Κιρκασία. Το εμπόριο αυτό το διέκοψαν η ρωμαϊκή κοσμοκρατορία και οι μετακινήσεις των λαών.
Οι Γενουάτες ορέγονταν και περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να αποσπάσουν από τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης το εμπόριο του Εύξεινου Πόντου.
Αναρίθμητα τεκμήρια επιβεβαιώνουν την παρουσία των Γενοβέζων στον Εύξεινο Πόντο, μεταξύ δε άλλων και το κάστρο τους στην Τραπεζούντα, που ανήγειραν οι ίδιοι για να εξασφαλίσουν το εμπόριο και την αντιπροσωπεία τους εκεί — αν και σήμερα καταρρέει — γεγονός που αποδεικνύει τη σημασία που είχε για τον έλεγχο του εμπορίου της περιοχής.
Ενώ το εμπόριο της ανατολικής Ινδίας με την Ευρώπη διακινιόταν από τον συντομότερο δρόμο, μέσω Συρίας και Αιγύπτου, για να αποφύγουν οι Ιταλοί τους υπέρογκους δασμούς των σουλτάνων της Αιγύπτου, προωθούσαν τα εμπορεύματά τους μέσω Τραπεζούντας. Συνέχιζαν περνώντας από τον Τίγρη και Ευφράτη, διότι ήδη από τον 14ο αιώνα είχαν διανοιχθεί συγκεκριμένοι δρόμοι για τα καραβάνια, που συνέδεαν την Κίνα με την Τραπεζούντα.

Στόχος τους η κυριαρχία στο εμπόριο

Οι αντιπαλότητες μεταξύ των πόλεων- κρατών των Γενουατών και Βενετσιάνων στην Κωνσταντινούπολη το 1204, δεν είχαν καμιά άλλη αιτία από το γεγονός ότι οι Βενετσιάνοι εγκατέστησαν έναν Φράγκο αυτοκράτορα στον θρόνο της Πόλης και οι Γενουάτες έναν άλλο, το 1261. Το γεγονός ότι δέχθηκαν να επαναφέρουν στον θρόνο της Πόλης άτομο από ελληνική δυναστεία δεν είχε καμία άλλη αιτία από το να κυριαρχούν και πάλι στο εμπόριο του Εύξεινου Πόντου.
Για να γίνουν αντιληπτά, ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών και το μέγεθος των συμφερόντων που διακυβεύονταν, αρκεί ένα μικρό απόσπασμα από τους όρους της συνθήκης ειρήνης που υπέγραψαν επί λέξη οι Γενουάτες και οι Βενετσιάνοι το 1299.
«Για δεκατρία χρόνια, δεν θα πλεύσουν πολεμικά πλοία των Βενετσιάνων στις ακτές της Συρίας και του Ευξείνου Πόντου...».

Ποιος ήταν, άραγε, ο σκοπός αυτής της συμφωνίας; Να διαφυλάξουν και να επιτηρήσουν με ζήλο όλο το εμπόριο.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ, το εμπόριο μέσω της καθ' ημάς ανατολής ατόνησε όπως ήταν αναμενόμενο και ακόμη περισσότερο όταν πλέον το 1498 παρέκαμψαν οι Ευρωπαίοι το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας και άνοιξαν μια νέα οδό για τις Ανατολικές Ινδίες.
Η επαναδραστηριοποίηση της διακίνησης του εμπορίου μέσω της Τραπεζούντας ξαναρχίζει μόλις το 1828 και οφείλεται περισσότερο στους Πέρσες και λιγότερο στους Τούρκους.

Trabzon Panorama

Το εμπόριο μέσω Τραπεζούντας

Το εμπόριο μέσω Τραπεζούντας (σε γκίλντες).

Προς την Περσία- Από την Περσία
1828 422.090           87.000
1829 763.000         126.000
1830 2.108.000 376.000
1831 3.012.000 322.000
1832 4.918.000 394.000
1833 5.059.000 2.839.000
1834 6.002.000 2.409.000
1835 8.287.000 4.852.000
1836 10.889.000 6.652.000
1837 11.563.000 3.116.800
1838 14.870.334 2.577.016

Τα καραβάνια είναι σχετικά ασφαλή και μόνον οι Κούρδοι, μετά το Ερζερούμ, στα περσο-τουρκικά σύνορα, επιτίθενται και ληστεύουν τα εμπορεύματα. Η πόλη του Ερζερούμ, γύρω στο 1840, παρουσιάζει μεγαλύτερη εμπορική δραστηριότητα από ότι η Τραπεζούντα. 
Μετά, όμως, από την έκδοση των διαταγμάτων Χάτι Σερίφ και Χάτι Χουμαγιούν, οι αγροτικοί πληθυσμοί εγκαταλείπουν την ύπαιθρο και δραστηριοποιούντα στην Τραπεζούντα. Τότε οι όροι αντιστρέφονται υπέρ της Τραπεζούντας.

Σάββας Μαυρίδης
Κοινωνιολόγος